Çocuk Gelişiminde Oyun ve Oyuncak

Çocuğun büyümesi ve sağlıklı gelişmesi için beslenme, sevgi, bakım ne kadar gerekli ise; oyun ve oyuncaklar da o kadar gereklidir. Birey, bilişsel ve davranışsal olarak birçok becerisini çocukluğunda oynadığı oyunlar içinde geliştirir.

Oyun oynamak çocuğun hayatı tanıması yolunda hiç kimseden öğrenemeyeceği konuları kendi deneyimlerini oluşturarak öğrenmesidir.

Oyuncakları, “gelişim basamakları boyunca çocuğun hareketlerine düzen getiren zihinsel, bedensel ve psiko-sosyal gelişimlerinde yardımcı olan hayal gücünü ve yaratıcı yeteneklerini geliştiren tüm oyun malzemeleridir” şeklinde tanımlayabiliriz.

Oyun Çocuğa Ne Katar?

Çocuk oyun sayesinde toplumla bütünleşir.

Oyun esnasında duygu ve düşüncelerini açar.

Çocuk oyun oynarken duygularını ve ihtiyaçlarını ifade edebilmekte ve bir çok sorununu da kendi başına çözebilme yeterliliği kazanmaktadır.

Çocuklara deneme yanılma yolu ile problemlerine çözüm getirmelerine yardımcı olur

Oyun çocukların belirli riskleri göze alma deneyimlerini arttırır.

Toplum ve ahlak kurallarına uyum göstermeyi de oyun yoluyla öğrenir.

 

Oyun Oynarken İzleyin

Bir sorun yaşadığı düşünülen çocukları sadece oyun oynarken izlemek bile sorunun kaynağı hakkında önemli bilgiler edinmemizi sağlar. Çocuklar oyun oynarken son derece doğal, içten ve maskesizlerdir. O nedenle gerekli bütün bilgilere oyun oynarken izlemekle ulaşılabilir. Çocuk oyun oynarken hem yaşadığı sıkıntıları dışa vurur, hem çevresiyle ilişki kurmayı öğrenir, hem de sosyal ve toplumsal bir birey olmanın ilk adımlarını atmaya başlar.

 

Oyuncakların Özellikleri

Oyuncakların en önemli özelliği, çocuğun doğal yeteneklerini ortaya çıkarabilen ve bu yolla onun eğitimini de sağlayan malzemeleri olmalarıdır. Çocuğun oynarken öğrenmesini kolaylaştıracak ve yaratıcı yönlerine hitap edecek türde oyuncaklar olmasına dikkat edilmelidir.

Oyuncakları oluşturan malzemeler de çok önem taşır. Küçük parçalardan meydana gelen oyuncaklar tehlikelidir. Çocuk yutabilir ya da boğulma riski yaratabilir. Aynı şekilde sivri köşeleri ya da keskin uçları bulunan oyuncaklar da yaralanmasına yol açabilir. Bir de oyuncağın yapıldığı malzemeler önemlidir. Sağlığa zarar vermeyen boya ve maddelerden yapılmış olup olmadığına özellikle dikkat etmek gerekir. Son günlerde bazı oyuncakların kurşun ve zehirli maddeler içerdiği iddiasıyla toplatıldığını duyuyoruz.

 

Bilişsel Gelişiminin Desteklenmesinde Oyun ve Oyuncakların Önemi:

Oyun ve oyuncaklar çocukların;

 

Akıl yürütme, problem çözme, bellek gibi zihinsel süreçleri harekete geçirir.

Düşünme ve kendi başına karar vermeyi öğretir.

Görme, işitme, dokunma gibi duyuları destekler.

Renk, sayı, şekil, büyük-küçük, uzun-kısa, mekânsal ilişkiler, zaman gibi kavramların gelişmesine neden olur.

Materyallerin niteliksel ve niceliksel özellikleri hakkında bilgi edinmesini sağlar. (Oyun içinde oyun materyallerini değişik durumlarda kullanması, nesneleri bir kaba doldurup boşaltması)

Gözlem, karşılaştırma ve sonuç çıkarma gibi zihinsel işlevleri yapmalarını kolaylaştırır.

Benzerlik ve farklılıkları ayırt etmeyi, eşleştirmeyi, parça-bütün ilişkisini kurmayı, sıralama ve gruplama yapmayı öğretir.

Ayrıca; zihinde canlandırma, yaratıcı düşünme yeteneklerini ve hayal gücünü geliştirir. Dikkatini bir noktaya toplamayı ve becerilerini organize etmeyi öğretir. 

 

Dil Gelişiminin Desteklenmesinde Oyun ve Oyuncakların Önemi:

 

Oyun oynayan çocukların, iletişim kurmak için dili kullanması gerekir. (Birden fazla kişiyle oynanıyorsa) Bu durum, çocukların akıcı ve ifade edici dil becerilerinin gelişimine katkı sağlar.

