Koku Alma Duyusu ve Fonksiyon Bozuklukları

Koku çok eski çağlardan kalma bir duyudur ve havada , suda veya karada yaşayan canlıların hemen tamamında bulunur. İnsanlarda , bu duyu sistemi yiyecek ve içeceklerin tadını almada , güvenli bir şekilde beslenmede hayat kalitesinde önemli rol oynar. Bazı hastalarda koku kaybına bağlı olarak belirgin psikolojik , hatta fiziksel ve sosyal bozukluklar görülür. En sık yemek pişirme ile ilgili kazalar daha az olarak bozulmuş yemek , gaz kaçağını fark edememek ve yangın kokusunu alamamak koku duyusunun bozukluğuna bağlı olabilecek tehlikelerdir.

Tat duyusunun azalması olfaktör reseptörlerin kendiliğinden retronazal uyarılması sonucu oluşan lezzet duyusunun kaybını gösterir. Dikkatli bir hekim koku bozukluğunun ALZHEİMER hastalığı , PARKİNSON hastalığı , MULTİPL SKLEROZ , FRONTAL MENİNGİOM , NAZOFARENKS KARSİNOMU ve KRONİK RİNOSİNÜZİT gibi birçok ciddi hastalığın erken habercisi olabileceğini unutmamalıdır.

Olfaktör epitel yalancı çok katlı prizmatik epitel yapısında olan olfaktör nöroepitel ; kribriform plakta , septumun üst bölümünde ve hem üst hem de orta konkada yer alır. Bipolar reseptör hücreleri nazal kaviteden beyine kadar ulaşır. İnsanlarda silyaların toplam yüzeyi 22 cm2 iken Alman Shepherd köpeğinde ise 700 cm2 ‘ yi geçer.

Önemli olan gerçek şu ki , koku fonksiyon azalması normal yaşlı kişilerde nadir değildir ve yaşla birlikte belirgin şekilde azalır. Sigara kullanımı bu etkiyi arttırır.

KOKU BOZUKLUKLARI

Anosmi; koku alma yeteneğinin kaybıdır.

Hiposmi veya Mikrosmi ise koku alma yeteneğinin azalmasıdır. 

Hiperosmi ; kokulara aşırı duyarlılık olarak yorumlanır.

Disosmi; kötü veya bozuk algılanan koku duyusudur.

Parosmi ve kakosmi koku kalitesinde bozulmadır.

Pantosmi ise koku uyaranı olmadan koku algılanmasıdır.

Olfaktör agnozi ; koku işleme süreci , dil ve genel fonksiyonlar normal olmasına rağmen koku algısının olmamasıdır. Agnozi serebral enfarkt ve ensefalit geçirmiş hastalarda görülebilir.

Presbiosmi terimi yaşa bağlı koku duyusunda azalmayı ifade eder.

İLETİM TİPİ VEYA SENSÖRİNÖRAL KOKU BOZUKLUKLARI

Kimyasal duyu bozuklukları birçok sebepten kaynaklanabilir. Kafa travması anosmi veya hiposmi yapar. Benzer olarak toksik maddelerin , ilaçların ve sistemik hastalıkların farklı etkileri olabilir. Genel olarak fonksiyon bozukluğu 2 yolla olur. 

1. İletim veya taşıma yollarındaki bozukluktan ( örn; sinonazal hastalık )

2. Sensörinöral bozukluktan ; bu olfaktör epitelin doğrudan etkilenmesi veya merkezi olfaktör nöral yapılardaki yaralanma ( örn, tümörler ve diğer kitlelerin olfaktör traktusa bası yapması ) sonucu olur.

ANOSMİ Ve HİPOSMİ’NİN SIK GÖRÜLEN NEDENLERİ

Geçirilmiş üst solunum yolu enfeksiyonları , kafa travması , nazal ve paranasal sinüs hastalıkları , nörodejeneratif hastalıklar ( ALZHEİMER hastalığı , PARKİNSON hastalığı ) , müdahaleler ( septoplasti , konka rezeksiyonu ve radyo terapi ) , burun içi neoplazmlar ( inverted papillom , hemanjiom ) , kafa içi tümör ve lezyonlar , epilepsi , psikiyatrik hastalıklar , çevresel kimyasallara maruz kalma ve hipotiroidi sayılabilir. 

FİZİK MUAYENE

Anterior rinoskopiye önem verilerek tam bir kulak burun boğaz muayenesi yapılır. İnce kesitli koronal paranasal tomografi gerekir. Beyin bilgisayarlı tomografisi gerekebilir. Yüksek rezolüzyonlu BT , sinonazal enflamatuar hastalıkların değerlendirilmesinde kullanılan tetkiktir. 

Koku bozuklukları olan hastalar evde yeterli sayıda duman ve gaz dedektörü bulundurma konusunda uyarılmalı ve mümkünse gazla çalışan aletleri elektrikli olanlarla değiştirmelidir. 

Burunda kuruluk olan hastalarda tuzlu su spreyleri ve ilaçlar koku fonksiyonunu iyileştirebilir. Sigaranın bırakılması önemli oranda koku fonksiyonunu düzeltebilir. Sistemik steroid tedavisi iletim tipi kaybı olanlarda tedavi edicidir.

Sonuç olarak son yıllarda konu ile ilgili araştırmalar koku bozukluğunun Alzheimer hastalığı ve idiopatik Parkinson hastalığını da içine alan geniş bir hastalık grubu ile birlikte olduğunu göstermektedir. 

Önemli Noktalar : 

Üst solunum yollarının viral ve bakteriyel enfeksiyonları,

Çevresel ve endüstriyel kimyasal maddeler ve kronik burun hastalıkları nedeniyle mukoza ve olfaktör reseptörlerle ilgili periferik hasar sık görülür.

Olfaktör nöroepitelde ödem ya da üzerindeki mukus değişikliklerinin rolü olmasına rağmen , iletim tipi faktörlerden dolayı olan koku kaybı alerji veya nazal polipozisi içerir. 

Olfaktör fonksiyonu yeniden düzenleyen tedavilere örnek olarak ; alerji tedavisi , topikal ve sistemik kortikosteroidler , antibiyotikler ve endoskopik sinüs cerrahisi dahil çeşitli cerrahiler sayılabilir.