Disleksiye Geriden Bakış

Disleksi en sık görülen öğrenme güçlüklerinden biridir. Dünya üzerinde oranı %4-15 arasında olmakla beraber bu oran bazı ülkelerde %20’ye kadar çıkabilmektedir (Balcı, 2019). Disleksi, her yüz çocuktan yirmisini etkileyen ve her sosyolojik yapıda, ırkta, dini toplulukta ve sosyoekonomik düzeyde görülen bir öğrenme sorunudur. En geniş anlamıyla disleksi, akıcı okuma ve okuduğunu anlamlandırabilme problemiyle kendisini gösteren nörolojik ve fizyolojik kökenli bir öğrenme güçlüğüdür (Saraç, 2014). Bu kavram literatürdeki yerini ise 1963 yılında Kirk tarafından almıştır. Öğrenme bozukluğunda akademik alandaki disfonksiyonel yapının bozukluğundan kaynaklı bu tarz problemler yaşanmaktadır (Salman, Özdemir, Salman, & Özdemir , 2016).

Öğrenme güçlüğünün büyük bir oranını okuduğunu anlama becerilerine dayanan disleksi alt alanının, geri kalan yüzdelik dilimleri ise diskalkuli ve disgrafya oluşturduğu görülmektedir. Bu tanıya eşlik ederek başka semptomlarla kendisini gösteren dil afazisi, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna ait bulgularda çocuklar üzerinde gözlenmektedir. Psikiyatristleri tarafından disleksi tanısı almış çocukların yine nörolojik temeller nedeniyle neredeyse %80’inde dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı da eşlik etmektedir.

Öğrenme güçlüğü çocuklar ve ebeveynler özelinde ‘başarısızlık’ olgusuyla bağdaştığı için hayal kırıklığı yaratmakta, genel olarak duygusal, sosyal ve aile içi çeşitli sorunlara da neden olmaktadır (Mutlu, 2021). Eric Ericson’un Psikososyal Gelişim Kuramı incelendiğinde yaş grubu itibariyle başarıya karşı başarısızlık gelişim evresinde olan ve disleksi tanısı alan çocuklarda bazı depresif dönemler, okul fobisi, ders ve eğitime karşı direnç gösterme gibi problemlerle karşı karşıya kalınmaktadır. Tüm bu sorunların yanında akran zorbalığı, aile ve çevre baskısı, tembel, sorumsuz çocuk etiketlemeleriyle de baş etmek zorunda kalmaktadırlar. Ve bilinmektedir ki bir gelişim evresinde çözümlenemeyen çatışmalar bir sonraki evrede muhakkak sorun olarak baş gösterecektir.

Sanat türleriyle etkileşim içerisinde olmak farklı teknikler ve malzemeler kullanarak sadece normal gelişim, büyüme ve evrilme dönemlerini takip eden çocukların yaratıcı düşünmelerini ortaya çıkaran, geliştiren ve onlara yeni bir şey üretme, oluşturma hissini fark ettiren tek düze bir eğitim olarak sınırlandırılmamalıdır. İletişim biçimini düzenleme, sosyal becerileri geliştirme, toplumsal alanda görünür olma, self-determinasyonu sağlama, akademik işlevselliği geliştirme, boş zamanları etkin değerlendirme gibi uyumsal tutum alanlarında gerçekleştirilen sanatsal faaliyetler çocuk, ergen ve yetişkinlerin gelişimleri açısından büyük önem tarz etmektedir (Bolu, 2010).

Disleksi dışında özel öğrenme güçlüğüne yakın semptomlar gösteren diğer patolojik problemlere sahip öğrenciler dünyanın neresinde olursa olsun eğitim sistemi içinde örselenmekte ve zarar görmektedirler. Disleksi tanısı almış dünyaca ünlü yazarlar, oyuncular sanatçılar, müzisyenler ve siyasetçiler olduğu bilinmektedir. Nedeni bilinmez ama belki de sanatın iyileştirici etkisi ve stigmatizasyona maruz bırakılmayan bir çevre içerisinde yetiştirilmiş olmaları hayatlarındaki en büyük şanslardandır. Tam tersi durumlarda yetişen çocuklar genç yetişkinlik evresinde bırakın Tom Cruise, Aslı Enver, Leonarda Da Vinci, Walt Disney olmalarını büyüdüklerinde kendilerine karşı özsaygıları olmayan, güvensizlik duygusu ile baş etmeye çalışan ve gelecek kaygısı gibi zorluklarla mücadele etmeye çalışan bir birey haline gelecektirler. 

Bu ve benzeri durum yaşayan çocuklardan kendilerince oluşturulmuş normal diye adlandırılan bazı kriterlere uymaları, hatta boyun eğmeleri bekleniyor. Bu kalıpların dışına çıktıklarında ise çok rahatlıkla dışlanıp etiketleniyor ve silindirden geçiriliyorlar (Salman, Özdemir, Salman, & Özdemir , 2016). Çocukların bu sorunlarla karşılaşmayacaklarını söylemek ütopik bir beklenti içine girmek olacaktır. Ancak akademik, sosyal ve sanat faaliyetleri gibi desteklerle bu semptom ve şikayetlerin artmasında önleyici müdahale programları uygulanabilir. 

Hayal dünyaları oldukça geniş olan çocuklar için sanatın her alanı duygu ve düşüncelerini ifade etme noktasında avantaj sağlayacaktır. Bu ifade etme biçimi ruhu beslerken aynı zamanda da beyin gelişimini desteklemektedir. Sanat ve patolojik sorunların bağlantısını yalnızca özel öğrenme güçlüğü ve alt alanları olarak sınırlamadan incelediğimizde sanat faaliyetlerinin yararlarını etkin bir şekilde görüyoruz. 

MR çalışmaları sonucunda beynin her iki hemisferinin de birlikte çalışması, konsantrasyon süresini artırarak dikkat eksikliği noktasında yapıcı bir etkisi olduğu görülmektedir. Dikkat ve odaklanma problemi yaşayan bireylerin beyin kaslarını aktive edecek çalışmalara ihtiyacı vardır. Kendi yeteneklerini keşfeden bireyler özsagılarını kazanırken farklı beyin bölgelerini de aktive ederek bizlerden daha farklı bir açıyla bakabildiklerini göstereceklerdir.