BAŞ AĞRILARI

Başağrısı toplumda en sık rastlanan ağrı türlerindendir.
Başağrılarının sınıflandırılması:

• Primer başağrıları
• Migren
• Gerilim-tipi başağrısı
• Küme başağrısı ve diğer trigeminal otonomik başağrıları
• Diğer primer başağrıları

*Sekonder başağrıları (Travma veya diğer sistem hastalıklarına bağlı başağrıları)

* Kraniyal nevraljiler, santral ve primer yüz ağrısı ve diğer başağrıları

• Kraniyal nevraljiler ve santral yüz ağrısının nedenleri
• Diğer başağrısı, kraniyal nevralji, merkezi veya primer yüz ağrısı

PRİMER BAŞAĞRILARI

Primer başağrıları, merkez sinir sisteminin veya diğer sistemlerin hastalıkları ile ilişkili olmaksızın, ortaya çıkan başağrılarıdır. Başağrılı hastaların yaklaşık % 90’ının üzerindeki kısmını primer başağrıları oluşturmaktadırlar.

Migren:

• Migren başağrısı ataklar halinde ortaya çıkar. Erişkinlerde 4-72 saat sürebilir
• Genellikle başın bir yarısında lokalizedir, ancak iki taraflı da olabilir. Ağrı enseden veya göz çevresinden başlayarak yayılır. Sıklıkla zonklayıcı özelliktedir.
• Orta veya şiddetli derecede olabilir ve fiziksel aktiviteler ağrının şiddetini arttırır. Kişinin günlük aktivitelerini sürdürmesini kısıtlar veya engeller.
• Bulantı ve/veya kusma olur. Işık, ses ve kokudan rahatsızlık ağrıya eşlik eder
• Migren başağrılarının % 80-85’ini aurasız ve % 10-15’ini auralı migren oluşturur. Aura, başağrısı ataklarında ağrı döneminden önce (nadiren ağrı dönemi sırasında veya sonrasında), dakikalar içinde yavaş olarak gelişen (5-20 dak) ve 60 dakikadan kısa süre içinde kaybolan geçici fokal nörolojik semptomlardır.
• Aura semptomları, görsel, duysal, motor, lisan ve beyinsapı bozukluklarını içerir.
• Migren atağından, ağrı öncesi (prodrom) veya sonrası (postdrom) dönemde bazı davranış ve ruhsal durum değişiklikleri olabilir.
• Aurasız ve auralı migren dışında, sıklıkla migren öncülü olan çocukluk çağı periyodik sendromları, retinal migren ve migren komplikasyonları (kronik migren-15 gün/ay üzerinde atak, migren statusu-72 saatten uzun süren ağrı) gibi daha seyrek görülen migren tipleri de vardır.

Gerilim Tipi Başağrısı

• Toplumda en sık görülen başağrısı tipidir.
• Ağrı genellikle yaygın iki taraflı oksipital veya frontal bölgede belirli, bazen çember gibi başı sarar özelliktedir.
• Künt, sıkıştırıcı tarzdadır, hafif veya orta şiddette olabilir
• Fiziksel ve günlük aktiviteyi engellemez
• Bulantı ve kusma gibi ağrıya eşlik eden bulgular genellikle yoktur.
• Fotofobi veya fonofobi gibi semptomlardan biri eşlik edebilir.
• Seyrek episodik (ayda 1 günden az),
• Sık episodik (ayda 15 günden az, 30 dak- 7 gün süren ataklar)
• Kronik (ayda 15 gün veya daha fazla süreklilik gösteren, saatler süren veya devamlı olan) gerilim-tipi başağrısı olmak üzere 3 tipi vardır.

Küme Tipi Başağrısı

• Toplumda görülme sıklığı yaklaşık % 0,4 tür. Erkeklerde daha sıktır.
• Haftalar veya aylar süren ağrılı dönemleri aylar veya yıllar süren ağrısız dönemler izler. Küme başağrısının (%85 kadarı) episodik ve bir aydan fazla ağrısız dönemlerin olmadığı (%15) kronik form olmak üzere iki tipi vardır. Bu iki form birbirine dönüşüm gösterebilir.
• Günde 1-8 kez tekrarlayan, sıklıkla gece uykudan uyandıran bir ağrıdır.
• Aynı küme döneminde her zaman ve diğer küme dönemlerinde de çoğu zaman aynı göz çevresinde / orbital, supraorbital ve/veya temporal bölgede ağrı lokalize olur.
• Ağrı çok şiddetli, batar, oyulur özelliktedir. Ortalama 1 saat (15-180 dak) sürer.
• İpsilateral otonomik bulgular
• (ipsilateral konjunktival kanlanma ve/veya göz yaşarması,gözde batma - iğnelenme hissi, nasal konjesyon ve/veya burun akıntısı,göz kapağı ödemi,alın ve yüzde terleme,miyozis ve/veya pitozis eşlik eder.

