Çocuk Gelişim Rehberliği / Psikolojik Destek

Gelişim Nedir?

Çocukluk çağı, döllenmeden başlar ve ergenliğin tamamlanmasına kadar devam eder. Büyüme ve gelişme çocukluk çağında birbirine karışan iki kavramdır. Çocuğun gelişimi sorulduğunda ailelerin akıllarına öncelikle boy ve kilo bilgileri gelir. Oysa çocukluk, her alanda hızlı bir değişimin yaşandığı süreçtir. Hücrelerin, baş ve bedenin büyümesi, kas gücünde artış, sosyal iletişim, algılama, konuşma, davranış, uyum gibi hem büyüme hem de gelişimle ilgili olaylar birlikte gerçekleşir.

Büyüme, daha çok boy ve kilo gibi vücudun boyutlarındaki değişimi anlatır,  gelişme ise davranış ve becerilerdeki değişimi açıklar. Bu nedenle çocuğun gelişimi konuşulduğunda öncelikle sosyal, hareket, dil, konuşma, zihinsel, ve uyumsal alandaki becerileri ve davranışları sözkonusudur.

Bebeğimin Gelişimi Nasıl Değerlendiriliyor” (Nörogelişimsel Değerlendirme Nedir?) :

Bebeklerin anne karnında başlayan ve yaşamın ilk günleriyle birlikte kazanmaya devam ettikleri becerileri vardır. Örneğin doğduğu anda bir bebeğin seslere tepki vermesi beklenir ya da ilk bir iki ay içinde annesinin yüzüne dikkatle bakması hatta gülmeye başlaması  gerekir. Gelişim basamakları denilen bu becerilerin beklenen yaşa göre kontrol edilmesi ile basit düzeyde değerlendirme yapılır. Bebeklik dönemi zihinsel, duyusal, hareket, dil ve sosyal gelişimin hızla gerçekleştiği bir dönemdir. Bu nedenle olabildiğince erken dönemde bebeğin bu alanlara yönelik becerilerinin yaşına uygunluğunu kontrol etmek önemlidir. Gelişim basamakları ile birlikte anne-bebeğin günlük yaşam düzenini, anne ile bebeğin arasındaki ilişki kalitesini, annenin ruh sağlığını ve bebeğin büyüdüğü ortamın gelişimini destekleyici olup olmadığının kontrol edildiği görüşmeler “nörogelişimsel değerlendirme” olarak tanımlanır. Bu değerlendirme anne-baba ile görüşme, bebeğe sunulan işitsel,  görsel, dokunsal materyallerle tepkilerini  gözlemlemek, yaşı ilerledikçe oyun ve oyuncak kullanarak iletişim kurmak şeklindedir; kan, idrar testleri ya da görüntüleme işlemleri gerektirmez.  Değerlendirme sonrasında gelişimde bir sorun düşünülürse tanılama için sözkonusu tetkikler hekim tarafından planlanır.

Gelişimsel değerlendirme sırasında bebeklerin gelişim becerilerini kontrol etmede standart araçlar kullanılmaktadır. Dünyada farklı isimlerde pek çok gelişimsel değerlendirme araçları kullanılmaktadır ve bu araçların hemen hepsi benzer içeriktedir çünkü gelişim becerileri beyin gelişimiyle ilişkilidir ve ilk 3 yaşta beyin, dünya üzerindeki her bebekte benzer süreçte ilerler. Bir İspanyol bebek de 3-5 ay arasında uzanmaya başlar, Türk bebek de. İlk kelimelerini dünyadaki her bebeğin bir- birbuçuk yaş arasında kullanması beklenir. Ülkemizde gelişimsel değerlendirme sırasında en sık kullanılan ölçekler Denver II Gelişim Tarama Testi (DGTT-II), Bayley Bebekler İçin Gelişim Ölçeği- III (BBGÖ III) ve Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) dir.

Her Bebeğe Gelişimsel Değerlendirme Yapmak Gerekir mi?”

