Bebek ve Çocuklarda Kabızlık Sorunu

Kabızlık (konstipasyon) çocukların haftada iki ve daha az sayıda, ağrılı, sert gayta yapma durumudur. Çocuk polikliniğine başvuran çocukların %3'ünde kabızlık sorunu vardır. Çocuklarda görülen kabızlığın %95'i fonksiyonel kabızlık olup, altta yatan her hangi bir ek hastalık yoktur. Geri kalan %5'indeyse kabızlığa cerrahi veya diğer hastalıklar neden olabilir.

Hangi durumlar kabızlık olarak kabul edilir?

Aşağıdaki semptomlardan en az ikisi 4 yaşından küçük çocuklarda bir ay, 4 yaşından büyük çocuklarda iki ay boyunca devam ediyorsa bu durum kabızlık olarak kabul edilir:

• Haftada ik veya daha az sayıda dışkılama

• Ağrılı veya sert dışkılama

• Dışkı tutma öyküsü

• Tek seferde çok fazla dışkılama

• Haftada en az bir kez iç camaşırını kirletecek şekilde kaçırma

• Kalın bağırsağın son kısmının (rektum) her zaman dolu olması

Bağırsakların normal çalışma düzeni nasıldır?

• Bebekler doğumdan sonraki 24 – 48 saat içinde koyu renkli ilk gaytalarını (mekonyum) yaparlar

• Sonrasında anne sütüyle beslenen bebekler günlük ortalama 4 kez altın sarısı renkli dışkılarlar. Mamayla beslenenlerde bu sayı dah az olabilir

• Çocuklar 2 yaşlarına geldiklerinde bu sayı ortalama günlük ikiye iner

• 4 yaşına gelen çocukların dışkılama düzenleri erişkinlerdekine benmzemeye başlar: günlük 1 – 2 kezle 2 – 3 günde bir arasında değişebilir  

Kabızlık nasıl gelişir?

    Belirtildiği üzere çocuklarda kabızlığın %95'i fonksiyonlerdir ve altda yatan anatomik bir sorun yoktur. Çoğunlukla çocukların maruz kaldığı diyet değişiklikleri veya stres durumları fonksiyonel kabızlığa neden olmaktadır. Bu nedenler aşağıdaki şekilde öztlenebilir:

• Anne sütünden formula mamaya geçiş

• Ek gidaya geçiş

• Tuvalet eğitimi (özellikle zorlu tuvalet eğitimi)

• Kreşe veya okula başlama

• Çocuğun günlük programının çok yoğun olması (gün içinde okul ve ek dersler)

• Evde stresli durumlar

• Hastalık geçirme, susuz kalma

    Bir kez kabız olan, sert gayta yapan çocukta dışkılama zamanı aşırı gerilmeden ağrı oluşur. Sonrasında da dışkılamanın ağrılıolacağından korkan çocuk bu sefer dışkısını tutarak ağrıdan korunmaya çalışır. Bu zaman rektumdaki gaytanın sıvı kısmı emilir ve gayta giderek daha çok sertleşmeye başlar. Çocuk artık dışkısnı tutamayacak düzeye gelip dışkıladığında daha çok ağrı ve huzursuzluk duymaya başlar ve kısır bir döngü başlar. Zamanla anal fissür (popo çıkışındaki ciltte ağrılı yırtılmalar), rektal prolapsus (kalın bağırsağın son kısmının popodan dışarı çıkması) ve hemoroide (basur) neden olabilir.

    Kabızlık ve gayta tutma alışkanlığı daha uzun süre devam ettiğinde sertleşmi gayta giderek kalın bağırsağın son kısmının genişlemesine neden olur. Bu zaman üstden gelen daha cıvık gayta sert gaytanın etrafından sızarak çocuğun iç camaşırını kirletecek şekilde kaçırmasına (soiling) neden olur. 

Kabızlığın tanısı nasıl koyulur?

    Kabızlığın tanısında öncelikle ayrıntılı öykü ve fizik muayene yeterli olmaktadır. Aileye önceden belirlenmiş gerekli soruların sorulması, en küçük detayın bile atlanmaması gerekmektedir. Fizik muayenede karın ve anal bölge muayenesi yapılır. Ek tahlil ve tetkiklere gerek olup olmadığına bu muayenelerin sonucunda ve tedavi başlanmışsa takip sırasında karar verilir.

Kabızlığın hangi çeşitleri vardır?

• İdiopatik kabızlık (bebeklik döneminde gelişen, nedeni belli olmayan)

• Anne sütü kabızlığı ('yalancı kabızlık')

• Formula mama kabızlığı (anne sütünden mamayla beslenmeye geçen bebeklerde)

• Pirinç, tahıl kabızlığı (4 – 5 aylıktan itibaren beslenmesine pirinç unu eklenenlerde) 

• İnfantil diskeziya ( 6 aylığına kadar bebeklerde gayta yapmadan önce 'zorlanma')

• Tam yağlı süt kabızlığı (yüksek protein karbohidrat oranı)

• Psikososyal kabızlık (tuvalet eğitimine yeni başlayanlarda) 

• Fonksiyonel kabızlık (%95 oranında görülür, 'kısır döngü')

• Altta yatan anatomik nedenlere gelişen kabızlık (bazı cerrahi ve cerrahi dışı hastalıklar)

Bebeklerin dışkı sıklığı ve şekli her zaman kabızlık belirtisi midir?

