Çocuk Ruh Sağlığı

Çocukların bedensel sağlığını tehdit eden en ufak bir belirti (bu bazen basit bir karın ağrısı veya mide bulantısı olabilmekte) çoğunlukla ebeveynlerin ihmal etmeden en kısa sürede bir çocuk doktoruna başvurması ile sonuçlanmaktadır.

Son yıllarda ruh sağlığı belirtilerine karşı da benzer hassasiyet gelişmiş ve çocuk psikiyatrisi polikliniğine başvurular oldukça sıklaşmıştır.

Bu başvurular bazen; çocukların bilişsel, duygusal, sosyal alanlardaki becerilerinin yaşına uygun olarak gelişip gelişmediğini öğrenmek için, bazen de yaşanan stresli bir olayın çocuğun psikolojisine olumsuz veya kalıcı bir etki bırakır mı  endişesi ile olabilmektedir.

Aşırı koruyucu tutum benimseyen kaygı düzeyi yüksek ebeveynler, çocuklarının kimi davranışlarını yanlış, biraz da evhamlı/pirpirikli yorumlamaları sonucu gereksiz poliklinik başvuruları oluşsa da, ailelerin farkındalıklarının artması, beden sağlığı kadar ruh sağlığının da önemli olduğuna dair inancın yerleşmeye başlaması hiç şüphesiz ki memnuniyet vericidir.

Çocukluk dönemindeki ruhsal ve gelişimsel problemler, çocuğun sonraki hayatını ve erişkin yaştaki bir çok davranışını derinden etkileyebilecek potansiyele sahiptir. Zaman geçtikçe telafisi oldukça güç olabilen bu problemlerin erken tespit edilmesi, çok daha kolay çözülebilir olması anlamına geldiği hesaba katılırsa mevcut durum memnuniyet verici olmanın çok ötesinde sağlıklı bir toplumun temellerinin atılması kadar hayati’dir…

Çocuklardaki psikolojik herhangibir problemin en kısa sürede komplike olmadan hızlı bir şekilde çözüme ulaşılabilmesinde erken başvuru kadar önemli diğer bir konu çocuğun kendisine, ailesine ve sosyal çevresine ilişkin koruyucu faktörlerinin yoğunluğu ve risk etkenlerinin varlığıdır.

Koruyucu etkenler ve risk etkenleri hem ruh sağlığının korunmasında hem de herhangi bir bozuklukta ya da belirti ortaya çıktığında gidiş açısından önem taşır.

A. Çocuğa İlişkin Özellikler:

1.Zeka Düzeyi:

Çocuğun psikolojik çözüm gerektirir problemi ne olursa olsun (kardeş kıskançlığından tutun da sosyalleşememe, sinirlilik, öfke patlamaları ve davranışsal sorunlara kadar ) zeka düzeyinin iyi olması en önemli koruyucu etkenlerin başında gelir. Otizm spektrum bozukluğu gibi gelişimsel bir sorunda bile zekanın korunmuş olması çocuk için kazanım olmaktadır. Bunun zıddı ise zeka düzeyinin geriliği düzelme ve olumlu gidiş için ciddi risk taşımaktadır. iyi bir zeka sunulan verileri algılamayı bellekte kaydedilmiş bilgileri gözden geçirebilmeyi, bunun sonucu olarak duygu ve düşünceleri bütünleştirebilmeyi ve yeniden bilişsel yapılanmayı başarmada ihmal edilemeyecek katkı sağlar. Zeka bireyin  kendisini ve çevresini anlamada, yaşantıların nedenini kavramada doğru yolda ve gerekli hızda gitmeyi başaran lokomotif görevi görür.

