Dürtüsel Davranışın Nörobiyolojik Temelleri

Dürtüsel davranış literatürde birçok farklı biçimde yer bulmakla birlikte, kavram en kısa tanımlamayla, “düşünmeden hareket etme eğilimi, ani, karşı konulmaz, usdışı bir arzuyla hareket etme” (Kırpınar,2013: 166) olarak ifade edilebilir. Dürtüsel davranış temelde, küçük çocuklarda ve dürtülere karşı yeterli savunma sistemleri geliştirmemiş olan saplantılı-zorlanımlı veya antisosyal erişkinlerde görülmektedir. Patolojik kumar, kleptomani (çalma dürtüsü) , piromani, trikotilmani (saç ya da kıl yolma şeklinde kompülsif davranış) vb. dürtüsel davranışın kişinin hayat kalitesini deforme edip kompulsiyon davranışlardan epizodik olma yönleriyle ayrılan yapılanmalar olarak değerlendirilmektedir (Kırpınar,2013: 166).

19. yüzyılın sonlarından itibaren dürtü kontrol bozuklukları bilim insanlarının ilgisini çekmiş ancak, olgu sayısının azlığına paralel olarak bu konuda az sayıda nesnel araştırma yapılabilmiştir. Bu bağlamda gerek ders kitaplarında, gerekse diğer tıbbi yazında nadir görülen olgular olarak ele alınmış ve kısaca üstünde durulmuştur (Tamam, 2015:833). Bu vakalardan biri “rapunzel sendromu” olarak literatürde kavramsallaştırılmış olan trikotillomaninin ender görülen bir formudur. İlk kez bu sendrom, 1968 yılında Vaughan tarafından tanımlanıp ilgili olarak daha sonraki süreçte çok sayıda olgu bildirimi gerçekleştirilmiştir. Bu form en kısa tanımlamayla, hastanın dürtüsel olarak saçlarını yemesi olarak açıklanmıştır. Dürtü kontrol bozukluklarına ilişkin ilk çağdaş tanımlayıcı çalışmaların ise; 1990'lı yılların sonlarında ortaya çıktığını ve bu süreçten itibaren konunun üzerinde yoğun bir şekilde çalışılmaya başlandığı görülmektedir. (Jacobson J. ve Jacobson A., 2006: 243)

Dopaminerjik sistemdeki artış sebebiyle ortaya çıkan davranış tablosu fizyolojik temeli ile bağdaştırılabilirken psikososyal farklılıklarda bu davranışın yapılanmasında etken olması muhtemeldir. Parsimoni ilkesi düsturunda incelememiz gerekirse en basit açıklama olan dopamin ve seratonin reseptörlerindeki nöronal aktivasyonun artışı dürtüselliğin kaynağı olarak görülebilir. Konuya ilişkin olarak; sürmenaj yaşayan kişiler ile yürütülen klinik ve kohort çalışmalarınca elde edilen verilerle dürtüsel davranışın tetikleyicisi olarak nörobiyolojik aksiyomlar gösterilebilir. Michal ve Gendel tarafından yapılan araştırmalar da bu varsayımı destekler niteliktedir. İlgili araştırmalarda, dürtüsel davranışın nörobiyolojik yönünün halen aydınlatılamadığı görülmekle birlikte “aralıklı patlama bozukluğu” olgusundan hareketle bu davranış temelli bozukluk için yapılan çalışmaların kabul edilebilir kanıtlarınca, anormal serotonin metobalizması mevcut olduğu görülmüştür

TARTIŞMA

Tamam’ a göre; bir kişilik özelliği olarak dürtüsellik, yüzyıllardır bilinen bir davranış modeli olmakla birlikte, aşırı ve kontrolsüz biçimde dışa vurumu olarak nitelendirilebilecek dürtü kontrol bozuklukları için aynı şeyi söylemenin mümkün olmadığını belirtmiştir (Tamam, 2015:833). Dürtüsel davranış bir sinir veya kas lifi boyunca iletilen deloparizasyon dalgısı olan dürtünün eylem potansiyeline dönüşmesi olarak ifade edilmektedir (Budak, 2001:243).  Prefrontal  ve orbitofrontal korteksi baskılanmanın kontrolü, karar verme ve cevap seçme süreçlerinde görev alır. Kişinin eylem sonuçları hakkındaki mevcut bilgiler temelinde davranışı düzenlemede orbitofrontal korteks başlıca rol oynar. Bundan kaynaklı olarak frontal lob hasarı olan kişilerde dürtüsellik sık gözlenir. Buna ilişkin olarak beyin, serotonin düzeylerindeki azalmanın davranışın baskılanmasını azalttığı belirtilmiştir. Yeme bozuklukluklarını örnek olarak aldığımızda nörobiylojik faktörler ile öğrenilmiş davranışlar ve sosyal yaptırımlarda etkili olabileceği için araştırmaya ve geliştirmeye ihtiyaç duyulan bir konudur.

KAYNAKÇA

Budak, Selçuk (2001).  Psikoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, İstanbul 

Güzel Özdemir, Pınar; Selvi, Yavuz ve Aydın, Adem (2012). “Dürtüsellik ve Tedavisi”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 2012; 4(3):293-314 doi:10.5455/cap.20120418

Jacobson James L. ve  Jacobson, Alan M. (2006 ).  Psikiyarinin Sırları,  Çev. Edit: Kayaalp, M. L. ve Doğangün, Burak, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul.

Kırpınar, İsmet (2013). Genç Psikiyatristin El Kitabı, Timaş Yayınları, İstanbul.

Tamam, Lut (2015). Dürtüsellik Dürtü ve Kontrol Bozuklukları, Kaknüs Yayınları, İstanbul.

Yazıcı, Kemal ve Ertekin Yazıcı, Aylin (2010). “Dürtüselliğin Nöroanatomik ve Nörokimyasal Temelleri”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 2010; 2(2):254280, eISSN:13090674 pISSN:13090658.