    Belirtildiği gibi bebekler günlük ortalama 4 kez dışkılarlar. Bu sayı beslenme şekli (anne sütü, formula mama) ve miktarına göre arta veya azalabilir. 

    Fakat bazı durumlarda sadece anne sütüyle beslenen bebekler günlük dışkılamaz ve bu süre 1 haftaya kadar uzaya bilir. Dışkılarken huzursuzluk yaşamazlar ve gaytaları yumuşaktır. Normal beslenen, gelişimi yerinde olan, huzursuzluğu, kusması olmayan, karnı şişmeyen bebeklerde bu durum normaldir ve kabızlık olarak kabul edilmez. Halk arasında 'yalancı kabızlık' olarak da bilinir ve müdaheleye gerek yoktur. Çoğunlukla ek gidaya geçiş döneminde günlük dışkılamaya başlarlar.

    Bazen 6 aydan küçük, ek sıkıntısı olmayan, gelişimi ve beslenmesi normal olan bebekler günde bir kaç kez, gayta yapmadan önce ıkınır, ayaklarını kendine çekerek, sanki zorlanarak dışkılarlar. Gaytaları yumuşaktır. Bu durum da kabızlık olarak kabul edilmez. Bu bebekler kabız değildir, fakat dışkılama mekanizmaları daha tam olarak gelişmemiştir. Normal süreçte dışkılama için karın kaslarının kasılması ve kalın bağırsağın son kısmının senkron olarak gevşemesi gerekmektedir. 'İnfant diskeziyası' olarak olarak kabul edilen bu durumda bebekler aslında dışkılamak için karın kaslarını kasarlar. Bu durum geçicidir ve bir kaç hafta içinde normale döner. Özellikle rektal uyarı gibi mudahelelerde bulunmamak gerekmektedir. 

Çocuklarda kabızlık tedavisi

    Çocuklarda kabızlık tedavisi zor ve  uzun süreli olan, çocuk, aile ve doktor işbirliği gerektiren, hafife alınmaması gereken bir hastalıktır. Çoğunlukla altta yatan diğer hastalıklar olmadan görülür. Kabızlık tüm yönleriyle ele alınmalı ve neden olan sorunların hepsinin çözülmesi için çalışılmalıdır.  Birkaç aşamalı tedavi aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Varsa bağırsaklarda birikmiş sert gayta boşaltılmalı (ağızdan ilaçla veya lavmanla)

• Çocuğun düzenli yumuşak kıvamda gayta yapması için ilaç tedavisi düzenlenmeli (çocuğun yaşı ve kabızlığın durumuna göre farklı etki mekanizmalı ilaçlar)

• Düzgün tuvalet alışkanlığının kazanılması (he ryemekten sonra tuvaletde oturulması, ayakların altına tabure konulması, dizlerin kalçadan az yüksekte olması, zorlamamak, acele etmemek, oyun zamanı veya okulda ertelememek)

• Anal fissür (çatlak) gibi durumların tedavi edilmesi

• Çocuğun diyetinin düzenlenmesi

  • Bol sıvı tüketilmesi

  • Lif içeriği zengin besinlerle beslenme

• Aile eğitimi

• Gerekirse psikolojik danışmanlık (aile çocuk bütünlüğü, ailenin destekleyici tutumu, suçlamama önemli)

• Şübheli durumlarda altda yatan diğer hastalıkların araştıtılması (anatomik neden)

Kabızlık tedavisi zordur, sabır gerektirir. Başlanan ilaçlar hemen etki etmeyebilir ve uzun süreli kullanımı, ara sıra doz ayarlanması ve tedavinin tekrar ayarlanması gerekebilir. Çocukların alışmış olduğuı zor ve ağrılı dışkılama alışkanlığını atlatması bile uzun zaman alabilir. 

    Ebeveyinler kendi kararlarıyla, fayda gördüklerini düşündüklerinde tedaviyi erken kestiklerinde de herşey başa dönebilir. Tedavi en az 2 – 3 ay süreyle sürdürülmeli ve en az bir ay boyunca çocuk düzenli, yumuşak dışkılama yapmalıdır. 

Kabızlık tekrarlar mı?

    Başlanan tedavi erken kesilirse, önerilen şekilde yapılmazsa kabızlık hiç geçmeyebilir veya kısa sürede tekrarlayabilir. Çocukluk döneminde kabız olan insanların yaklaşık %25'inde erişkinlik döneminde de kabızlık görülebilr.

Hangi ek hastalıklar kabızlığa neden olabilir? 

    Kabızlıkların %5'i anatomik nedenlerle oluşmaktadır. Bunlardan cerrahi olarak düzeltilmesi gereken Hirschsprung hastalığı, anal atrezi, anal darlık daha sık görülürken, diğer grup hastalıklardan en sık hipotiroidi, hipokalemi ve hiperkalsemi, Çölyak hastalığı görülebilir. Bu durumlardan şübhelenildiğinde uygun ek tahlillerle tanı kesinleştiirlebilir.