Doğumdan itibaren her yıl okula başlayana kadar her çocuğun gelişimsel değerlendirmesinin yapılması gereklidir. Sağlıklı çocukların izlemi sırasında “Riskli Bebek” tanımı içinde olanlar daha sık aralıklarla değerlendirilebilir. Erken doğum ve/veya çok düşük doğum ağırlığı, doğumdan itibaren az kilo alımı, uzun süre hastanede kalma, kronik ve ağır seyreden hastalıklar, işitme ve görme duyularında yetersizlik, ikiz-üçüz doğumlar,  annede diyabet, tiroit, depresyon olması, ebeveynin alkol ve uyuşturucu kullanımı, yoksulluk, çok genç ya da çok ileri yaşta anne-baba olmak, tek ebeveynlik, yeterli sosyal desteğin olmaması, anne babanın çocuk gelişimi bilgisinin yetersizliği ve bebeğe uygun yetişme ortamının sunulmaması risk faktörleridir. Elbette her erken doğan bebek gelişimle ilgili bir sıkıntı yaşamaz ancak zamanında doğan bebeklere göre daha fazla risk altında olmaları nedeniyle “riskli bebeklerin” gelişimsel kontrolleri daha önemlidir. Erken tanılama, tedavi ve erken destek programları için gelişimsel değerlendirme mutlaka yapılmalıdır.

Hangi sıklıkta gelişim değerlendirmesine götürmeliyim?

İki yaşından sonra  çocuğun hiç bir sağlık sorunu olmasa bile 6 ay-1 yıl aralıklarla gelişimin kontrol edilmesi gereklidir.  Gerek ilk 2 yılda gerekse sonraki yıllarda düzenli kontrollerde gelişim değerlendirmesi sonucuna göre değerlendirme sıklığı 3 ayda bir olacak şekilde artırılabilir çünkü bebeklerin gelişimi  özellikle ilk 3 yaşta çok hızlıdır ve destekleme konusunda zamanı dikkatli kullanmak gerekebilir

Gelişimsel değerlendirme mutlaka bir sorun olması koşuluna bağlı değildir. Aynı aşı programı gibi bebeğin yaşamını sağlıklı sürdürmesine olanak sağlayan koruyucu önlemleri oluşturmak ana hedeftir. Bununla birlikte bir çok hastalık ve bebeğin gelişimine uygun olmayan ortamın varlığı önce gelişimde bozulma ile ilk belirtilerini gösterir. Bu nedenle erken tanılama amaçlı da değerlendirme yapılmaktadır.

Uygulanan  Testler

Denver 2 (Gelişimsel Tarama Envanteri) 0-6 yaş çocukların gelişimini, kişisel – sosyal becerilerini, ince el hareketlerini, büyük vücut hareketlerini ve dil fonksiyonlarını ölçerek çocukların motor ve mental gelişimini inceleyen bir testtir.
Geçta (Gazi Erken Çocukluk Gelişim Testi)0–72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek, eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin erken tanılanmasında kullanılabilecek bir gelişim değerlendirme aracıdır.
Agte (Ankara Gelişim Tarama Envanteri)Bu test, bebek ve çocukların gelişimi ile ilgili derinlemesine ve sistemli bilgi sağlayan bir değerlendirme aracıdır.  Aileye çocuğun gelişimi ilgili sorular sorarak uygulanan bir testtir.
Bayley-3 Gelişimsel Değerlendirme Ölçeği

Wisc-R zeka testi :  6–16 yaş grubuna yönelik uygulanan bir zeka testidir. Bu test bireysel olarak uygulanan bir testtir. Uygulaması 1 – 2 saat sürmektedir.Testte her alt testin soruları test yönergesine uygun bir şekilde çocuğa yöneltilir ve çocuktan sorulan soruları yanıtlaması istenir. Yanıtlar matbu forma işlenir.

GOBDÖ-2-TV, Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği-2 Otistik bozukluk gösteren bireyleri tarama otistik bozukluk gösteren bireyleri tanılama, ağır düzeyde davranış problemlerini değerlendirme,davranışsal ilerlemeyi belirleme/değerlendirme, bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) için amaçları belirlemede kullanılır.3 ile 23 yaş  arasında değişen bireylere uygulanabilir.

