'Hayır' Diyebilme Üzerine

‘HAYIR’ demek bazılarımız için kolayken bazılarımız için zorlayıcı bazılarımız için imkânsızdır. Peki, sizin ‘hayır’larınız nasıldır? İstemediğiniz, sevmediğiniz, hoşunuza gitmeyen bir durumla karşılaştığınızda kendinizi nasıl hissedersiniz? İstemeye istemeye evet mi dersiniz? Kendinizi bu tür konulardan hep uzak mı tutarsınız? Yoksa hiç düşünmeden hayır mı dersiniz? Hayır demeniz gereken anda vücudunuz geriliyor, endişe ve sıkıntı yaşıyorsanız ya da bu bedensel duyumlardan kaçınmak için her şeye evet diyorsanız bu yazı size göre. Şimdi size sormak istiyorum. “Neden hayır demek sizin için bu kadar zor?” Peki, başka bir soru daha sorayım. “İstemediğiniz şeylere hayır deseniz hayatınızda ne değişir?” Her iki sorunun cevabını da biraz düşünün. Alışa geldiğiniz davranış kalıbının dışına çıkabilmek için işte sizin için bir fırsat. Belki şimdiye kadar “hayır” diyememek sizin için bir problem oluşturmuyordu. Ya da yaradılışınız (mizacınız) olduğuna inandığınız için bu kelimeyi yasaklanmış kelimelerinizin içine koyuyordunuz. Toplumumuzca da “hayır” kelimesini kullanmak ayıplanan bir durum olduğu için bu kelimeye kendinizi iyice kapatmış da olabilirsiniz. Şimdi birlikte düşünelim bir insan istemediği şeyleri neden yapmak zorunda hisseder? Ya da istemeye istemeye tüm bunlara neden “evet” der? Bu hayır diyememe yolculuğu hayatımızda bir anda çıkmış bir şey değildir. Kökeni çocukluğumuza uzanır. Çocukluk döneminde karşılanmamış duygusal ihtiyaçlarımızı giderebilmek için kendimizce bu dönemde bir çare arayışına gireriz. Ve bu durum yaşamımızın ileri ki evrelerinde kalıp yargı ve davranışlarının oluşmasına neden olur. (şemaların oluşum kökenleri)

Hayır diyememe sebeplerini tek tek incelediğimizde;

- “Karşımdaki kişinin isteklerini yerine getirmeyi reddedersem ya benden uzaklaşırsa? Dargınlık, küslük olmasın her şey en iyisi onun istediği gibi olsun” korkusu varsa bunun muhtemel şema kökeni; terk edilme şemasıdır. Kişi istek ve arzularını söylerse karşısındaki kişi tarafından terk edileceğine inanmıştır. Bunun için kendi duygularını bastırır ve her ne kadar istemese de “evet” der. (Duyguları bastırma şeması + terk edilme şeması)

-“Karşımdaki kişinin isteklerini yerine getirmemek için ona hayır dediğim zaman; bana surat asarsa, laf söylerse bunun altından kalkamam.”Eğer ki kaygınız karşınızdaki kişilerin vereceği tepkilerden dolayıysa (surat asma, laf söyleme, aşağılama, hakaret etme...) işte burada etkili olan şema boyun eğicilik ve duyguları bastırma şemasıdır. Boyun eğicilik şemanız varsa ve bu gibi durumlarda hayır diyemiyorsanız. Yüksek ihtimalle kendinizi mecbur hissettirildiğiniz için yoğun öfke de yaşıyorsunuzdur. Bu duygu hem karşınızdakine hem de kendinize dönük olabilir. Boyun eğicilikte sanki isteklerinizi söyleseniz altta kalacakmışsınız hissi yaşarsınız ve bu duyguyla savaşmak için de çocuklukta öğrendiğiniz ‘her şeye evet’ i kullanabilirsiniz.

-“Kendi isteklerimi ifade etsem de karşımdaki kişi beni önemsemez. Benim isteklerimi anlayışla karşılayacak biri hayatımda yok. Onun için her dediğine evet.” Sizi anlayacak, önemseyecek insanların olmadığını düşündüğünüz için duygusal ihtiyaçlarınızı ve isteklerinizi bastırıyorsanız duygusal yoksunluk şemanız ve duyguları bastırma şemanız hayatınıza yön veriyordur.

-“Başkaları gibi olamıyorum. Başkaları ne güzel her istediğini söyleyebiliyorken ben bir türlü diyemiyorum kendimi bu konuda yetersiz hissediyorum.” Hayır diyemediğiniz için kendinizi yetersiz ve başarısız hissediyorsanız başarısızlık şemanız aktif olmuş olabilir.

-“Biri benden herhangi bir şey istediğinde onu hemen yapmalıyım. Eğer karşımdaki kişinin isteğini yerine getiremezsem çok üzülürüm.” Biri sizden bir şey istediğinde canla başla hemen yerine getirmek istiyor, yapmadığınız zaman da vicdan azabı çekip kendinizi bencil hissediyorsanız fedakârlık şemanız hayatınıza yön veriyordur.

-“Keşke evet demeseydim, hep aynı şeyi yapıyorum aptal gibi! Her seferinde istemediğim şeyleri kabul ediyorum” deyip kendinize kızıyor ve öfkeleniyorsanız cezalandırıcılık şemanız aktiftir.

-“Herkesin evet dediğine ben hayır dersem sosyal çevrem tarafından dışlanırım. Bunun için herkese ayak uydurmalıyım.” Kendi düşüncelerinden dolayı sosyal çevrenizin onay vermeyeceği şeylere karşı kendinizi kısıtlıyor ve isteklerinizi ifade edemiyorsanız statü arayıcılık şemanız aktif olabilir.

-Kendi düşünce ve isteklerinizden utanıyor ve onları iğrenç buluyorsanız bu sizin düşüncelerinizi kusurlu bulmanıza ve onları gizlemenize neden olabilir. Bunun sonucunda da yine istemediğiniz halde evet cevapları veriyor olabilirsiniz.(kusurluluk, duyguları bastırma şeması.)

-Kendi düşüncelerinizin sorumluluğundan çekindiğiniz için kararları bir başkasına bırakmayı tercih ediyorsanız bağımlılık şemasının etkisinde olabilirsiniz.

-Kendi düşüncelerinizin arkasında duramayıp bir başkasının düşüncesini kabul etme eğilimindeyseniz yani farkında olmadan kendinize bir uydu seçiyorsanız: içiçelik şemasının etkisiyle kendi kararlarınızdan ve isteklerinizden vazgeçiyor olabilirsiniz.

Kısaca hayır diyememe probleminin içinde sizin hayatınızı derinden etkileyen şema kombinasyonları olabilir. Bu tür sorun yaşıyorsanız ve maddeler size uyuyorsa kişisel gelişiminiz için terapiden faydalanabilirsiniz.