Bilişsel Çarpıtmalar

Bilişsel çarpıtma; beyinde meydana gelen sistematik hatalardır bu nedir derseniz: çevrede olup bitenlere, diğerlerine ve dünyaya karşı geliştirilen duygu, düşünce, tutum ve inançların işlevsiz olması durumu ile açıklanmaktadır. Birden fazla bilişsel çarpıtma örnekleri mevcuttur. Bilişsel Çarpıtmalarda kişinin yaşadığı olaylar, insanlar değil yaşadığı olay ilgili geliştirdiği işlevsiz düşüncelerle ilgilidir.

1) Ya hep ya hiç düşünce biçimi: Bu düşünce bicinde bir şey ya aktır ya da karadır yani ortası yoktur. Burada kişi uçlarda düşünür. Yaptığı bir işte ya mükemmel olmayı ister ya da o işi yapmamayı seçer. Başarı üzerinden bir örnek vermek gerekirse bir öğrencinin sınavdan tam puan almak istemesi 80-90 alırsa kendini başarırız ve yeteneksiz görmesi buna güzel bir örnek olur.

2) Felaketleştirme: Daha çok kaygılı kişilerde rastlanan bir bilişsel çarpıtma biçimidir. Burada kişi bir olaya çok abartılı bir şekilde yaklaşır. Örnek olarak işe bir seferliğine geç kalan kişinin patronun onu kovacağını söylemesi gibi.

3) Zihin Okuma: Burada kişi karşındaki insanların düşüncelerini tahmin ederek ona göre ve düşünme ve davranma eğilimi gösterir. Örnek olarak okulda arkadaşına selam veren bir kişi arkadaşı onun selamını görmediğinde(O gün dalgın olduğu ya da fark etmediği için) geçen hafta buluşmaya gelmediği için ona küstüğün düşünmesi ve kendisiyle konuşmak istemediğini düşünür ve bu düşüncesi doğrultusunda hareket eder.

4) Aşırı Genelleme: Burada kişi bir olay üzerinden hareket ederek diğer olaylarda aynı şeyleri yaşayacağını düşünmesidir. Bu kişiler sıklıkla; asla hep, herkes, her zaman vb. sözcükleri sıklıkla kullanırlar. Bu düşünme biçimine örnek olarak: bir vizesi düşük gelen öğrencinin bütün vizelerinin kötü geleceği ve derslerden kalacağını söylemesi ve kaygılanması verilebilir.

5) Etiketleme: Kişinin kendisini ve çevresindekileri gerçek olmayan uç notlarda tanımlaması yani etiketlemesidir. Bu etiketlemeler çoğunlukla olumsuzdur. Örnek olarak direksiyon sınavından kalan bir kişinin kendini yeteneksiz hiçbir işi beceremeyen biri olarak tanımlaması. 

6) Aşırı Büyütme/Küçültme: Kişinin yaşadığı olaylar üzerinden kendine yönellik abartı olumsuz düşünceleridir. Kişinin başardığı bir şeyi küçük görmesi ya da yaptığı küçük bir hatayı büyütmesi ve abartması şeklide görülebilir. Örnek olarak: O sene zeytinden güzel mahsül alan çiftçinin kendi çalışmalarını yok sayıp bu sene bereketli yağmur yağdı demesi. İkinci olarak güzel bir sunum yapan öğrencinin takıldığı bir kelime yüzünden bütünün sunumun berbat ötesi geçtiğini söylememesi. 

7) –Meli/Malı düşünme: Kişinin kendisi ve çevresindekilerin duyguları, düşünceleri ve davranışları ile ilgili olması gerekenlere inanmasıdır. Böyle yapmadığı veya yapılmadığı zaman suçluluk ve öfke duymasıdır. Örnek olarak sevgilisinden ayrılan bir kişinin üzülmemeliyim demesi ya da çok yoğun bir hafta geçirin bir kişin bir sabah geç kalktığında erken kalkmalıydım şeklide söylemesi ve kendine kızması.

8) Mantık Yürütme: Kişinin yaşadığı nört bir olay karşında olumlu yanları görmezden gelerek kendi düşüncesine inanmasıdır. Örnek olarak: Güzel giden bir ilişkisi olan kişinin sevgilisin ona önemli bir şey konuşacağım dediğinde kendisinden ayrılacağını düşünmesi. 

9) Soyut Seçicilik: Kişi bu düşünce biçimde negatif olana odaklanır ve bunu abartma eğilimi gösterir. Olumlu kısımları görmezden gelir ve değerlendirmez olumsuz olanı ayıklar ve ona odaklanır örnek olarak. Üniversite sınavında yayınlan kılavuz da bir branşın netin kötü geldiğinden diğer branşlara odaklanmayıp kötü yaptığına odaklanarak asla üniversite sınavını kazanamayacağım demesidir. 

10) Duygulara inanama: Burada kişi duygularına inanarak hareket eder ve onları doğru kabul eder. Otobüs yolculuklarını sevmeyen dişinin otobüse binmesi gerektiğinde otobüsün kaza yapacağını söylemesi ve buna inanmasıdır. Okulda arkadaşlarına sınıftan bir kızı gösterip ondan negatif bir enerji alıyorum bir şeyler var demesi gibi.