Helikopter Anne Babalar ve Çocukların Benlik Gelişimi

Helikopter aile terimi ilk defa 1990 yılında Foster W. Cline ve Jim Fay adındaki iki doktorun yayımladıkları Parenting with Love and Logic: Teaching Children Responsibility adlı kitapta kullanılmıştır. Bunun da öncesinde Dr. Haim Ginott 1969’da Between Parent and Teenager adlı kitabında, annesinin başında helikopter gibi dönerek uçtuğundan bahseden bir çocuğa yer vermiştir. Yani zannedilenin aksine bu durum sadece toplumumuza özgü değildir. Bu ailelere bu ismin verilmesinin sebebi çocuklarının başında adeta bir helikopter gibi uçmaları ve isteseler de istemeseler sürekli yanlarında olup onların adım adım takip etmeleridir.

Helikopter anne babalar çocuklarına aşırı ilgi ve yakınlık gösteren; onların deneyimleri, problemleri ve çoğu zaman da eğitim durumları ile olması gerektiğinden fazla ilgilenen anne babalardır. Çocuklarının başından ayrılmazlar ve çocuğun her şeyine iyi niyetli bir şekilde yetişmeye çalışırlar. Bu anne babalarının iyi eğitimli olduğunu, çocuklarından da akademik beklentilerinin oldukça yüksek olduğunu ifade edebiliriz.

Helikopter ebeveynler çocuklarının kendilerine ihtiyaç duyup duymadıklarına bakmaksızın sürekli onların yanındadır. Çocuklarının bir hata yapmasını, onlara bir zarar görmesini engellemek için sürekli onların yanındadırlar, çocukların kendi başlarına işlerini yapmalarına izin vermeleri nadirdir. Çocuklarının yerine ödevlerini yapan, derslerini sınavlarını takip eden, çocuğun zaman planlamasını yapan, kiminle arkadaşlık edeceğine karar veren anne baba davranışları çoğumuz için yabancı değildir.

Doğuştan merak ve keşif duyguları ile doğan çocuklar, gelişimleri boyunca da sürekli keşif halindedirler. Oral dönemde çocukların her şeyi alıp ağzına götürmeleri, belirli bir yaştan sonra sürekli sorular sormaları gibi davranışlar bu keşif hali ile doğrudan ilişkilidir. Bu aynı zamanda “Ben bağımsızım ve tek başıma yapabilirim” girişimleri ile keşif duygusunun birleşimi, çocuğun özgüvenini ve benlik duygusunu besler. Çocuklukta en yararlı öğrenmenin deneme-yanılma olduğunu da hesaba katacak olursak; bu deneme yanılma yoluyla öğrenme deneyimleri çocuğun yapabilirliğini keşfetmesi için de bulunmaz bir fırsattır. Ancak çocuğun her eline attığını onun yerine yapan, onun denemeler yapmasına izin vermeyen helikopter anne babalar çocuğun keşif duygusunu ve sonunda kazanacağı yapabilirlik duygusunu elinden alacak, benlik gelişimini maalesef olumsuz yönde etkileyecektir.

Bu noktada benlik kavramına göz atmamız gerektiğini düşünüyorum. Benlik kişinin ruhsal ve bedensel tüm özelliklerini kapsayan kişiliğin bir parçasıdır. Benlik kişiliğin öznel yanı ve özüdür. Benlik; insanın kişilik özellikleri, amaç ve beklentileri, yetenekleri, değer yargıları ve inançlarından oluşur. Kısaca kişinin ne olmak istediği, çevresince nasıl algılandığı gibi tüm bilgiler benlik kavramının içindedir. “Ben neyim?”, “Ne yapabilirim?”, “Ne istiyorum?”, “Değer yargılarım nelerdir?” gibi soruların cevabı bizi benlik olgusuna götürür. Benlik kavramı kişilerin genel tutum ve davranışlarını önemli ölçüde etkiler. Çünkü insan kendi ve çevresini algıladığı şekilde tepkide bulunur. Benlik kavramının gelişiminde ise anne baba tutumlarının etkisi oldukça büyüktür.

Ailelerin çocuklarının olumsuz bir benlik geliştirmelerini bilinçli olarak istemediklerini biliyoruz. Peki neden helikopter anne babalar haline geliyorlar? Çocuklarını ayrı bir birey olarak değil de kendilerinin bir uzantısı olarak gören anne babaların bu hataya düştüklerini görüyoruz. Çocuklarının kendilerinden ayrı bir birey olarak gelişmelerine yardımcı olacak davranışları sergilemelerine “onların iyiliği için” engel olan ya da onların yerine yapmaları gerekenleri yapan anne babalar, çocuğun kendine yetemeyen, benlik idealleri olumsuz, kendine güvenmeyen biri haline gelmesine istemeden de olsa da neden olmuş oluyor. Ailelerin bu ve buna benzer davranışlarının neden olduğu özgüven sorunu nedeniyle bu çocuklar evde agresif, her istediğini yaptıran kişiler olmasına rağmen diğer sosyal ortamlarda içine kapanık, hakkını arayamayan ve otoriteye karşı koyamayan kişiler haline gelebiliyorlar. Batılı kaynaklara göre helikopter anne baba yani aşırı koruyucu anne baba tutumları ile yetişen çocuklarda görülmesi olası davranış örüntüleri şunlardır:

*Düşük öz saygı ve yeterlilik duygusu

*Bastırılmış kişilik

*Sağduyudan yoksun olma

*Karar vermede zorlanma

*Problem çözme becerileri gelişmemiş

*Daha iyisini yapma ve çabalama isteği düşük

*Aileye bağımlı

Her anne babanın çocuğu için en iyisini istediğinin bilinen bir gerçek; ancak bunu yaparken bazen çocuğun gelişimine zarar verdiği görülemeyebiliyor. Amerika’da ve Avrupa’da da bu konuya oldukça önem veriliyor ve üzerinde birçok çalışma yapılıyor. Bizim ülkemizde de bu tanımlamalara uyan ailelerin olduğu bir gerçek. Ancak bizim toplumumuzun diğer ülkelerden farkı buna garip bakılmaması; aksine çoğu zaman olumlu olarak görülüyor.

Anne babanın çocuğun güven duygusunu sağlayacak kadar ona yakın olması, sevgisini, ilgisini ve desteğini vermesi onun gelişimi için oldukça önemlidir. Ancak bunun gereğinden fazla olduğu ve çocuğun yapabilirliklerini sınırladığımız noktada helikopterleri park etmenin zamanı gelmiş demektir.