Doğum Kontrol Yöntemleri

Aile planlaması (veya doğum kontrolü)çiftlerin bakabilecekleri sayıda ve uygun zamanda çocuk sahibi olmalarını ayrıca buna ek olarak doğumlar arasında istediği aralığı sağlamalarıdır.

Bu konuda bilimsel ve modern yöntemler uygulandığında, bu durum o ülkelerin ‘bebek ölüm hızı’ ve ‘anne ölüm hızı’ gibi en önemli iki parametresini etkileyen bir faktördür.

Ülkemizdeki istatistiklere baktığımızda evli kadınların yaklaşık ¾ ünün gebeliği önleyici yöntem kullandıkları görülmektedir.Kontrasepsıyon uygulayanların %46 sı modern yöntemleri,%27 si ise geleneksel yöntemleri uygulamaktadırlar.En yaygın yöntem RİA ve ikinci sırada ise erkek kondomudur.

HORMONAL KONTRASEPTİFLER

Kombine oral kontraseptifler (KOK): Hap şeklindeki bu formlar en yaygın kullanılan gruptur. Östrojen ve progesteron kombinasyonlarıdır.

42 yıl önce yüksek doz etinil östradiol(EE) içeren ilk KOK’la ortaya çıkan, artmış venöz Trombo- emboli riski nedeniyle hormonal kontrasepsiyonda temel amaç güvenliği sağlamak olmuştur. Bunun içinde KOK’daki östrojen dozu ilerleyen yıllarla birlikte sürekli azaltılmıştır.İlk üretilen KOK’larda 120 mc gr düzeyinde olan EE değerleri artık günümüzde 20 mc gr düzeylerine kadar düşürülmüştür.Hatta en son dönemlerde üretilen yeni formülasyonlarda 15 mc gr düzeylerine indirilmiştir.Bu durum venöz trombo-emboli, meme hassasiyeti, bulantı ve kusma gibi yan etkileri çok aşağılara çekmiştir.

1981 yılında yapılan bir çalışmada 19-nor progestinlerin androjenik etkilerinden dolayı lipit metabolizmasını olumsuz etkilediğinin anlaşılmasıyla birlikte hem yeni progestinler üretilmiş hemde dozları azaltılmıştır.

KOK’lardaki 21 aktif hap,7 gün ara rejimine ilave olarak kesintisiz hap rejimleri de üretilmiştir. 84 gün aktif hap ,7 gün inaktif hap ve 126 gün aktif hap rejimleri mevcuttur..Bu kullanım şekillerinde KOK’lar kontraseptif amaç dışında akne,hirsutismus,premenstruel sendrom, dismenore,endometrizis, polikistikover ve over kistlerinin baskılanmasında da effektif bulunmuştur.Yeni bir uygulama ise 24/4 rejimidir.

Kombine hormonal uygulamaların diğer örnekleri vaginal halkalar,transdermal uygulamalar ve instramusküler uygulamalardır.

Sadece progesteron içeren hormonal kontraseptifler: Oral Uygulamalar: Bunlar ‘minipil’ olarak adlandırılır.KOK’lara göre etki daha düşüktür.Emziren anneler için uygundur.

Vaginal Uygulamalar: Halka şeklindedirler. Progesteron düzeyine göre etkinlikleri 3 aydan 1 yıla kadar uzayabilir.Emziren annelere uygundur.

Sublcutan Uygulamalar :Deri altına implante edilen çubuk şeklindeki yapılardır.Yan etki olarak düzensiz kanamalar ve amenoredir.

instramuscüler Uygulama:150 mg MPA içerir.3 ayda bir uygulanır.2 yıldan fazla kullanım önerilmez.Transdermal uygulama ise RİA şeklinde uygulamalar da mevcuttur.

Barier Yöntemler: 

1-Erkek Kondomu: Lateks içeren ve içermeyen olmak üzere iki türü vardır.Latex içermeyenler poliüretan yada SEBS’ten üretilirler.

2- Kadın Kondomları:İç halka küçük dış halka geniştir.Fakat bu yöntemden hem kadın hem erkek memnun kalmazlar.

3- Diyafram:Cerviksi örten yuvarlak ,kauçuk veya silikondan üretilir .Vajen derinliğine serviks ağzına yerleştirilir.

4-Cervical Başlık: Diyaframa göre daha sert,kubbeli özel tip diyaframlardır.Spermisid veya jellerle birlikte kullanılır.

5-Vaginal Sünger: Küçük fındık şeklinde köpük süngerdir.İçi oyuktur.İçerdiği spermisidler ile spermleri paralize eder.

6-Spermisidler :Vagen derinine yerleştirilen maddelerdir. Krem ,köpük, jel, sünger, ve tablet şekilleri vardır.Vagina ve peniste irritasyon yapabilirler.

GELENEKSEL YÖNTEMLER:

Geri Çekme(coitus interraptus):Cinsel temas esnasında ejakülasyondan hemen önce, penisin vagenden çıkarılmasıdır.

Vaginal Duş:Sabun veya kimyasal ürünlerle vajinal temizlik yapılması esasına dayanır.Koruma oranı düşüktür.Ayrıca vaginal florayı uzaklaştırdığından, vaginal enfeksiyonlara yatkın ve açık duruma geldiğinden sakıncalı bir yöntemdir.