Dil gelişimini desteklemek amacıyla hazırlanmış olan eğitici oyuncaklarla oynayan çocuklar, yeni sözcükler öğrenirler. Böylelikle bir durumu ya da bir olayı anlatma, soru sorma becerileri gelişir.

Verilen görsel ya da sözel ipuçlarıyla; hikâye anlatma, hikâye oluşturma becerileri gelişir.

Çocuk kendini ifade etme ve sözlü olarak ifade edilenleri anlamayı öğrenir.

Sosyal ve Duygusal Gelişimin Desteklenmesinde Oyun ve Oyuncakların Önemi:

 

Oyun ve oyuncaklar sayesinde çocuklar;

Paylaşma, yardımlaşma, sorumluluk alma, işbirliği yapabilme, sırasını bekleme, kurallara uyma ve liderlik gibi sosyal becerilerini geliştirirler. (Bir arkadaş grubuyla oynama)

En güçlü ve doğal dürtülerinden biri olan, saldırganlık dürtüsünü boşaltma olanağı bulurlar.

Değişik sosyal rolleri deneme, duygularını dışa vurma olanağı bulurlar.

Oyun sırasında mutluluk, sevinç, acıma, korku, kaygı, dostluk, düşmanlık, kin, nefret, sevgi, sevilme, sevme, güven duyma gibi birçok duygusal tepkiyi öğrendiği gibi; aynı zamanda bazı duygusal tepkilerini de kontrol etmeyi öğrenirler.

Başladığı bir işi sürdürebilme, sonuçlandırma gibi becerilerini geliştirirler.

Yönergelere uyma alışkanlığı kazanıp, başkalarına saygılı davranmayı ve dinlemeyi öğrenirler

 

Psiko-Motor Gelişimin Desteklenmesinde Oyun ve Oyuncakların Önemi:

Oyun ve oyuncaklar çocukların;

El ve parmak kaslarını etkili olarak kullanabilmesini, el-göz koordinasyonu gibi becerilerinin gelişimini kolaylaştırır.

Kas gelişimini hızlandırır ve güçlendirir.

Merakının giderilmesine ve tatmin olmasına yardımcı olur. (Çocuk oyuncağı kırarak, bozarak, tekrar bir araya getirmeye çalışarak merakını giderir. Bozup, yeniden yaptığı oyuncaklar sayesinde yaratıcılığını geliştirir.

Hangi Yaş Döneminde Hangi Oyuncak

 

2-3 Yaş

2-3 yaşından itibaren çocuklar çevrelerinde yaşadıkları günlük olayları dramatize etmeye başlarlar. Bu nedenle, bu dönemdeki çocuklar için en uygun oyuncaklar onların dramatik oyunlarında kullanabilecekleri değişik boyutlardaki bebekler, çeşitli kuklalar, oda takımları, mutfak malzemeleri, marangozluk, temizlik malzemeleri (kürek, süpürge), bahçe aletleri (çapa, tırmık, kürek), hayvan seti, ulaşım seti (tren yolu, köprü, demiryolu), doktor araç gereçleri, en uygun oyun malzemeleridir. Yine bu dönemde kum ve su çocukların en çok sevdikleri oyun malzemeleridir ve çocuklar bu yaşlarda, kovaya kum doldurup boşaltmaktan, kumu su ile karıştırıp harç yapmaktan çok büyük zevk duyarlar.

 

3-4 Yaş

3-4 yaşlarında çocukların motor gelişimlerinin artması ve hareketlerinin daha da düzenlenmesiyle çocuklar inip çıkmaktan, üç tekerlekli  bisiklete binmekten ve tırmanmaktan çok hoşlanırlar. Bu dönemde sallanan at, pedallı araba, tekerlekli bisiklet, yük arabası ve salıncak seti en uygun oyun malzemelerindendir. Yine bu dönemde sökülüp takılabilen veya bozulup- yapılabilen oyuncaklarla, küçükten büyüğe doğru dizilebilen küpler, bloklar, inşaat malzemeleri çocuklar tarafından en çok tercih edilen ve sevilen oyun araçlarıdır.

 

4-6 Yaş

4-6 yaşlarında çocuklar açık hava oyunlarının yanı sıra masa başı faaliyetlerinden de büyük zevk alırlar. Boyama, kesme, yapıştırma, resim yapma, artık materyallerle şekiller yapma ve parçalı bilmeceleri birleştirmeyi çok severler. Bu dönemde çocukların algılama, hatırlama,parçalara ayırıp birleştirme, yanılma, düzeltme, yeni yorumlar ve çözümler getirme yetenekleri de gelişir.

