Kişiliğin Yapı Taşları (İd, Ego, Süperego)

Bu yazıda psikoloji biliminde çok önemli olan ve kişilik gelişiminin temelini oluşturan, Freud’un ortaya atmış olduğu id, ego ve süperego kavramlarından bahsedeceğim.

Freud’a göre, benlik 3 katmana ayrılmıştır. İd, ilkel benlik ya da alt benlik, ego, benlik ve süperego, üst benliktir. İnsan doğduğu zaman önce ilkel benliği ile var olur, zamanla ego ve süperego gelişir.

İd, yani ilkel benlik, ilkel dürtülere göre yaşar. Mantık ya da kural aramaz. İçgüdüsel hareketlerdir. Haz ilkesine göre hareket eder, yani asıl amacı dürtülerin tatmine ulaşmasına yöneliktir. Buna örnek olarak, bebekleri gösterebiliriz. Henüz ego gelişimi olmadığı için; dürtülerini tatmin etmeye yönelik ilkel davranışlarla davranırlar. Acıktığı zaman hemen yemek ister, tuvaleti geldiği zaman yapar, gaz çıkarmak istediği ya da geğirmek istediği zaman bunu yapar, yapamazsa da rahatsız olur, acaba şu anda toplum içinde miyim bu yaptığım ayıp mı diye düşünmez. Tabiki bebeklik döneminde ilkel benlik ile hareket edilmesi oldukça normaldir. Ancak yetişkin olduktan sonra, egonun idi kontrol etmesi gereken noktada bunu yapamaması ve ilkel dürtülere göre yaşamaya devam edilmesi, bir sorundur. 

Ego ise ; ilkel benliğin hazza ulaşma yolunda bazı kuralların olduğunu hatırlatan mekanizmadır. Bir nevi düzenleyicidir, insanın iç dünyasının haz arayışı ile dış dünyanın gerçekleri arasında denge sağlamaya çalışır. Örneğin bir toplantıda karnı çok acıkan birisinin hemen koşup kendisine yiyecek bir şeyler aramaya başlamaması, önce toplantının bitmesini beklemesi durumu, egonun kontrolü ile sağladığı bir durumdur. Ego, çocuklukta yavaş yavaş gelişmeye başlar. Hem dürtülerin farkına varılır hem de dış dünyadaki koşullar anlaşılır. 

Süperego ise; insanın değerler bütünüdür. Hak, saygı, ayıp, yasak vb. kavramları temsil eder. Neyin doğru, neyin yanlış olduğu, hangi hareketlerin toplum tarafından kabul gördüğü, hangilerinin cezalandırıldığı, nelerin ayıp olduğu vb. kavramlarının zihinde şekillenmesi ve içselleştirilmesidir. Böylece kişinin kendi değer yargıları oluşur ve çevresinde kimse olmasa bile bu değer yargılarıyla hareket etmeyi öğrenir.  Daha çok baskılayıcı bir mekanizmadır ve vicdan, suçluluk, utanç gibi duygularla özdeşleşir. 5-6 yaşlarında gelişmeye başlar. 

Ego ve süpergo katmanları, daha sonra oluşur ancak bunların oluşumuyla birlikte id tamamen ortadan kalkmaz. Her insanda 3 katman da bulunur, sadece bunların dengesi kişiden kişiye göre değişkenlik gösterebilir. Sağlıklı bir yetişkinde, idin dürtüleri tolere edilebilecek düzeyde karşılanır ve süpergonun baskısı da kişiyi sıkıntıya sokmayacak değer yargıları ile birlikte şekillenir. Bazı durumlarda daha dürtüsel davranılabilir, ama genel olarak dış dünyaya uyumlu bir şekilde hareket edilip, belirli değer yargılarına sahip olunur. Örneğin, aşırı acıkmış olduğumuz bir durumda, o anda yemekten başka şey düşünemeyerek diğer bütün işlerimizi erteleriz ve önceliği yemek yemeye veririz  (id) ancak bunu yine de dış dünyaya uyumlu bir şekilde yaparız (ego), hiç tanımadığımız bir insanın elinden gidip yemeğini almayız, çünkü bunun yanlış bir davranış olduğunu biliriz (süperego).  

Benliğin bir bölümünün fazla baskın olması, çeşitli sorunlara sebep olur. Örneğin sürekli id baskın olarak yaşayan kişiler; genellikle başkalarına saygı duymayan, kendi çıkarını düşünen ve buna göre hareket eden, kavga etmekten çekinmeyen, istediğini elde etmek için her yolu deneyen ve engellenmeye tahammülü olmayan, haz duygusunu erteleyemeyen, istediği şeye anında sahip olmak isteyen, başka insanların ne dediğini takmayan bireyler olur.  

Süperegosu baskın olan kişiler ise; toplumsal değerlere aşırı bağlı ve bunlara katı bir şekilde uyma zorunluluğu hisseden, mükemmeliyetçi, duygularını açığa vuramayan, utangaç, sürekli onay alma ihtiyacında olan, başka insanların kendileri hakkında ne düşündüğünü ve söylediğini aşırı dikkate alan bireyler olurlar.