Çocuklarda Tik Bozukluğu

Tik bozuklukları, insanların kontrol edemediği ani, hızlı, amaçsız, düzensiz, tekrarlayıcı ve steorotipik motor hareketleri içeren nörogelişimsel bozukluklardır. Çocuk, bu motor veya vokal hareketler bütününü yapmadığı zamanlar yoğun bir gerginlik hisseder ve bunun sonucunda da eylemi tekrarlar. En yoğun tik bozuklukları 7-15 yaş aralığında tespit edilmiştir. Yaş ilerledikçe çocuklar bu motor hareketleri ‘’bastırma’’ becerisi geliştirirler. Genetik etmenler, basal ganglionlar ve orta beyinle ilişkili yapılarda nöroanatomik bozukluklar, nöroendokrin, nörotransmitter ve nöromodulatör sistemlerdeki işlev sorunları, özellikle santral dopaminerjik mekanizmalar, D1 ve D2 dopamin sistemlerinin etkileşimi bozukluğun ortaya çıkmasından sorumlu tutulmaktadır. Beden tarafından oluşturulabilen her hareket tik olarak karşımıza çıkabilir ve bu beklenmedik motor hareketler psikososyal gelişimde, benlik saygısında, aile yaşantısında, sosyal ilişkilerde, akademik veya iş performansında bozulmaya neden olacak kadar geniş bir yelpaze oluşturmaktadır. Çocuklarda tik bozukluğu birden fazla şekilde görülebilir; Geçici tik bozukluğu, Kronik hareket/ses tiki bozukluğu, Tourette sendromu(TS) ve başka türlü adlandırılamayan tik bozukluğu.

Tourette sendromu(TS) kronik nöropsikiyatrik bir bozukluktur. TS, tüm toplum ve kültürlerde görülmektedir. Son epidemiyolojik çalışmalar, çocukların %1’inde görüldüğünü belirtmiştir. Erkeklerde 3-4 kat daha fazla görülür. Diğer tik bozukluklarından süreğenlik ve eşlik eden diğer davranış sorunları açısından ayrılır. Başlangıç genellikle çocukluk çağında ve ortalama 6-7 yaşlarındadır. TS tipik olarak okul öncesi dönemde göz kırpma gibi önemsenmeyebilecek geçici basit motor tiklerle başlar. Bozukluk ilerledikçe bu basit motor tikler daha komplike hale gelmeye başlar ve bir süre sonra vokal tikler eşlik eder. TS’na pek çok farklı klinik tablo eşlik edebilir. Bunlar, obsesif kompulsif bozukluk (OKB), dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), davranım bozukluğu, yaygın gelişimsel bozukluk, uyku bozukluğu, depresyon, anksiyete bozukluğu ve çeşitli nörolojik bozukluklar olabilir. TS ile DEHB birlikteliğinin %35-54 arasında olduğu, öğrenme bozukluklarının TS ile birlikte %47 oranında görüldüğü, dikkat eksikliği bozukluğu olan çocuklarda ise %51 oranında kompulsif davranışların olduğu bildirilmiştir. TS belirtileri stres altında artış gösterir ve çocuğun sosyal ilişkilerinde daha içine kapanık olmasına neden olabilir. Tikler 1 yıldan uzun bir süre hemen her gün görülür. 3 aydan daha uzun süre tiklerin görülmediği bir dönem olmaz. Yüksek sesle okumak, müzik aleti çalmak, spor yapmak gibi odaklanmış dikkat ve iyi motor kontrol gerektiren aktiviteler sırasında, gevşeme, okuma gibi oyalayıcı etkinliklerle genellikle tikler geçici olarak kaybolur. Tikler uykuda azalmakla birlikte devam edebilir. İlişkili bozukluklar, özellikle de Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), uyku güçlüklerini arttırabilir.

Kronik motor/vokal tik bozukluğu

Seyrek rastlanan bir tik bozukluğudur. Tiklerin çoğu baş ve boyun bölgesindedir ve stres anlarında artış gösterir. 18 yaşından önce başlar. Dönemsel olarak tiklerin seyrinde artış ve ya azalma görülebilir. Daha yaygın olanı kronik motor tik bozukluğudur. Çalışmalar, TS ile kronik motor veya vokal tik bozukluğunun (KMVTB) birbiriyle ilişkili olduğunu ve TS’nin KMVTB’nin daha şiddetli bir formu olduğunu, hatta aynı genin farklı görünümleri olduğunu düşündürmektedir.

Geçici tik bozukluğu

Bir ve ya daha fazla motor tiklerin şiddetinin haftalar ya da aylar boyunca artık azalması şeklinde görülür. Bir yıldan kısa bir süre gözlemlenebilir. Tipik olarak baş ve boyun bölgesinde görülür. Belirli dönemlerde ses tikleri de görülebilir fakat şiddeti motor tiklere oranla azdır ve motor tiklerle aynı zaman içinde ortaya çıkmazlar. Uzun süreli bir bozukluk değildir ve 3-8 yaş arasında ortaya çıkar. Erkek çocuklarda ortaya çıkma olasılığı kız çocuklarına oranla daha yüksektir.

Başka türlü adlandırılamayan tik bozuklukları

Tanımlanan herhangi bir tik bozukluğunun ölçütlerini karşılayamayan tik bozuklukları bu şekilde adlandırılır. 4 haftadan kısa süren tik bozuklukları buna örnek olarak gösterilebilir.

Çocuklarda görülebilecek çeşitli tik bozuklukları şunlardır:

Dokunma, yüz ekşitme, göz kırpma, öksürme, boğaz temizleme, burun karıştırma, atlama, nesneleri koklama, baş çevirme, burun çekme, dudak yalama, öpme, diş gıcırdatma, baş sallama, çömelme, dil çevirme, kaş kaldırma, çiğneme sesi çıkarma…

Bu listeye çok daha fazla motor hareket eklenebilir. Çocuğun istemli ve fiziksel olarak gerçekleştirebileceği bütün motor hareketler tik şeklinde belirebilir.

Tedavi

Tik tedavisinde etkili olduğu kanıtlanan ilaçların bazıları, haloperidol ve pimozid gibi nöroleptiklerdir. Tik tedavisinin farmakolojik olmayan kısmında bütüncül bir yaklaşım benimsemek gerekir. Aile ile beraber psiko eğitim çalışmaları yapmak bu tip vakalarda önerilir. Tik bozuklukları ve hastalığın seyri konusunda aileye detaylı bilgi verilmelidir ve ailenin çocuğa tutumu konusunda yol gösterilmelidir. Çocukta bu tip bir sorun başladığı zaman ebeveynin ilk aklına gelen soru çocuğun bu davranışıyla ne anlatmak istiyor olabileceği sorusudur. Bu sorudan sonra davranışın ne zaman başladığı belirtinin ortaya çıktığı dönemler tespit edilmelidir. Bunun için her zaman iyi bir gözlem gerekir. Her tikin tedavi edilmesi gerekmez. Kronikleşmemiş, diğer bozukluklarla beraberlik göstermeyen ve önemli sosyal, akademik ve diğer sorunlara yol açmayan tiklerde “bekle gör” politikası uygulanmalıdır. Tiklerin ağırlığı kendiliğinden azalma ve artma gösterebildiğinden, tiklerdeki düzelmenin tedaviye mi bağlı olduğunu anlamak da bazen güç olabilir. Ayrıca orta derecede ağır olarak nitelendirilen tiklerin tedavisinde habit reversal therapy (alışkanlık düzeltme terapisi) kullanılır. Her tik için ayrı ayrı uygulama yapılır ve hızlı sonuç alınma oranı yüksektir.