Apraksi

Konuşma Bozukluğu olarak Apraksi, istemli hareket için gereken kas hareketlerini sıralama ve pozisyonlamada güçlükle kendini gösteren duyusal motor sorunlardır. Belli modaliteler boyunca motor tepkilerin iletilmesi ve ifade edilmesi yetisinin hasara uğraması; istemsiz hareketler sağlam kalırken, istemli ve amaçlı programlamanın bozulması ve kas zayıflığı ve güçsüzlüğünden ziyade motor programlama güçlüğüdür.

Konuşma Bozukluğu olarak Apraksi, her yaşta, yetişkinlikte ve çocukluk döneminde meydana gelebilir. Yetişkinlerde beyin hasarı sonucu; Stroke, Kafa travması, Tümör ve Beyni etkileyen hastalıklar sonucu ortaya çıkabilir. Çocuklarda nörolojik temelli olduğu ileri sürülmekle birlikte çok net bir etyoloji sunulmaz.

Apraksi Tipleri

Limb-Kinetik Apraksi: Hareketin hızı, akıcılığı, inceliği kaybolur. Sol frontal–anterior parietal/supplementer motor alan lezyonları veya premotor alan lezyonları bundan sorumludur.

İdeomotor Apraksi: Bir fikir, bir eylem dizgesine bağlı olarak motor dizgeyi harekete geçirme bozulmuştur. İnferior parietal lob lezyonları neden olur. Hastalar özellikle komut verildiğinde hareket dizisini yanlış gerçekleştirirler.

İdeatuar Apraksi: Eylemin nasıl yapılacağının mental şeması ve buna bağlı planı bozulur. Bu nedenle kompleks bir dizi hareketin sırası bozulur, tek tek yapılır, ancak peş peşe yapılması istendiğinde yapılamaz.

Konstrüksiyonel apraksi: Frontal ya da sağ veya sol parietal lob hasarı ile ortaya çıkar. Resmi kopyalama ya da çizme yetersizlik görülür.

Giyinme apraksisi: Genellikle sağ hemisfer lezyou ile açığa çıkar. Hasta ceketini veya pantolonunu giymede zorluk yaşar.

 Konuşma apraksisi (Sözel Apraksi)

Sözel Apraksi, konuşmanın programlanmasına ilişkin motor bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Dominant inferior frontal bölge sorumludur. Konuşma seslerinin sıralanması için gereken hareketlerin koordinasyonu ile ilgili motor planlama/programlamadan kaynaklanan güçsüzlüktür. Genel olarak sesletim düzeneği ile ilgili kaslarda zayıflık, paralizi ya da koordinasyon sorunu olmaksızın, sesletim hareketlerini istemli ve amaçlı olarak gereği gibi yapamama ve kullanmama sonucu sesbirimlerin yanlış ve tutarsız olarak üretilmesi olarak tanımlanır. İki önemli tipi vardır

Edinilmiş Konuşma (Sözel) Apraksi, her yaştaki insanı etkileyebilir. Genellikle yetişkinlerde gözlendiği için yetişkin apraksisi de denir. Beynin konuşma ile ilgili olan sol hemisferin hasar görmesiyle (İnme, Beyin travması, tümör veya beyne zarar veren herhangi bir hastalık…) oluşan konuşma becerilerindeki kayıp ve ya yetersizlik olarak ortaya çıkar. Edinilmiş Konuşma (Sözel) Apraksi Disartri ve Afazi ile birlikte görülebilir (Maviş ve Topbaş 2007).

Gelişimsel Konuşma (Çocukluk çağı) Apraksisi,  doğumdan itibaren gelişmeye başlar. Genellikle erkek çocuklarda etkilidir. Zayıf sözcük dağarcığı, yanlış gramer, okuma yazma sorunları, matematikte zorluk, yutma sorunları, çiğneme sorunları ve disartri de vardır. Bu bağlamda Gelişimsel Konuşma (Çocukluk çağı) Apraksisi karmaşık bir gelişimsel bozukluktur ve tanısı zordur (Maviş ve Topbaş 2007). Apraksinin gelişimsel seyri ve özellikleri ciddi fonolojik bozukluğa benzemektedir.

