Cinsel Gelişim Sorunu

Cinsel gelişim sorunu nedir? Kuşkulu genital görüntüdür. Eskiden kullanılan ‘‘Hermafrodit’’, ‘‘Çift Cinsiyet’’ ve ‘‘İnterseks’’ tanımlamaları gerçeği tam yansıtmamaktadır. Çünkü bu hastaların çoğu aslında “çift cinsiyetli’’ değildir. Sadece bazı nedenlerle cinsiyetinde değişik derecede farklılık göstermektedir. 2000 çocuktan birinde ortaya çıkar.

Nedenleri nelerdir? Genetik, gebelikte kullanılan bazı ilaçlar, doğumdan sonra ve ergenlikte salgılanan bazı hormonların eksik ya da fazla oluşu genital organlarda gelişim sorunlarına neden olur.

Hangi sorunlara yol açar? Cinsel kimlik ve cinsel işlev problemlerine, cinsellikle ilgili yetersizlik düşüncelerine, cinsel yönelim farklılığına, karşı cinsle yakınlaşmayı erteleme ve evlilikten kaçma gibi önemli sorunlar ortaya çıkabilir. Kişide sosyal uyum ve psikolojik sorunlara, depresyon, güvensizlik, kendini yalnız hissetme, özgüven ve davranım sorunları, aileye veya tedaviye isyan ve reddetme, kendine zarar verme ve intihara neden olabilir. Hisettiği cinsiyette olmadığının farkına varma travmatik sonuçlara neden olabilir. Uzun dönemde dış genitallerin durumu; erkeklerde penisin boyutu, kızlarda adet görememe, meme gelişiminin ve rahmin olmaması, yıllarca uygulanan hormon tedavileri ve doğurganlık şansının olup olmayacağı kaygısı çoktur. Ayrıca, ileri yaşta cinsel gelişim sorunu tipine göre değişen oranda (%5-50) tayin edilmiş olan ‘cinsiyetinden hoşnutsuzluk- memnuniyetsizlik’ görülebilir.

Kız görünümlü erkek, erkek görünümlü kız olabilir Kız tipi cinsel gelişim sorunu en sık görülen sorundur. Bu gruptaki çocukların genetik ve iç genital organ gelişimi kız olduğu halde dış genital görünüşleri erkek gibidir. Erkek tipi cinsel gelişim sorunu da bunun tam tersidir. Yani genetik ve iç organ gelişimi erkek olduğu halde dış genital görünüşü kız gibidir. Ayrıca, seks kromozom bozukluğuna bağlı cinsel farklılaşma sorunu veya gerçek çift cinsiyet de olabilir.

Nasıl fark edilir? Nasıl tanı konur? Aileler ne zaman şüphelenmeli? Bebeğin dış genital görüntüsünün kuşkulu olması önemli bir belirtidir. Aileler bebeğinde;

• Genital bölgenin cinsiyet açısından net olmaması,

• Erkek düşünülen çocukta doğuştan sünnetli ve her iki yumurtanın torbada bulunmaması,

• Kız düşünülen çocukta klitorisin büyük olması, iki tarafı kasık fıtığı ile beraber yumurtaların muayenede bulunması gibi durumlarda ‘‘cinsel gelişim sorunu’’ndan şüphelenmelidir.

Hangi belirtilere dikkat edilmeli? Bebeklikte detaylı muayene ile cinsiyet sorunu erken fark edilebilir Bebeklerde mutlaka detaylı genital muayene yapılmalıdır. Böylece, yenidoğan döneminde erken tanı konabilir. Dış genital görüntüsü kuşkulu olan bebeklerin kromozom yapısı ve gonadları (yumurtalık/testis) muayene edilmelidir. Tanıda gecikme olmaması için herhangi bir hastalık nedeniyle doktora giden çocukların tümünde ‘‘genital bölge muayenesi’’ detaylı ve titiz olarak yapılmalıdır.

Ergenlik döneminde adet görmeme veya memenin gelişmemesi önemli belirtidir Bazı kişilerde bebeklikte dış genital yapı kuşkulu olmadığı için erken tanı mümkün olmayabilir. Ergenlikte yaşıtlarıyla farkları belirginleşir. Bu dönemde adet görememe, meme gelişiminin olmaması, penis boyunun küçük kalması önemli belirtilerdir.

Yetişkin dönemde çocuk sahibi olamama önemli belirtidir Kişi, erkek görünümünün altında bir kadın cinsiyet taşıyabilir veya dışarıdan tamamen kız olarak görüldüğü halde erkek cinsiyetine sahip olabilir. Evlilik sonrasında çocuk sahibi olamama nedeniyle yapılan araştırmalar sonucunda cinsel gelişim sorunu yetişkinlikte de ortaya çıkabilir.

Cinsiyet kararı ne zaman verilir? Yetiştirileceği cinsiyet doğumdan sonra en kısa zamanda belirlenmeli Çocuklarda cinsiyet ile ilgili davranışsal belirtiler 2-6 yaş arasında daha belirgindir. Önemli kaygılar ve kafa karışıklığı olmaması için cinsel organlarını tanıma ve cinsel kimliğini kazanma zamanı olan bu yaş periyodundan önce çocuğun cinsiyeti kesin olarak karara bağlanmalıdır.
Cinsel kimlik gelişiminde rol oynayan faktörler nelerdir? Çocuk kendini nasıl tanımlıyorsa, o cinsiyete uygun davranışları daha fazla sergiler. Yani cinsel kimliğin gelişiminde, yetiştirilen cinsiyet daha önemlidir. İlk 1-2 yaş içinde uygun cinsiyet kesin belirlenerek çocuk o yönde yetiştirilmelidir. Ayrıca, genetik yapı ve hormonlar da cinsel gelişimde önemli rol oynar. Ancak cinsiyet; kromozom yapısı ve cinsel organlar ile uyumlu olmayabilir.