Çocukların masa başı etkinliklerinde bloklar, kalemler, kağıtlar, boyalar, boya fırçaları, tutkal, makas, düğmeler, boncuklar ve ayrıca eşleştirmeli oyuncaklar, resimli dominolar, resimli tombalalar ve resimli küpler, yap-bozlar en sevilen oyuncaklar arasındadır.

 

6 Yaş

6 yaşında hayali oyunların en dorukta olması nedeniyle evcilik, bakkalcılık, doktorculuk oyunları ve bu döneme uygun bebekler, evcilik ve doktorculuk setleri, marangozluk aletleri, kuklalar, temizlik ve mutfak setleri, bahçe aletleri, hayvan setleri, dükkanlar çocuklar tarafından en fazla tercih edilen oyun malzemeleridir.

Bu dönemde çocukların top oynamak, ip atlamak, tırmanmak, yüzmek gibi bedensel hareketlerden ve açık hava oyunlarından çok fazla hoşlanmaları nedeniyle ip, top, ip merdiven, kızak, kayak ve paten gibi oyun malzemeleri tercih edilebilir.

 

Okula Başlayınca

Çocuk okula başlayınca oyuncak ve oyun ihtiyacının sona erdiği düşünülmemelidir. Çocuk için oyun ve oyuncak kendi başına bir amaç değil, birçok amaç için kullanılabilen bir araçtır. Bu nedenle oyunlar ve oyuncaklar boş zaman faaliyeti olarak değil; çocuğun zamanının büyük bir bölümünü alan, ciddi bir uğraş olarak nitelendirilmelidir.

 

Gelişim Alanlarına Göre Oyuncakların Sınıflandırılması 

1. Büyük Kas Gelişimi için Oyun Araçları

      Üç tekerlekli bisiklet

      Çeşitli boylardaki arabalar

      Kayma, tırmanma, sallanma oyuncakları

      Tahterevalli

 

2-Küçük Kas Gelişimi için Oyun Araçları

 

      Mum boya, renkli kalem, keçeli kalem, kağıt

      Kağıt makası

      Yapıştırıcı

      Legolar, birleştirme oyuncakları, parçalı bulmacalar

3. Kurgu Oyuncakları

      Küpler, bloklar

      Tahta otomobil ve kamyonlar

      Kum havuzunda oynanmak üzere sert plastikten hayvanlar ve insanlar

      Tahta veya plastik hayvanlar

      Bebekler

      Eklemeli oyuncaklar

      Birbirine geçme vagonlu tahta trenler

 

4. Yaratıcı Düş Gücünü Geliştiren Oyuncaklar

      Kukla sahnesi

      El kuklaları

      Parmak kuklaları

      Bez bebekler

      Çeşitli giysiler, yetişkin süs eşyaları

      Doktor araçları, telefonlar, bebek arabaları

 

5. Evcilik Oyuncakları

      Ocak, musluk, buzdolabı

      Yemek ve çay takımları

      Bebekler ve bebek evi

      Çocuk boyuna uygun yatak, sandalye ve masalar

 

6. Yaratıcı Sanat için Malzemeler

      Mum boya, pastel boya, renkli tebeşir ve keçeli kalemler

      Kil

      Plastrin

      Suluboya, parmak boya, toz boya

      Fırçalar

      Kağıtlar

      Artık kumaşlar, kağıtlar, ip, yün, talaş, yumurta kabuğu ve yapıştırıcı

      Baskı kalıpları (makara, havuç, patates, tahta, yaprak gibi)

 

7. Çocuğun algı ve Kavramasını Geliştirecek Uyarı Araçları

          7.1. Okuma konuşmayı geliştirecek uyarı araçları

 

      Tahtadan harf ve sayılar

      Mıknatıslı harf ve sayılar

      Zımpara kağıdından pazen kaplı tahtaya yapışabilecek harf ve sayılar

      Harf ve sayıları içeren lastik mühürler e- Üzerine basit sözcüklerin yazılacağı

      büyük karton fişler

      Çeşitli eklemeli bulmacalar

      Dominolar

      Tamamlama, karşılaştırma oyunları

      Karatahta

 

         7.2. Matematik ve Sayılar

      Renkli çubuklar

      Mozaik geometrik şekiller

   Tahta oyuncak saat veya saati öğretecek tahta küpler

      Matematik kavramını geliştirecek oyunlar

 

          7.3. Doğa Bilimleri

    Mıknatıs

    Karınca yuvası

    Ayna

    Taş, yaprak, deniz kabuğu, kuru bitki ve sebze koleksiyonu

      Doğa ile ilgili çocuk kitapları ve plaklar

 

8. Müzik ve Dans Araçları

      Ritm araçları ( tef, davul, trampet, flüt, zil, çan, çıngırak

      Plak ve CD’ler