Metropolitan Okul Olgunluk Testi:Bu test okula yeni başlayanların birinci sınıf talimatlarını anlamaya hazırlıklı olmalarını sağlayacak olan özelliklerini ve başarılarını ölçmek üzere hazırlanmıştır. Test çocukları anaokulun sonunda veya birinci sınıfın başlangıcında incelemek için kullanılmaktadır. Test 5,6 -6 yaş çocuklarına uygulanmaktadır. (40dak)
Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği: 60-78 aylık çocukların her gelişim alanında ve temel becerilerde ilköğretime ne düzeyde hazır olduğunu tespit etmek amacıyla Türk çocuklarına özgü olarak geliştirilmiş ve standardizasyonu yapılmış bir ölçektir. (45dak)

Gessel Gelişim Figürleri Testi:2-6 yaş arası çocuklara uygulanır. Kolaydan zora doğru sıralanmış 9 şekilden ibarettir. İtemler her yaşın seviyesine göre düzenlenmiştir. Bu test ile gelişim yaşı bulunur.
Goodenough-Harris İnsan Resmi Çizme Testi:Çocuğun yaptığı resimler aracılığı ile çocuğun zekası hakkında bağlantı kurmayı amaçlayan bir testtir. Bireylerde zihinsel gelişmeyi ölçmek için kullanılan bir testtir. ( 4-11yaş)
Catell 2A Zekâ Testi (Catell Culture Free intellegence Test): 7,6-14 yas arasındaki çocuklara uygulanan 25 dakika süren bir zekâ testidir. Zekânın soyut alandaki işlevini saptamaktadır.
Benton Görsel Bellek Testi:  8 yaş ve üstü çocuklara uygulanan uzun süreli ve kısa süreli bellek ile ilgili bilgi verir.
Peabody Kelime Anlama Testi: Test 100 resimden oluşmaktadır. Çocuğun 100 resme bakarak doğru olarak tanımlaması istenir. Aldığı doğru sayısına göre çocuğun alıcı dil gelişim yaşı ortaya çıkar. (3-10yaş arası)
Frostig Gelişimsel Görsel Algı Testi: 4yaş  6ay ile 7yaş 11ay arasındaki çocuklara uygulanır, dikkat, görsel algı , el-göz koordinasyon seviyelerini ölçer.  (45dakika)
Porteus Labirenti: 5,6– 14 yaş arasındaki çocuklara uygulanan zekânın performans kısmını ölçen bir testtir. 12 labirentten oluşmaktadır.
Bender Gestalt: 9 basit çizimden oluşan görsel motor algılama, performans testidir.  yaş sınırı 5yaş6ay ile 11 yaş arasıdır. (Görsel algı problemleri, dikkat dağınıklığı, Nörolojik problem, öğrenme güçlüğü hakkında bilgi verir)
Burdon Dikkat Testi: 10 yaş üstü çocugun dikkat gücünü ölçmek amacıyla  kullanılır.
HAT (Hacettepe Artikülasyon Testi) konuşma sesleri kazanma gelişiminde gecikme görülen cocuklarda kullanılır.
PLS-4 (Preschool Language Scale)1-6 yaş arası cocukların alıcı dil ve ifade edici dil yaşını ölçer.
M CHAT Otizm tanısı alma riski olan çocukların 18 aylıktan itibaren belirlenmesi için kullanılır

HÜOÇG( Hacettepe Üniversitesi Okul Çağı Gelişim Değerlendirme Kontrol Listesi)

Stres Düzeyi Ölçeği (ilköğretim-ortaöğretim-lise dönemi çocuklarına uygulanan,stres düzeyini belirleyen bir testtir.)

Erken Müdahele Programları;

ETEÇOM (etkileşim temelli erken çocuklukta müdahele programı) ; Down Sendromu, Otistik bozukluk (Otizm), Serebral Palsi, Zihinsel Yetersizlik, Gecikmiş Dil ve Konuşma, Nedeni belli olmayan Gelişimsel Gerilik, Pramatüre/Düşük Doğum Ağırlığı gibi farkı durumları olan çocuklar ve ebeveynler ile çalışılır.

DİKDE – PARE
Dikde, konuşma gecikmesi olan çocuklara yönelik uygulanan dil ve konuşma eğitimi metodudur. Dil  gecikmesi ve dinleme bozukluğu düşünülen çocuklarda 18 aydan itibaren yürütülmeye başlanmaktadır.
Öncelikle konuşma gecikmesi olan çocuklara yönelik uygulanmaktadır.  Dil gecikmesi ve dinleme bozukluğu düşünülen çocuklar ile  gelişim geriliği, uyaran eksikliği, yaygın gelişimsel bozukluk spektrumu hastalıkları ve nörolojik-genetik-metabolik hastalıkları olan çocuklarda da 18 aydan itibaren dil gelişimini destekleyici metot olarak uygulanabilir.