Apraksi Nedir?

Apraksi; Herhangi bir güçsüzlük, normal olmayan ton veya postür, bilişsel işlevlerde bozulmalar, anlamada azalma, koopere olamama gibi durumların haricinde, beceri gerektiren hareketlerin planlamasının yapılamaması durumudur. Strok, demans, tümör gibi hastalıklara bağlı olarak sol hemisferde meydana gelen hasardan kaynaklı olabileceği düşünülmektedir. Nörolojik sendromların en az anlaşılabilen bir konuşma bozukluğu çeşididir. Apraksi; bireylerin günlük hayatında ciddi yaşamsal sıkıntılar yaratmaktadır.

Edinilmiş Konuşma Apraksisi Bulguları Nelerdir?

Apraksili bireyler:

• Sesleri ve sözcükleri doğru üretmede zorluk yaşanmaktadır.

• Ses ekleme, ses atma, seslerin yerini değiştirme görülmektedir.

• Söylenmek istenilen sözcük istenenden farklı şekilde üretilmektedir. (kapı yerine yapı-papı gibi)

• Sözcük uzunluğu ya da tümce uzunluğu arttıkça hata sayısı artış göstermektedir.

• Duraklayarak ve yavaş konuşma görülmektedir.

• Apraksili bireyler hatalı üretimlerinin farkındadır.Bireyler hatalarını düzeltmek için çaba sarf etmektedir.

• Konuşmadaki hatalar tutarsızdır.

• Doğru ses üretimi için dil ve dudaklarını doğru pozisyona getirmeye çabalarlar fakat planlama güçlüğü görülmektedir.

• Günlük yaşamda sık kullanılan sözcükleri daha kolay söyleyebilmektedirler.

• Otomatik konuşma daha akıcı şekilde gerçekleşmektedir.

• Şiddetli konuşma apraksisi olan bireyler de konuşma gerçekleşmeyebilir.

Apraksi Türleri Nelerdir?

Beyin hasarı sonucu etkilenen vücut bölgesi ve/veya spesifik beceriye bağlı olarak farklı apraksi tipleri ortaya çıkmaktadır.

İdeomotor Apraksi: Motor hareketleri programlama ve tamamlamada bozukluk şeklinde kendini göstermektedir.Bireyler bir eylemin nasıl gerçekleşeceğini açıklayabilmektedir fakat eylemin nasıl yapılacağını gösteremekte güçlük yaşamaktadırlar.Amaçlı motor hareket dizisinin sırası bozulmaktadır. İdeomotor apraksi otomotik veya spontan hareketlerin gerçekleşmesini engellemez, sadece istemli motor hareketlerin yapılmasındaki sıralamada bozulmalar görülmektedir. Örneğin; Eline tarak verip “saçlarını tara” denildiğinde tarayamazlar ancak her sabah lavaboda saçlarını otomatik olarak tararlar.

İdeasyonel Apraksi: Bir eylemi kavramlaştırma, eylemi gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan motor programları formüle etme, veya eylemi başarılı biçimde sonuçlandırabilmek için eylemin düşüncesini bellekte yeterince uzun süre tutma ve mimiklerin ya da nesnelerin kullanım yeteneğinin kaybıyla ilişkili bir apraksi türüdür. Bu tip aprakside bireyler, basit ve izole hareketleri rahatlıkla yaparken, karmaşık, sıralı hareket gerektiren eylemleri bütün ve sıraya uygun halde gerçekleştiremezler.Örneğin; birey önce ayakkabısını giyip sonra çorabını giymeye, tornavida ile yazı yazmaya, diş fırçası ile saçlarını taramaya çalışabilmektedir.

Limb-Kinetik Apraksi: İstemli hareket sırasında el, kol, bacak ve ayakların sıralı hareketlerinin programlamasındaki bozukluk yaşanılan apraksi türüdür. Hareketin hızı, hareket akıcılığı, inceliği kaybolmaktadır. Genellikle yapılan hareketlerin pandomimi ile değerlendirilmektedir; “Asker selamı verme, anahtarla kilit açma, saçını tarama vb.” hareketleri hastanın yapması beklenmektedir. Özellikle inme, beyin travması veya Alzheimer hastalıklarında gözlenen apraksi türüdür.