Paroksismal Hemikraniya

• Ağrı süreleri küme başağrısına göre kısa süreli (2-30 dak) ve günde 5 veya daha fazla 30-40/gün olabilir.
• Ağrının özellikleri, eşlik eden belirtiler ve bulgular küme başağrısı ile benzer özelliktedir.
• Kadınlarda daha sıktır
• İndometasin tedavisine çok iyi yanıt verirler.
• Bir aydan fazla süren ağrısız dönemlerin olmadığı kronik formu da vardır.

Konjunktival kızarıklık, yaşarma, kısa süreli tek yanlı nevraljiform başağrısı atakları (SUNCT – Short lasting Unilateral Neuralgiform headache attacks with Conjunctival injection and Tearing)

• Trigemino-otonomik başağrılarından çok daha kısa süreli ve daha sık, tek yanlı ağrı atakları ile belirlenir.
• Aynı taraftaki gözde çok sıklıkla belirgin göz yaşarması ve kızarıklıkla birlikte batma/iğnelenme eşlik eder.
• Seyrek görülen diğer primer başağrıları:
• Bu bölümde yer alan primer başağrılarının semptomatik nedeni de olabileceği için gerekli görüntüleme ve diğer uygun testler ile değerlendirilmelidir.

Primer Saplanma Başağrısı:

• Sıklıkla migren ve küme başağrısı olan kişilerde bildirilmektedir
• Anlık batma-saplanma şeklinde gün içinde tek veya birden fazla ağrılar olur
• Sıklıkla trigeminal sinirin ilk dalı dağılımında (orbita, temporal ve pariyetal) bölgelerde görülür.

Primer Öksürük Başağrısı:

• Öksürme veya ıkınma ile ilişkili olarak ortaya çıkar.
• Aniden başlar ve saniyeler içinde geçebilir veya 30 dak.’ya kadar uzayabilir.
• Genellikle iki yanlıdır ve çoğunlukla 40 yaş üstü kişileri etkiler.
• Özellikle 40 yaşından önce ve uzun süreli ağrıların varlığında arka çukur veya kraniyo-vertebral birleşme patolojisi araştırılmalıdır.

Primer Egzersiz Başağrısı:

• Yalnızca fiziksel aktivite sırasında veya sonrasında ortaya çıkar
• Zonklayıcı özellikte, genellikle dakikalarla sınırlıdır (5 dak-48 saat)
• Sıcak ortam ve yüksek yerlerde daha belirgin özellik kazanır.
• İlk kez ortaya çıktığında subaraknoid kanama ve arteriyel disseksiyonun dışlanması gereklidir.

Primer cinsel eylemle ilişkili başağrısı (pre-orgazmik ve orgazmik) :

• Cinsel ilişki ile ortaya çıkan şiddeti giderek artan (preorgasmik başağrısı) veya orgazm sırasında ani gelişen şiddetli patlayıcı özellikte (orgasmik başağrısı) başağrısıdır.
• Ağrı başta dolgunluk şeklindedir. Genellikle 1 dakika ile 3 saat arası sürer
• İlk kez olduğunda subaraknoid kanama ve arteriyel disseksiyon gibi durumları dışlamak gerekir

Hipnik Başağrısı: (uyku başağrısı)

• Yalnızca uykuda ortaya çıkar ve hastayı uyandırır. 50 yaşından sonra ortaya çıkar.
• Yaygın veya tek taraflı, hafif veya orta şiddetli, künt ve bir saatten kısa sürelidir (15-60 dak)
• Ayda 15 kez veya daha fazla sıklıktadır.
• Otonomik semptomlar eşlik etmez
• Serebral organik patolojiler dışlanmalıdır

Primer gökgürültüsü veya patlayıcı tip başağrısı:

Akut, şiddetli ağrı bir dakikadan kısa sürede en şiddetli seviyeye ulaşır ve 1 saat-10 gün sürebilir. Genellikle tekrarlayıcı değildir, ancak ilk hafta içinde tekrarlama olabilir.
Primer gök gürültüsü başağrısı tanısı ancak diğer organik nedenler dışlandığında konulur.