2.Spor veya Sanatsal Uğraşların Varlığı:

Bir çocuk veya ergenin kendisine olan saygıyı geliştirmeye, enerjisini yönlendirebilmeye katkıda bulunabilecek herhangi bir spor veya sanatsal alanda uğraşının olması sağlıklı  ruhsal gelişimin olmazsa olmazlarındandır. Ergenlik öncesi dönemde çocuğun becerileri doğrultusunda yönlendirilen faliyet ve zaman içinde kazanılan hobiler, ergenlik döneminde çocuğun kendini çıkmazlarda hissettiğinde tehlikeli alışkanlıklardan korunacağı güvenli limanlardır.

3. İÇGÖRÜ

Çocuğun kendisini doktora getiren sorunun farkında olması çözüm sağlanabilmesi için gerekli bir kriterdir. Sadece ailesinin problematik davranışı sorun olarak görmesi, çocuğun bu durumdan yakınmaması çözümü zorlaştıran bir etkendir. Sadece ailesi yakındığı için bilgisayar kullanımını azaltmak veya sigarayı bıraktırmak bir ergen için oldukça zor olabilir. Terapi seanslarında yapılacak uygun ve yerine geribildirimler ile mevcut durumun çocuğun hayatında neye mal olduğu konusunda farkındalık kazandırılmaya çalışılır. 

4. MİZAÇ ve Huy Özellikleri:

Mizaç genetik yatkınlığın belirleyici olduğu doğumdan itibaren var olan yaşla beraber çok fazla değişime uğramayan kişilik özelliği olarak tanımlanabilir. Çok ağlayan zor yatışan, beslemesi ayrı bir dert uyutması ayrı bir çile olan gazlı ve huzursuz bebekler için ‘’Zor Mizaç’’, tersi durumdaki nedensiz ağlamaları çok olmayan sakin bebekler için ‘’Kolay Mizaç’ ayırımı tıbben kabul gören bir yaklaşımdır. Bir kısım bebek ve çocuk ise çekingen sıkılgan, bir ortama zamanla alışabilen anlamına gelen ve daha nadir görülen ‘’Geç Isınan Mizaç’’ özelliklerine sahip olabilmektedir.

Kolay mizaç özellikleri gösteren bir çocuk, zor mizaca sahip olan bir çocuğa kıyasla ruhsal problemler açısından daha az risk taşıdığı gibi, ruhsal problemler gelişsede tedaviye yanıt çok daha iyi olmaktadır. Kısacası kolay mizaca sahip olunması çocukları ruh sağlığı sorunlarına karşı koruyan önemli bir etkendir.

5. ÖZ DEĞER DUYGUSU VE Benlik Gücü:

Bebeklik döneminden itibaren çocuk kendisini oluştururken çevresi, özellikle annesi tarafından ne denli beğenildiği kendisinin biricik olduğu algılarını duyumsayarak büyür. Ben ve ben olmayanı ayırt ederken kendisi dışında bir dünyanın var olduğu gerçeği ile karşılaşır. Zaman içerisinde kendisine getirilen engellerin ve uygun olmayan davranışlarına gösterilen tepkilerin kendi bütününe yönelik olmadığını ve yalnızca davranışına yönelik olduğunu giderek kavrar. Dış dünya gerçeğinin getirdiği engellere katlanmayı başardıkça benlik gücü artar. Kendinden beklenen davranışları sergiledikçe aldığı olumlu geribildirimler, anne babasından yaşına uygun gördüğü ilgi ve sevgi çocuğun kendisi ve çevresine yönelik hoşnutluğunu arttırıcıdır. Kendisine yönelik içinde algıladığı güven ile yenilikler denemeyi ve geliştirmeyi hedefler. Kendisine saygısını ve güvenini, bebeklikten başlamak üzere ergenlik dönemi boyunca kimi zaman biraz gerileyip duraksama yaşayarak ama her defasında bunların üstesinden geldiğinde ruhsal yönden güçlenerek kazanır.

Herhangi bir ruhsal belirti ile baş etmeye çalışan bir çocukta korunmuş, abartısız öz değer duygusu ve engellenmelere karşı dayanma gücünün varlığı, ruhsal problemin gidişatını olumlu yönde etkileyen önemli faktörlerdir.