Oral Apraksi-Bukkofasiyal Apraksi: Sözel olmayan apraksi olarak da adlandırılmaktadır. Komut üzerine dudak, çene, yanak ve dille ilgili istemli hareketleri gerçekleştirmede zorluk yaşanmaktadır.Kişilerden dudaklarını yalamaları, üflemeleri, dili bir yandan diğer yana hareket ettirmeleri, ıslık çalmaları, alt dudaklarını ısırmaları istendiğinde bu hareketleri düzgün biçimde gerçekleştirmedikleri gözlemlenmiştir. İstenen hareketleri yapabilmek için; örneğin ağızlarını doğru pozisyona getirmek için ellerinden yardım alabilirler ve /veya hareketi geç tamamlayabilirler.Bireyler istenilen hareketin sadece bir kısmını yapabilirler ve/veya gerekli olmayan başka hareketler yapabilmektedirler. Spontan olan hareketleri zorlanmadan gerçekleştirebilirler. Örneğin; bireye “öpücük yap” denildiğinde görevi gerçekleştiremezken, az sonra çocuğunu öpmek istediğinde dudaklarını uygun biçimde öpücük pozisyonuna getirebilmektedir.

Edinilmiş Konuşma Apraksisi Nasıl Değerlendirilmektedir?

Edinilmiş konuşma apraksisi tanılaması bir Dil ve Konuşma Terapistleri tarafından yapılmaktadır. Edinilmiş konuşma apraksisi nörolojik hasar sonucunda meydana gelmektedir.Dil ve konuşma terapistleri, değerlendirmede ilk önce beyin hasarına bağlı olarak oluşabilecek dil, biliş, iletişim ve yutma bozukluklarını değerlendirmektedir. Kas gücü, tonus, spastisite, dil ve bilişsel değerlendirme yapılarak hastada dizartri, afazi ya da bilişsel bozukların varlığı ya da yokluğu tanılanmaktadır. Konuşma apraksisine eşlik eden diğer apraksi tiplerini belirlemek için praksi becerilerinin değerlendirmesi yapılmalıdır.

Edinilmiş konuşma apraksisinde artikülasyon, konuşma oranı, prozodi ve konuşma akıcısızlığı değerlendirilmektedir. Tek heceli kelimelerin maksimum tekrar oranı ve üç heceli maksimum tekrar oranı ile konuşma oranı, otomatik, spontan konuşma ve okumada prozodi ve konuşma akıcısızlığı değerlendirmesi edinilmiş konuşma apraksisinin değerlendirilmesinde temel yöntemler arasındadır.

Edinilmiş Konuşma Apraksisinde Konuşma Terapisinde Neler Yapılmaktadır?

Edinilmiş konuşma apraksi terapisi için kullanılan birçok farklı tedavi aklaşımı bulunmaktadır. Terapi yaklaşımları bireyin konuşma apraksisi şiddetine, bireyin özelliklerine uygun olarak seçilmektedir. Bütün terapi yöntemlerinin temel amacı, seslerin(harflerin) doğru üretilmesi için gerekli olan motor programlamanın yeniden öğretilmesini amaçlamaktadır. Edinilmiş konuşma apraksisi terapileri yoğun, tekrarlayıcı ve yapılandırılmış tedavi programlarından oluşmaktadır. Terapi seanslarında hedefler basitten karmaşığa doğru sıralanmaktadır. Terapilerde en önemli nokta bireye konuşma için gerekli hareketleri yeniden öğretmek ve öğrenene kadar mümkün olduğu kadar hareketi çok tekrar etmekten oluşmaktadır. Edinilmiş konuşma apraksisine eşlik eden diğer apraksi çeşitleri var ise ergoterapistler ve fizyoterapistlerle birlikte multidisipliner terapi planlamaları yapılmaktadır.