Cinsiyet kararı nasıl alınmalıdır? Multidisipliner yaklaşım şart Cinsel gelişim sorunu olan çocuklar Cinsiyet Araştırma Komisyonu tarafından tetkik, tedavi ve takip edilmelidir. Bu komisyon, başta çocuk cerrahisi ve çocuk ürolojisi uzmanı, çocuk endokrin uzmanı ve çocuk psikiyatrisi uzmanı olmak üzere pek çok hekimden oluşabilen multidisipliner bir kuruldur. Bu komisyon hastaların ilerideki cinsel yaşamını, psikolojisini, beklentilerini, doğurganlığını, sosyal çevresini, yapılacak cerrahi düzeltmenin başarı şansını göz önüne alarak aileye bir tavsiye kararında bulunur.

Aile ve çocuk da cinsiyet kararına dahil edilmeli; kaygı ve beklentileri önemsenmeli Cinsiyetin belirlenmesinde aile ve anlama-algılama yaşına gelmiş çocuk ile yakın iletişim gereklidir. Aile ve çocuk cinsiyet kararının verilme sürecine katılmalı, kaygı ve beklentileri göz önünde bulundurulmalıdır.

Ne zaman tedavi edilmeli? Tedavinin türü ve zamanı tanı konulan yaşa göre tamamen değişir. Bu nedenle, cinsiyetin en kısa zamanda belirlenmesi çok önemlidir. Kesin tanısı konmuş ve cinsiyet kararı alınmış çocuklarda, ilk 2 yaş içinde ameliyat ile dış genital görünümü yetiştirileceği cinsiyete uygun olarak düzeltilmelidir. Ancak, kesin cinsel kimlik konusunda gelecekteki durumu belirsiz ve tereddüt olan hastalarda cerrahi tedaviler, ileriki yaşlara ertelenmeli ve hastanın kendi geleceğini kendisinin belirlemesine olanak sağlanmalıdır. Ayrıca, ileride olası cinsiyetten mutsuzluk ve cinsiyet değiştirme talebi gözönüne alınarak geridönüşümü olmayan cerrahi işlemler yapılmamalıdır.

Ne tür ameliyatlar yapılır? Erkek yönünde cinsiyet kararı alınan çocuklarda, bozuk kız tipi iç genital organ artıkları çıkarılır. Küçük ve bozuk gelişen cinsel organ penis şeklinde düzeltilir. Penisin hemen altında yumurta torbası oluşturulup varsa testis bu torbaya yerleştirilir. Testis yoksa torbaya protez yerleştirilir. Kız yönünde cinsiyet kararı alınan çocuklarda, penis şeklinde büyümüş olan cinsel organ klitoris şeklinde düzeltilir. İdrar (işeme) borusuna açılan vagina buradan ayrıştırılıp dışarıya genital bölgeye ağızlaştırılır. Sünnet derisinden genital dudaklar yapılır. Gerçek vajina yoksa deri veya bağırsak gibi dokulardan yapay vajina oluşturulur.

Cerrahın deneyimi çok önemli Bu çocukların ilerideki cinsel hayatı, doğurganlığı ve ciddi psikososyal sorunları nedeniyle mutlaka bu konuda gerekli olan eğitimi almış ve deneyimli uzmanlar ameliyat etmelidir.

Cerrahi tedavi yeterli mi? Başka tedaviler gerekir mi? Sadece anatomik organları oluşturmak yetmez. Doğru cerrahi tedavi kadar, uzun yıllar sürecek olan hormonal ve psikolojik tedaviler de çok önemlidir. Bu hastaların tanı, takip ve tedavilerinin her aşamasında mutlaka multidisipliner yaklaşımla ortak çalışmalı ve yaşam boyu destek verilmelidir.

Bu çocuklara yaklaşım nasıl olmalı? Nasıl davranılmalı? Hekim, aile ve çevreye büyük görev düşüyor. Çocukları yargılamak intihara götürebilir Bu çocuklar, toplumda işlevsel bir birey olma potansiyeline sahiptir. Bu durum utanç verici değildir, ancak çocuğun mahremiyetine saygı duyulmalıdır. Sık sık genital muayene, fotoğraf çekimi, olumsuz tutumlar sonucu kendini “yaratık” gibi hissetme şeklinde ciddi problemler oluşabilir. Cinsel gelişim sorunu olan yetişkinler tanı nedeniyle değil; aslında aile, doktor ve toplumun davranış biçimi ve algısı nedeniyle intihar eğilimi yaşarlar.

Dikkat edilmesi gereken temel noktalar:

• Cinsiyet tayini en erken ve en kısa sürede yapılmalı.

• İsim koyma ve nüfusa kayıt cinsiyet tayini sonrasına ertelenmeli.

• Tayin edilen cinsiyete uygun yetiştirmede tutarlılık olmalı.

• Cinsiyet rollerinde (oyuncak, oyun, arkadaş ve ilgi alanları) özgür bırakılmalı.

• Çocuğa bedeniyle ilgili kararları kendisinin vereceği duygusu aşılanmalı.

• Çocuk muayene sırasında rencide edilmemeli, izin alınarak genital muayenesi yapılmalı.

• Çocuğun bilgilendirilmesi yaş ve gelişim düzeyine göre aşamalı olarak yapılmalı.

• Psikososyal destek erişkin döneme kadar sürmeli.