Takvim ve Ovülasyon Metodları:Olası ovülasyon günlerinde cinsel temastan kaçınma prensibine dayanır.Bu yöntemin uygulanması için kadının adet döngüsünün 26-32 gün arasında düzenli olması gereklidir.Menstrasyonun 8-19 günleri arası fertil günler kabul edilerek, bu günlerde temastan kaçınılır.

Bazal Vücut Isısı Metodu:

Oldukça eski bir yöntemdir.LH piki ile oluşan ovülasyon sonrasında,luteal cisimden salgılanan progesteron hormonunun termojenik (vücut ısısını arttırıcı) etkiyle vücut ısısı yaklaşık 0,9-1 C artmaktadır.Bu ısı artışından itibaren 3 gün sonrasına kadar ovülasyon olmuş kabul edilir.Isının artmasından sonraki 4 gün boyunca cinsel temastan kaçınılır.

RAHİM İÇİ ARAÇ (RİA)

İntrautenin kontrasepsiyonunun yaklaşık 100 yıllık bir mazisi vardır.Bakırlı RİA’lar ise 60 yıllık bir geçmişe sahiptir.Ülkemizde en sık kullanılan ve etkin yöntemdir.Bakırlı RİA’lar T şeklinde (Cu T 200,Cu T220,Cu T 380)veya at nalı şeklinde (Multiload 250Cu, Multiload Cu 375)dir. Bazı RİA’ların etrafındaki gümüş sarmal,bakırın erimesini yavaşlatarak kullanım süresini uzatabilmektedir.(Nova T)En çok kullanılan bakırlı RİA’ların etki mekanizması,bakırın sperm hareketlerini inhibe ederek spermisid, stotoksik etki göstermesidir.Böylece implantasyon zorlaşır ve fertilizasyon engellenir.

En yüksek koruma oranına sahip RİA’lar T şeklindeki ve 380 mm bakır alanı olan RİA’lardır.

RİA’lar plasenta ayrılmasını takiben ilk 10 dakika içinde, erken doğum sonrası dönemde, sezeryan sırasında (placenta çıkarıldıktan ve kanama kontrolü sağlandıktan sonra),laktasyon döneminde ve abortus sonrası dönemlerde de uygulanabilir.Ama esas uygulanma süreci, mensturasyonun başlamasından sonraki ilk 11-12 günlük dönemdir.

RİA’lar gebelik septik abort,uterin kaviteyi distorsiyona uğratan miyomlar, nedeni bilimeyen vaginal kanama pürülan cervicit,gonore ve klamidya enfeksiyonları, gestasyonel trafoblastik hastalık ve genital malignite durumlarında uygulanmamalıdır.

Levonorgestrelli RİA(LNG RİA)

Ülkemizde 1999 da gebeliğin önlenmesi, menoroji(fazla miktarda düzensiz kanamalar) ve endometrial hiperlazi’ye karşı korunma amacıyla 20 yıl önce ruhsatlandırılmıştır.Gebeliğe karşı koruyucu etkisi lokal progestatif etkisinden dolayıdır, bu etki kadın sterilizasyonu ile karşılaştırılabilecek düzeydedir.Kontraseptif etki açısından en etkili RİA’dır.

LNG’li RİA en belirgin etkisi mensturasyondaki aşırı kan kaybını azaltması ve kanama süresini kısaltmasıdır. Östrojen tedavisinde rahim iç zarını koruma amaçlı kullanılabilir.Bunun dışında dismenorede, adenomyoziste endometriozisin semptomatik tedavisinde ve miyomların baskılanmasında da etkili olduğu belirtilmektedir.

DEPO ENJEKSİYONLAR

Medrogsiprogesteron asetat (MPA): 150 mg’lık formu,intromascular olarak 3 ayda bir uygulanır.Uygulama için en uygun zaman,gebelik olasılığını ekarte etmek açısından,adet kanamasının ilk 7 günüdür.Kullanımda karşılaşılan yakınmalar düzensiz menstruel kanamalar, meme hassasiyeti ,kilo alımı,baş ağrısı ve depresyondur.Düzensiz kanamalar uygulamayı takiben ilk birkaç ayda görülür daha sonra azalır.Bu yöntemin 1 yıl kullanımından sonra yaklaşık %50 kadında adet kanamalarında kesilme (amenore) görülür.

Kombine aylık enjeksiyon (mesigyna):Noretisteron enantat+östradiol valerat içerir.Aylık olarak düzenli İM olarak uygulanmalıdır.Efektiftir.

ACİL KONTRASEPSİYON:Korunmasız cinsel temasta sonra ilk 72 saatte alındığında gebeliği önleyebilen oral yolla alınan preparatlardır.

CERRAHİ STERİLİZASYON:

Kadınlarda tüp ligasyonu ve erkekte vasektomi uygulamasıdır.Tüp ligasyonu minilaparatomi ile 2-3 cmlik orta hat kesisi ile olabileceği gibi,laparoskopik ve histeroskopik olabilir.Ancak son yöntem çeşitli dezavantajları nedeniyle anlamlı bir uygulama olanağı bulamamıştır.