Bilişsel Süreçlerin İşleyişine Dair Örnek Modeller

Örneğin “Arkadaşlarla takılmayı düşünme” durumunu ele alalım

Otomatik düşünce: “onlar benimle çıkmak istemeyecekler”

Duygu: “üzüntü”

Davranış: “odasında kalır”

Başka bir örnek olarak oldukça depresif hissetme ve bazı görevleri yapamama durumu deneyimleyen birini ele alalım

Otomatik düşünce: “şu an hiçbir şey yapamam”

Duygu: “üzüntü”

Davranış: “yatağın köşesine kıvrılma”

Eğer kişi bu düşüncenin geçerliliğini inceleseydi “aşırı genelleme” düşünce hatasını yaptığını görerek gerçekte birçok şeyi iyi yaptığını fark edebilirdi.

OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER VE İŞLEYİŞ MEKANİZMASI

Otomatik düşünceler o kadar hızlı ve “otomatik” gerçekleşir ki çoğu zaman bu düşüncenin farkında bile olmayabiliriz ve düşünceler yerine ilk olarak duygu ortaya çıkar. Oldukça endişeli hissedersiniz ama neden kaygılandığınızı fark edemeyebilirsiniz. Çoğunlukla bu kaygı duygusunun altında yatan bir otomatik düşünce vardır ve düşünce sizi duyguya, yani kaygılanmaya, duygu da sizi işlevsel olmayan davranışlara yönlendirir. Örneğin bir iş görüşmesi öncesinde terleme, titreme, kızarma, göğsünüzde daralma yaşayabilir; bu semptomlar sizi çok rahatsız ettiği için o iş görüşmesinden kaçınabilirsiniz. Yukarıdaki bilişsel modele göre incelendiğinde duygunuz büyük ihtimalle kaygıdır. Kaygıyı biraz irdelediğimizde altta yatan otomatik düşünceler ortaya çıkacaktır. Örneğin “Asla başaramayacağım” veya “Görüşme sırasında panikleyip her şeyi berbat edeceğim”. Bu otomatik düşünceler ve sizde oluşturduğu olumsuz duygular da sizi işlevsel olmayan davranış tepkilerine götürecektir: İş görüşmesine gitmeme.

OTOMATİK DÜŞÜNCÜLERİN DÜZENLENMESİNDE BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ

Bilişsel Davranışçı Terapide en temel olarak ele aldığımız konu bu otomatik düşünceler ve bunların danışanların hayatlarındaki işlevselliğe olan müdahaleleridir. Zamanla danışanlar kendi otomatik düşüncelerini tanımayı, fark etmeyi öğrenmeye; dahası bunların doğruluğunu değerlendirmeye başlarlar. Sonrasında da doğal bir süreç şeklinde bu otomatik düşüncelerin sebep olduğu olumsuz duyguların şiddeti azalır ve bu duygu+düşünce kombinasyonunun kişiyi yönelttiği işlevsel olmayan, kişinin rahatsızlık duyduğu, değiştirmek isteyip bu zamana kadar yapamadığı davranışları yerini daha işlevsel ve yapılması eskisi kadar zor gelmeyen davranışlara bırakır.

(Psikolog Feyza Ağzıtemiz)