Özgül Fobi

“A. Özgül bir nesne ya da durumla ilgili olarak belirgin bir korku ya da kaygı duyma (örn: uçağa binme, yükseklikler, hayvanlar, iğne yapılması, kan görme...)

Not: Çocuklarda korku ya da kaygı, ağlama, bağırıp çağırarak tepinme, donakalma ya da sıkıca sarılma ile kendini gösterir.

B. Fobi kaynağı nesne ya da durum, neredeyse her zaman doğrudan korku ya da kaygı doğurur.

C. Fobi kaynağı nesne ya da durumdan etkin bir biçimde kaçınılır ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile buna katlanılır.

D. Duyulan korku ya da kaygı, özgül nesne ya da durumun yarattığı gerçek tehlikeye göre ve toplumsal- kültürel bağlamda orantısızdır.

E. Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşüşe neden olur.”

( Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, 5. baskı( DSM-5),Tanı Ölçütleri Kitabından, çev, Köroğlu E, Hekimler Yayın birliği, Ankara,2014)

Bu durum; panik benzeri belirtilerle, takıntılarla (okb) , travma sonrası anımsatıcılarla, ayrılma anksiyetesiyle, sosyal anksiyeteyle daha iyi açıklanamaz.

Özgül Fobi; Bilişsel Davranışçı Terapi ve Şema Terapisi ile çalışılabilir.

Bilişsel davranışçı terapilerde: duygu, düşünce (otomatik düşünce, ara inanç, temel inanç), davranış (aşamalı maruz bırakma yöntemi) ve rahatlatma egzersizleriyle çalışılırken;bilişsel davranışçı terapinin genişletilmiş formu olan şema terapide; fobiler 4 aşamalı değerlendirmeden geçerler. Düşünsel, duygusal, fizyolojik (bedendeki hisler) ve motivasyonel (davranışsal).

Şema terapide örneğin iğne fobisinde; düşünsel düzeyde “ İğne yaptırmak istemiyorum. İğne canımı çok yakacak. Bu acıya dayanamam” düşüncesi geçerken, duygusal olarak kişi korku hissedebilir. Bedende yaşanılan korkunun belirtileri olarak çeşitli tepkiler ortaya çıkabilir. Davranışta ise kaçınma tepkisi verilebilir. Şema terapide ilk olarak düşünsel cephe üzerinde şemanın (dayanıksızlık şeması) etkisini kırıp sağlıklı yetişkin tarafı güçlendirmek için çalışılır. Bu aşamayı tamamladıktan sonra 2. aşama olan duygusal cepheye geçilir; duygusal cephede yaşantısal (imajinasyon/ görselleştirme) tekniği kullanılır. Bu aşamada kişinin hatırlayabildiği konuyla ilgili en eski anısı çalışılarak kişinin içindeki incinmiş (üzgün, öfkeli, korkmuş...) çocuğa ulaşılır. İncinmiş çocuğun duygusal ihtiyacı terapist tarafından yeniden ebeveynlik yöntemiyle karşılanıp kişinin sağlıklı yetişkin tarafının güçlendirmesi için yardımcı olunur. 3. aşama olan fizyolojik belirtiler için nefes egzersizleri uygulanabileceği gibi düşünsel kontrol ve farkındalık belirtilerin azalması için yardımcı olacaktır. Ancak yine de çok yoğunsa psikiyatrik tedavi gerekli olabilir. 4. aşamadavranışsal cephedeyse; korkulan durum karşısında kişinin nasıl tepki verdiği önemlidir. Kişi korkusuna teslim mi oluyor? Korktuğu durumla yüzleşmekten kaçınıyor mu? Yoksa korkusuyla aşırı mı yüzleşmeye çalışıyor? Örneğin iğne fobisinde kaçınma tepkisinin yarar ve zararlarını çalışılarak evham yaratan durum karşısında sağlıklı yetişkin tarafının güçlenmesi için çalışılır. Kişi ruhsal olarak hazır hale gelince de kaçınmasının üstüne gidilerek sonra da aşamalı maruz bırakma yöntemi (önce imajinasyonel düzeyde sonra gerçek yaşamda aşama aşama) uygulanır.