Anne Ruh Sağlığı Neden Çok Önemli?

Toplumumuzda anne ruh sağlığının önemi biliniyor mu? Türkiye’de annelerin ruh sağlıkları ile ilgili istatistiki bilgileri öğrenebilir miyiz?

Ülkemizde anne sağlığına özellikle son 10-15 yılda büyük önem verildiğini ve bu konuda önemli iyileştirmeler yapıldığını memnuniyetle görmekteyiz. Ne yazık ki annelerde ortaya çıkan ruhsal problemlerin iyileştirilmesi konusunda henüz yeterince ilerleme sağlanmış değil. Umuyoruz ki, bu konunun önemi daha çok anlaşıldıkça, sağlık otoritelerimiz tarafından ruhsal hastalıkların önlenmesi ve tedavisi konusunda da kayda değer iyileştirmeler yapılacaktır.

Ülkemizde, dünyanın diğer bölgelerinde olduğu gibi, ortalama her 5 kadından 1’ i gebelik ve doğum sonrası dönemde ortaya çıkan bir ruh sağlığı problemi yaşamaktadır.Ülkemizde 1 yılda 133.000 ila 270.000 annenin doğum sonrası depresyon ya da anksiyete bozukluğu yaşadığı tahmin edilmektedir. Yine tedavi edilmemiş depresyona bağlı anne ölümleri de üzüntü verici durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Oysaki tüm bunlar tedavi edilebilir hastalıklar olup yukarıda bahsedilenler tamamen önlenebilir sonuçlardır. Maalesef gebelik ya da doğum sonrası 1 yıl içerisinde ruhsal hastalığı olan her 10 anneden 7’si tedavi alamamaktadır. Bu kişiler çoğunlukla yaşadıkları durumun bir hastalık olduğunu bilememekte ve tanı konulamamakta veya bazen de ihtiyaçları olan yardımdan alıkoyan eleştirilme yada suçlanma korkusu ya da önerilecek ilacın bebeğe zarar vereceğini düşünmeleri nedeniyle tedavi için başvurmamaktadırlar.

Anne ruh sağlığını etkileyen faktörler neler?

Annenin içinde bulunduğu çevrenin özellikleri, gebelik ve doğum sonrası dönemde ihtiyacı olan desteği alabileceği kaynaklar ve kişilerin niteliği, bunların yanı sıra annenin bedensel sağlığı ve gebeliğin seyri de anne ruh sağlığını etkileyen faktörlerdir. İçinde bulunulan çevredeki fiziksel ve ekonomik koşullar, kişilerarası ilişkilerin niteliği ruh sağlığı açısından her zaman önemli olmakla beraber anneliğin getirdiği ihtiyaçlar, roller, sorumluluklar bu faktörleri daha da etkili hale getirmektedir. Örneğin ekonomik güçlüklere bağlı olarak yeterince beslenemeyen ve gebelik takiplerini yaptıramayan bir annenin hem gebelikle ilişkili sıkıntılar yaşaması hem de bu sıkıntılar nedeniyle ruh sağlığının etkilenmesi beklenebilir bir durumdur. Yine annenin gebelik sırasında şeker hastalığı yada kansızlık gibi bir hastalık yaşıyor olması hem bu hastalıklara bağlı ruhsal problemlere hem de ortaya çıkardığı riskler dolayısıyla ruhsal problemlere yol açabilir. Ayrıca gebelikte aşırı bulantı-kusma, düşük tehdidi, erken doğum riski gibi durumlar da annenin ruhsal durumunu olumsuz etkileyen bedensel faktörlerdir. Anneliğin getirdiği farklılıklar bazen zorlayıcı olabilmekte ve bunların üstesinden gelmede anne yakın çevresindeki kişilerden destek alma ihtiyacı hissedebilmektedir. Bazen yakın çevresinde pek çok insan olsa da bu kişiler annenin ihtiyacı olan desteği anlayamamakta yada bazen destek olduklarını düşünerek güçlükleri artırabilmekte ve bu durumlar annenin ruhsal sağlığının bozulmasına katkıda bulunabilmektedir. Tabii bir de doğum sonrası uykusuzluk, yorgunluk gibi faktörler de anne ruh sağlığına olumsuz etkisi olabilecek önemli başlıklar içinde yer almaktadır.

