CEP TELEFONLARI ETKİLERİ

Cep telefonlarının KORNEA VE LENS dokularına etkisi

 

Cep telefonu frekansı mikrodalga grubu radyasyonun göze etkileri ile ilgili ilk deneysel çalışmalarda, tek veya tekrarlayan dozlarda, iyonize radyasyona benzer özelliklerde katarakt oluşturduğu gözlendi.

Lens ile birlikte

Korneada: Tekli veya gruplar halinde endotel kaybı, epitel hasarı, korneal ödem,

İriste: Damar geçirgenliğinde artış ve ödem,

Retina: Retinal hücrelerinde yıkım, retinal ödem ve chorioretinal skar geliştiği gözlenmiştir.

Katarakt gelişimi: İlk lezyonların küçük granüller veya veziküller, küçük boşluklar veya küçük kütleler şeklinde olabildiği, saatler veya günler içerisinde ön ve arka subkapsüler katarakt geliştiği saptanmıştır.

Katarakt mekanizması:

Önce sadece ısıl etkiye bağlı olduğu düşünüldü (koagulasyon kataraktı). Mikrodalga sonrası askorbik asid (AA) seviyesinde düşme, (Merola & Kinosithas) yine mikrodalga sonrası askorbik asit ve glutatyon düzeyinde düşme (Richardson ve ark.) gibi moleküler düzeydeki değişikliklerin de ısıl etkiye bağlı olarak geliştiği düşünüldü.

İlk olarak Carpenter (1977) ısıl etkinin gerekli ama yeterli olmadığını söyledi. Baillie (1979); ısıl etkiye bağlı koagülasyon kataraktı ile geç dönemde gelişen opasitelerin farklı olduğunu, 2.sinin metabolik bozukluklarla birlikte olduğunu gösterdi.

Mikrodalga sonrası glutatyon düzeyinde düşme ile beraber peptidase aktivitesinde ki değişiklikler de gösterildi (Bernat 1985). Mikrodalga sonrası korneal değişikliklerin termal etkiden kaynaklanmadığı gösterilmiş, non-ısıl etkiye vurgu yapılmıştır (Kues H, 1985).

Bilgisayar Etkileri

Computer vision syndrome (CVS) (bilgisayara bakma sendromu): Baş ve göz ağrıları, göz yorgunluğu, kuruluk ve batma hissi, sulanma, kanlanma, odaklanma güçlüğü semptomları ile bilinen bir sendromdur. Yakın çalışma mesafesi, ekrandan kaynaklanan ışık ve ısıya maruziyet başlıca etkenler olarak düşünülürken, ışık ve ısıyla birlikte daha pek çok risk faktörü tesbit edilmiştir. Bunlar; ekrandan (resim tüpü) yayılan X (Röntgen) ışınları, morötesi (ultraviolet), kızılaltı (infrared) ışınlar, VLF, ULF, ve ELF (çok düşük ve pek çok düşük frekanslı) elektromanyetik radyasyon, statik elektrik yükleri, akustik gürültü (ultrason, infrason), elektronik devre elemanlarından havaya yayılan kimyasallar (polichlori-nated biphenils), v.b. olarak tanımlanmaktadırlar.

Oksidatif stres ve Antioksidan sistem:

Şekilde oksijenden enerji elde edilirken oluşan yan ürünler (reaktif oksijen türleri) (RO T) ve bunların zararsız hale getirilmesi görülmektedir. Oluşan yan ürünler iyonize ürünler olup, belli moleküller tarafından (antioksidan sistem) zararsız moleküllere dönüştürülmektedir. Bu sistem hücre içinde bir denge halindedir. Hücre içinde aşırı üretim ve/veya dışarıdan gelebilecek etkilerle ROT miktarı artabilir ve hücre yıkımına yol açabilir. Başlıca reaktif oksijen türleri: O- 2, H2O2, ONOO-, NO dur.

Lipit (hücre zarında yoğun olarak bulunur) peroksidasyonunun son ürünü olan Malondialdehit (MDA) ise lipid oksidasyonun göstergesi olarak kullanılmaktadır.

Süperoksit dismutaz (SOD), glutatyon peroksidaz (GSH-Px) ve katalaz (CAT) antioksidan olarak görev yapan başlıca enzimlerdir. Ayrıca C ve E vitamini gibi bazı moleküllerinde antioksidan etkileri olduğu bilinmektedir.