Genel özellikleri:

Konuşma Bozukluğu olarak Aprakside, konuşma anlaşılırlığı düşüktür. Sesbirim repertuarları dardır. Basit sözcük biçimleri tercih edilir (ZÜ, ÜZ, ZÜZÜ gibi). Sürtünmeliler ve durak-sürtünmeliler gibi fonetik olarak daha zor seslerde daha fazla zorluk yaşanır.

Ünsüzler: Ünsüz düşürme ve yerine başka ses kullanma görülür. Ünlüler: Ünlü düşürme, ses çarpıtma ve yerine farklı ses kullanma. Ünsüz öbeklerinin sesletimi tek ses üretiminden zordur. Bazı sesler tek başına veya belirli bir dizilimde doğru sesletilirken bir başka dizilimde hatalı sesletilirler.

Sözcüklerin üretiminde tutarsızlıklar: Bazı sesleri otomatik konuşmada üretebilirler ama taklit etmesi istendiğinde zorlanırlar. Bir defa doğru üretim yapıp sonrakinde hatalı üretebilir. Hataları tahmin edilemezdir, sözcüğü tekrarladıkça farklı üretimler yapabilir. Kısa, gramer olarak basit yapıda ve daha somut yapıların üretimi daha kolaydır. Tanışık olmadığı ortamlarda ve yeni bir göreve geçildiğinde regresyon (gerileme) gösterir.

Diadokinetik hız, doğruluk ve ritim sorunludur /papapa/. Alıcı dil tipik gelişim gösterirken ifade edici dil daha geri kalmıştır. Arama davranışı (Dili uygun konumlama için) görülür. Bir artikülasyon biçiminden diğerine geçmekte güçlük yaşarlar. Artikülasyon biçimini başlatmakta güçlük yaşarlar. İzole sözcük üretimi cümle içinde üretimden daha anlaşılırdır. Sözcük veya morfem dizilimlerinde ve uzun hecelerde hata oranı artar, metatez (iki sesin yer değiştirmesi) yapabilirler. Otomatik konuşma istemli konuşmadan daha iyi olabilir. Suprasegmental özellikler sorunludur (prosodi).

Gelişimsel Konuşma (Çocukluk çağı) Apraksisinde Diğer Özellikler: Apraksili, hasta öyküsünde babıldama az veya sınırlıdır (sessiz bebek), Beslenme güçlükleri, Salya akıtma, Hafif ama sık görülen öksürme, ağız dışına yiyecekleri akıtma, baloncuk yapma/pipetten içecek içmede güçlük ve zayıf öpücükler; Gecikmiş dil, İstemli oral hareketlerde hafif zorluk; Hafif nörolojik işaretçiler, İnce ve kaba motor koordinasyon sorunları, Tekrarlayıcı hareketleri yapmakta güçlük, Duyusal hipersensitivite veya hiposensitivite görülür.

Edinilmiş Konuşma (Sözel) Apraksinde Diğer Özellikler: İşitsel hafıza, sıralama, ayırt etmede, okuma okuduğunu anlamada sorun yaşar. Mevcut sözcük ve dil sistemi, düzgün sentaks olmakla birlikte organizasyon hatası nedeniyle etkilenir. Beyin hasarı ile ilgili olabilecek birçok fiziksel, sosyal ve duygusal bozukluk eşlik edebilir. Apraksik hastalarda ekstremite ve ağız yapılarında duyu kaybı ve görme problemleri olabilir. Duygusal yönden gereksiz ağlama ve gülmeler olabilir. Depresyon afazik hastalardan daha önce açığa çıkar. Çünkü hastalıklarının farkındalığı daha fazladır. Ama öğrenme yeteneğinin mevcut olduğuna ikna olurlarsa duygusal problemler azalır.

Apraksili kişilerin artikülasyondaki zorluk hiyerarşisi :

1. Ünlüler

2. Akıcılar ve genizsil sesler

3. Patlamalı durak sesler

4. Sürtünmeli ve daralmalılar

5. Ünsüz öbekleri.

Savaş Çelik 

Uzm. Dil ve Konuşma Terapisti