Annenin ruh sağlığı ile ilgili yolunda gitmeyen, yardım gerektiğini gösteren işaretler nelerdir?

Genellikle doğumdan sonra üçüncü günde başlayan ‘Bebek hüznü‘ geçici psikolojik bir durumdur. Ani ruh hali değişikliği (çok mutlu iken birdenbire çok üzgün hissetme), hiçbir belirgin neden yokken ağlama, sabırsız, alışılmadık sinirli, huzursuz, endişeli, yalnız ve üzgün hissetmek annelik hüznünün belirtileri arasındadır. Bu belirtiler doğumdan sonra sadece bir kaç saat ya da 1-2 hafta sürer ve etkili bir destek ile çözülür. Ancak, bu duygular ve hisler devam ediyor, bir annenin günlük yaşamını kötü etkiliyor ve anne her zamanki günlük işleri sürdürmesinde zorlanıyorsa, o zaman ruh sağlığı ile ilgili yolunda gitmeyen depresyon gibi bir durum akla gelmelidir.

Bazen de ruhsal hastalıklar kendini içe kapanma, çok az konuşma, bebeği ile ilgilenmeme yada aşırı bir şekilde bebeğin sağlığı konusunda endişe ederek doktor doktor dolaşma, gerçek dışı düşünceler, alışılmadık garip davranışlar, konuşmalar şeklinde gösterebilir. Bu durumlar daha ağır bir ruhsal hastalığa işaret olabilir ve vakit geçirilmeden tedavi yapılmalıdır.

Depresyon derecesinde olmasa da kendini iyi hissetmeyen anne daha iyi hissetmek için neler yapmalı? Mutsuz, yetersiz, öfkeli hisseden anneler için çözüm önerileri neler?

Anneler zaman zaman kendilerini mutsuz, yetersiz ve öfkeli hissedebilir. Bu yeni duruma alışmaya çalışan bir kişi için oldukça beklenebilir bir durumdur. Annenin işlerini ve eski ilgilerini engelleyecek düzeyde olmadığında ve 2 haftadan daha uzun sürmediği durumlarda bir hastalık olarak nitelendirilemez. Ancak yine de bazı durumlarda bu belirtiler gittikçe artabilir ve hastalık durumu ortaya çıkabilir. Bu durumun üstesinden gelmede aşağıdaki öneriler yardımcı olabilir:

• Ne kadar güç olduğunu önemsemeksizin normal aktivitelerde bulunmaya çalışın. Örneğin; kıyafetlerinizi giyinip, yürüyüşe çıkın veya telefonda sizi anlayabilecek birileriyle konuşun

• Bebek arabası ile gezintiye çıkın

• Arkadaşlarınız ve ailenizden bebek bakımı için yardım isteyin

• Akşam uygun saatte yatın ve gündüzleri uyumamaya çalışın, bebek nedeniyle uyuyamıyorsanız uykusuzluğun üzerinizdeki olumsuz etkilerini anlatarak eşinizden veya yakınlarınızdan destek almaya çalışın

• Bebekleri olan annelerin gruplarına katılarak diğer annelerle buluşun,

• Bebeğinizle eğlenceli aktiviteler yapmaya çalışın,

• Mutluluk verici, eğlenceli müzikler dinleyin,

• Sizi mutlu eden insanların farkına vararak onlarla daha çok zaman geçirin,

• Sizi üzüntüye sevk eden durumların farkına varmaya çalışın,

• Sürekli gelen çok düşünülmeden inandığınız olumsuz düşüncelerinizin farkına varın,

• Kendinizle konuşmalar yaparak size faydası olmayan düşüncelerle baş etmeye çalışın,

• Ev içinde veya maddi sorunlarınız varsa çözüm bulmaya çalışın veya birinden yardım isteyin,

• Hissettikleriniz hakkında sizi anlayacak birileriyle konuşun, çünkü sorunlar paylaştıkça hafifler.

