Takdir ve Teşvik Mi Yoksa Ödül Mü?

Ödül, bir davranışın sıklığını arttırmak için verilen; keyif verici maddi bir imkan (hediye, para, çikolata, oyun vb) veya bir haktır (arkadaşıyla oyun oynamasına izin vermek, parka götürmek vb).

Genellikle istenen davranışın artması için öncesinde çocuğa söz verilir. Çocuk istenen davranışı yapar, ardından ödülünü alır.

Ancak bir süre sonra çocuk ödülü alabilmek için istenen davranışı sergiler, bu davranıştan bir şey öğrenmek yerine ödülü kazanmayı hedefler. Böylelikle ödül, bağımlılık yapmış olur: ‘Bugün 10 soru çözersen sana 1 saat tablet hakkı vereceğim.’ vb söylemlerde bulunduğunuzda, hem çocuğunuzun doğru yanlış fark etmeksizin 10 soru çözmesini hedeflemiş olursunuz hem de kısıtlandırmaya çalıştığınız tableti altın tepside sunmuş olursunuz. Böyle vaatlere maruz kalan çocuksa bir noktadan sonra ‘Bugün okulda kavga etmezsem bana çikolata verecek misin?’ gibi dönütlerle size gelecektir.

Ödül, zamanla çekiciliğini yitirdiği ve etkisini kaybettiğinden, ebeveynler ya bu ödülü değiştirmek zorunda kalacaktır ya da daha etkili bir çözüm bulmak zorunda kalacaktır. ‘Eskiden 1 saat tablet ödülüne 10 soru çözerdi, şimdiyse 10 sorun çözünce 2 saat hak talep ediyor.’ gibi söylemlerinizin olması muhtemeldir.

Ödül küçük çocuklarda olumlu davranışı pekiştirmek için ölçülü bir şekilde kullanılmalıdır. Ödülle beraber ebeveynlerin çocuğun yaptığı davranışı açık bir şekilde ifade etmesi ve takdir etmesi gerekir. ‘Bugün ben söylemeden odanı topladığın için çok mutlu oldum. O çok beğendiğin oyuncağı alacağım. Bundan sonra da ben söylemeden odanı toplayacağın konusunda sana güveniyorum.’ tarzındaki dönütleriniz davranış ve pekiştirme arasındaki bağı kurması için çocuğunuza yardımcı olur.

Çocuk eğitiminde takdir ve teşvik, ödülden daha önemlidir. Ödül zamanla etkisini kaybettiğinde, çocuk ebeveynlerinin takdirini kazanmak için o davranışı tekrar eder. Yani, ödül başlangıçta ve ölçülü kullanılmalı, davranışın devamında yerini takdire, teşviğe ve ifade edilen olumlu duygulara bırakmalıdır.

Takdirin yeri ödülün yanıdır. Takdirsiz ödül, çoğu zaman çocuk için anlamsız olur. Çocuk hangi davranışı için ödüllendirildiğini bilemezse, ödül eğitsel etkisini kaybeder. Bu sebeple ödülü verirken bu ödülü hak etmek için çocuğun ne yaptığını açıkça belirtilmelidir.