Son zamanlarda yapılan çalışmalarda cep telefonları v.b cihazlardan yayılan radyasyonun göz ve diğer vücut dokuları üzerinde oxidan/antioksidan parametreler üzerine etkileri gösterilmiş ve bazı moleküllerin koruyucu etkileri saptanmıştır. Özgüner ve ark. ile Solokovic ve ark. melatonin ve CAPE (caffeic acid phenethyl ester) nin cep telefonu radyasyonunun etkilerine karşı koruyucu olduğunu göstermişlerdir.

Yaptığımız iki çalışma ile elektromanyetik radyasyonun (EMR ) göz dokularındaki antioksidan enzim sistemi üzerine etkileri olduğu gösterilmiştir.

1: Balci M, Devrim E, Durak I. Effects of mobile phones on oxidant/ antioxidant balance in cornea and lens of rats. Curr Eye Res. 2007 Jan;32(1):21-5.

2: Balci M, Namuslu M, Devrim E, Durak I. Effects of computer monitor- emitted radiation on oxidant/antioxidant balance in cornea and lens from rats. Mol Vis.2009 Dec 2;15:2521-5.

Bu iki çalışmada cep telefonlarının ve tüplü bilgisayar ekranlarının yaydığı dalgaların kornea ve lens dokularında oksidan/antioksidan denge üzerinde neden olduğu değişiklikler ile C vitamininin olası koruyucu etkilerinin araştırılması amaçlandı.

GEREÇ ve YÖNTEM 1(cep telefonu çalışma grubu)

10’ar adet rattan oluşan 4 grup

1.grup: sadece cep tel. grubu

2.grup: cep tel.+C vit. grubu

3.grup: sadece C vit. grubu

4.grup: kontrol grubu

Cep tel. grubu 4 hafta süre ile radyasyona maruz bırakıldı. 1 saat/gün cep tel arandı, diğer zamanlar stand-by konumunda.

2. ve 3. gruba hayvan başına 250 mg/kg/gün dozunda c vit. oral yoldan (içme suyuna katılarak) verildi.

GEREÇ ve YÖNTEM 2 (bilgisayar çalışması)

10’ar adet rattan oluşan 4 grup

1.grup: sadece bilgisayar grubu

2.grup: bilgisayar+C vit. grubu

3.grup: sadece C vit. grubu

4.grup: kontrol grubu

İlk iki grup 12 sat/gün bilgisayar radyasyonuna maruz bırakıldı.

Son iki grup kontrol için kullanıldı

2. ve 3. gruba 250 mg/kg/gün oral C vit. Verildi.

Sonuç olarak;

En belirgin değişiklikler kornea dokusunda cep telefon grubunda görülmüştür.

MDA düzeyinde çok belirgin artış, CAT aktivitesinde belirgin artış, SOD aktivitesinde belirgin düşme tespit edilmiştir.

Lens dokusunda; cep telefon grubunda MDA düzeyinde ve CAT aktivitesinde belirgin artış saptanmıştır. antioksidan sistem değişiklikleri EMR’nin oksidatif stres oluşturduğunu göstermektedir.

Bu moleküler düzeydeki değişikliklerin uzun dönemde hücre kaybı oluşturarak daha kalıcı ve gözle görülür patolojiler oluşturabilmesi olasıdır.

Yorum:

Her iki durumda da besine C vitamin ilavesi ile değerlerin normal düzeylerine gerilediği görülmüştür. Bundan da C vitamini veya başka antioksidanların (melatonin, caffeic acid phenethyl ester, ellagic acid v.b) EMR zararlarına karşı koruyucu olabileceği düşünülmeli midir? Ayrıca teknolojiyi kullanma konusunda nasıl bir tutum takınmalıyız?

ÖNERİLER

-LCD ekranlarda EMR tüplü ekranlardan daha düşük olduğu için önemi azalmış görünüyor,

-Cep telefonlarında ise korunma yöntemleri önem kazanmaktadır. Mümkün olduğu kadar kısa süreli ve kulaktan uzaklaştırarak mümkünse kulaklıkla kullanmak,

-Uyku sırasında yatak odamızdan çıkarmak veya uçak modu ile kullanmak