Depresyonda olan anneler kendi durumlarının farkına varabilir mi, evet ise nasıl? Bu durumda neler yapmalı?

Aslında bir şeylerin yolunda gitmediğini ilk fark eden annelerin kendisidir. Ancakeleştirileceği veya yetersiz sanılacağı yada bu durumun çözümü olamayacağı düşüncesiyle çoğu kez bu yaşadıklarını paylaşamayabiliyorlar. Bazen de paylaşsa bile diğer kişilerden nasihat dışında etkili desteği alamayabiliyorlar.

Bunlara rağmen yine de anneler kendilerinde aşağıdaki belirtileri hissederlerse ve bu durum 15 günden uzun sürer ve işlerini yapmaya engel olacak kadar ağır olursa mutlaka bir psikiyatri uzmanına başvurmalıdırlar. Depresyon tedavi edilebilir bir durumdur. Tedavi edilmezse hem anne hem de bebeği için kötü sonuçlar kaçınılmazdır.

• Hissedilen Duygular: üzüntü, mutsuzluk, bunaltı, umutsuzluk, çaresizlik

• Davranışlar: Fazla bir şey yapmamak, yataktan çıkmamak, insanlardan uzaklaşmak, bebeğe bakım vermekten kaçınmak, kişisel hijyene özen göstermemek

• Bedensel tepkiler: Yorgunluk/enerji kaybı, gerginlik, kilo kaybı, erken uyanmak, konsantrasyon güçlüğü.

• Düşünceler: ‘’Amaç ne? Ben yararsız bir anneyim, herkese yük oluyorum, kimsenin rahatını kaçırmak istemiyorum’’, şeklinde düşünceler ve intihar fikirleri

• İnanışlar: ‘’Ben kötü bir anneyim, başarısızım, değersizim, hiçbir şey iyiye gitmeyecek, kimsenin umurunda değilim.’’

• İlişkiler: Gergin ilişkiler, içe kapanma, çevreden uzaklaşmak, bebek ile bağ kurmakta zorluk.

Annenin ruh sağlığı ile ilgili babaya düşen görevler neler? Babalara bu konuda neler söylemek istersiniz?

Annelerin en önemli destekleri babalardır. Her ne kadar bazı babalar yakın akrabalardan alınan desteğin yeterli olduğunu düşünse de babanın desteğinin yeri ayrıdır ve anne ruh sağlığı için de çok önemlidir.

Mümkün oldukça anne ile yaşadıkları, duyguları konuşunda konuşun, kendi duygularınızı da paylaşın.

Anneler bütün gün evde olsalar bile bebek bakımı ve eklenen diğer sorumluluklar nedeniyle gün içinde çok yorulmaktadırlar. Bütün günü bebeği ile geçiren anneye bebek ile meşgul olmadığı zaman dilimleri oluşturun. Bu süreler ilk başlarda çok uzun olmayabilir ama sizin bebeğe göz kulak olduğunuz 15 dakikalık bir dışarıya çıkma bile anne için çok anlamlı olacaktır.

Anneler geceleri bebek de sık uyandığı için uyku kesintileri yaşamakta ve bu durum onların ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkide bulunabilmektedir. Anne emzirse bile arada kalkarak bebeği anneye vermek ve emzirme sonrası gazını çıkarmak bu esnada annenin uykusunun çok kesintiye uğramamasını sağlamak küçük ama önemli bir destektir. Böylece anne de bu paylaşımın verdiği duyguyla kendini daha iyi hissedecektir. Yine mama ile beslenen bebeklerde gece beslenme saatleri konusunda işbölümü yapılarak anneye destek sağlanabilir.

Bazen babalar bebek olduktan sonra annenin ilgisinin azaldığından yakınabilmektedir. Unutmayın sizin bebekle ilgilendiğiniz her dakika annenin dinlenmesi ve sizinle daha sıcak bağlar oluşturması için birer fırsattır.