Hemikraniya kontünya (Süregen yarım başağrısı):

Sıklıkla 50 yaş sonrasında başlayan, başın bir yarısına lokalize ve taraf değiştirmeyen, orta şiddetli ancak şiddetlenmeler gösterebilen, ağrısız dönem olmaksızın olan sürekli başağrısıdır.
Ağrı ile aynı tarafta otonomik belirtiler olabilir.
İndometazin tedavisine iyi yanıt verir.

Madde kullanımı ve kesilmesine bağlı başağrısı

Başağrısı nedeniyle düzenli şekilde 3 ay ya da daha uzun süreden beri, ayda 10 günden fazla ergotamin, triptan, opioidler ve kombine ilaçların, ayda 15 gün ya da daha fazla basit analjeziklerin kullanılması kronik günlük başağrısına yol açabilir.
Hastaların bu konuda mutlaka uyarılmaları ve başağrılarının profilaktik tedavi ile kontrol altına alınarak ağrı kesici kullanma sıklığının azaltılması gerekir.

Trigeminal Nevralji (tic douloureux)

• Ağrı, batıcı, vurucu ya da elektrik çarpması gibi ve çok şiddetlidir. Saniyeler ile 2 dakika arasında sürer.
• Genellikle tek taraflı ve 5. sinirin üç dalından özellikle 2. ve 3. dal dağılımındadır.
• Yüzde ve çenede uyarıların ağrıyı ortaya çıkardığı tetikleyici noktalar bulunmaktadır. Uyarıcılar, konuşma, çiğneme, yüz yıkama, diş fırçalama, traş olma, yüz hareketleri ve soğuk hava olabilir.
• Yaklaşık % 50’sinde en az 6 ay içerisinde spontan düzelme gözlenir.

SEKONDER BAŞAĞRILARI

Sekonder başağrıları, sinir sistemini veya diğer sistemleri tutan hastalıklarla ilişkili olarak ortaya çıkan başağrılarıdır. Sekonder başağrılarının kendine özgü bir tipi yoktur, her türlü primer başağrısını taklit edebilirler.
Sekonder başağrılarında; yakın zam­ansal ilişki içinde ortaya çıkan, gösterilebilir bir nedene ait kanıtlar vardır
Başağrısı, altta yatan bozukluğun başar­ılı tedavisi veya kendiliğinden düzelm­esi sonrası 3 ay (bazı hastalıklarda daha kısa da olabilir) içinde büyük oranda azalır veya geçer.Beyin tümörü gibi progressif olaylarda başarılı ya da başarısız tedaviye rağmen 3 ay içinde geçmeyebilir

Hikayede sekonder başağrısını düşündüren özellikler:

• Başağrısının 10 yaşından önce, 50 yaşından sonra başlaması
• Son 6 ay içinde başlamış olması veya karakter, sıklık ve şiddet gibi özelliklerinde değişiklik göstermesi
• Günler içinde ilerleyici seyretmesi ve tedaviye yanıt vermemesi
• Yeni başlayan başağrısının akut ve şiddetli özellikte olması
• Kişinin yaşamındaki “en şiddetli ağrı” olarak tanımlanması
• Hamilelik döneminde veya doğum sonrası ortaya çıkması
• Fiziksel aktivite, ıkınma veya öksürmekle artması
• Vücut ve baş pozisyonu ile ilişkili olması
• Başlangıç yaşı ve klinik özelliklerin tanımlanan başağrısı için tipik olmaması
• İlerleyici ve tedavi edilemeyen kusmanın olması

Hastanın muayenesinde:

• Ateş, ense sertliği
• Epileptik nöbetlerin varlığı
• Fokal nörolojik bulgu
• Bilinç bozuklukları veya senkop
• Göz dibi bulguları (papilödem, subhyaloid hemoraji)
• Halsizlik, kilo kaybı ve sistemik bir hastalığın varlığı
• Uyku bozukluğuna neden olan bir hastalığın olduğu durumlarda sekonder başağrısı düşünülmelidir.