Çocuk ve Masal

Yazar Ahsen Bektaş • Psikolog • 7 Aralık 2021 • Yorumlar:

Eğitim, bireyleri geleceğe hazırlayan, gerekli tüm donanımları sağlama amacı güden önemli alanlardan biridir. Eğitim çok çeşitli dallara ayrılsa da konumuz gereği ilkokul ve anaokullarından bahsediyor olacağım. Çocuklar, anaokuluna kadar aile ve sosyal çevreden öğrendikleri bilgiler ve gözlemler ile iletişim kurar ve kişiliklerinin temellerini oluştururlar. Anaokulu veya okul öncesi tüm bu süreçte, daha hala ailenin yanındayken, çocuğa can suyu verilmeli, her alanda gelişimsel açıdan beslenmelidir. Can suyunun temelinde sevgi olmakla birlikte, aile içi sağlıklı ve güvenli iletişim, aile üyeleriyle oynadığı yaşına uygun oyunlar, sosyal çevre ile kurulan sağlıklı iletişim ve temel ihtiyaçları dışında ruhsal ihtiyaçlarının anlaşılması duyulması ve güvenli bir şekilde doğru zamanda giderilmesidir.

Bir çocuğun hayal dünyası; o büyüdüğü zaman bile aldığı kararları, yapabileceği şeyleri, potansiyelini kavrama şeklini, yeni fikirler üretebilme esnekliğini olumlu yönde etkiler. Doğru zamanda doğru bir anlatımla çocuğa aktarılan masal, çocuk için harika bir psikolojik besin kaynağıdır. Bizler bir çocuğun hayal dünyasını ve kişililiğini oluşturmanın temellerini attığı bu dönemde; ahlaki, vicdani, kültürel yanını ne kadar beslersek, o kadar çok görevimizi yerine getirmiş oluruz. Şartlar ne olursa olsun hiçbir çocuğun hayal dünyası çöl olmamalı, tek tek ağaçlar ekilmeli, özenle ve sabırla sulanmalı, neşe ve sevgi bu bahçeden hiç eksik olmamalıdır. Bu bahçede ektiğimiz; hayal, kültür, vicdani ve ahlaki değer, anlaşılma, duyulma, yalnız olmadığını anlama ağaçları düzgünce sulandığı beslendiği takdirde, kendi içinde tutarlı, erdemli, sevgi kapasitesi yüksek, doğru kararlar alabilen bireyler haline gelecektirler.

Çocukların hayal gücünün oluşmasında çevresindeki yetişkinlerin bakış açısı da önemlidir. Yetişkinlerin gözünde masal okumak besleyici olabileceği gibi bazı yetişkinler tarafından anlamsız bulunur. Bu noktada masalın önemini anlamayan yetişkinin dönüp kendi içinde bunu araması gereklidir. Ona anlatılsaydı nasıl hissederdi? Ona acaba hiç anlatılmadı mı? Bu kadar katı olmasının sebebi nedir? Hayal gücü ne zaman kendisine göre önemsiz bir şey haline geldi?

Toplumumuz adına önemli gelişimler yaşamak istiyorsak, toplumsal barışı anlamak, ahlaki kültürel ve vicdani değerleri önemseyen, birlik beraberlik içinde, birbirini anlayabilen ve hep ileriye doğru giden bir toplum haline gelmek istiyorsak, çocuklarımızı psikolojik olarak besleyecek masallarla büyütmeliyiz.

Eğitim, bireyleri geleceğe hazırlayan, toplumun geleceğini sağladığı katkılar ile etkileyen bir alan. Süphesiz bu alanda kişilikleri yeni oluşmakta olan çocuklara masal desteği hazırlanmalı, özel masal projeleri sağlanmalıdır.

1. Masal ve Eğitim

Masal zihinsel bir oyun alanıdır. Oyun, çocukların zevk aldıkları ve severek oynadıkları bir etkinliktir. Bu etkinlikler uzun yıllar ders dışı etkinlik olarak sayılmış ve eğitim sürecinde yer verilmemiştir. Bu nedenle okul kitapları ve derslerde oyundan bahsedilmemiştir. Oysa günümüz eğitim yaklaşımlarında çocukların aktif öğrenmeleri için eğitici oyunlardan yararlanılması gerektiği vurgulanmaktadır. Jean Piaget, Jérôme Bruner, Lev Vygotsky ve Donald Winnicott gibi bilim adamları oyunun çocukların zihinsel ve fiziksel gelişiminde etkili olduğuna dikkat çekmektedirler. (Güneş, 2020)

Günümüzde çocukların eğlenerek öğrenmesini sağlamak amacıyla okullarda masal, hikâye, bilmece, bulmaca, sayışmaca, tekerleme gibi çeşitli etkinliklere yer verilmektedir. Bunlardan biri de masallardır. masallar hem oyun hem de eğitim amaçlı ele alınmaktadır. Çocukların dil ve zihinsel becerileri yanında sosyalleşme, kendilerine güvenme ve okul çalışmalarına güdülenmeleri için kullanılmaktadır.

Masalla gelişme ile amaçlanan, çocukların odaklarını korumalarını ve etkili öğrenmelerini sağlamaktır. Bu nedenle masal bir amaç değil, araçtır. Masallar çocuk ve kültür arasında bir köprü görevi görürler. Hikayeler herkesin, özellikle de çocukların hayatında önemli bir yer tutar. Başka insanlara ne olduğuyla ilgili kendilerine ve başkalarına anlatılan hikayeler aracılığıyla, çocuklar kim olduklarına dair fikir edinirler. Buna bağlı olarak benzersiz, kişisel aile geçmişlerini kültürün efsaneleriyle birleştirerek kendi kimliklerini oluştururlar. (Konuk, 2021)

Atölye süresince eğitici masallara yer verilmektedir. Çocuklar için masal atölyesi, çocuklara bilgi birikimi, yeterince özgür hayal gücü ve odaklanmayı aşamalı bir şekilde arttırmayı ve öğretmeyi amaçlamaktadır. Eğitici masallar çocuklarda çeşitli becerileri geliştirmeye katkı sağlamaktadır. Bunlar masal sonrası role girme, ince-kaba motor gelişimi, aktif öğrenme, düşünme, sorgulama, soru sorma, empati kurma, problem çözümleri oluşturma, yaratıcılık, etkili iletişim kurma, kurallara uyma gibi sıralanmaktadır. Araştırmalara göre oyunla öğrenme yaklaşımı her düzeydeki öğrencilerde etkili olmaktadır (Güneş, 2015)

2. Masalların Seçilmesi

Çocuklar okudukları hikayeden zevk almak isterler; fakat deneyimlerinin sınırlı olmasından dolayı bu zevkin kaynağı da daha sınırlıdır; çünkü çocuklar bazı kavramları karmaşıklıkları nedeniyle anlamayı başaramazlar. Bu sebeple ifadeler hem dil hem de biçim açısından daha sade olmalıdır. Çocuk masallarında bir dolaysızlık olmalıdır; çoğu konuya girmekten kaçınılır ve eylemde bulunan kişilerin eylemle olan ilişkisi oldukça açık bir şekilde verilir. Ayrıca eylemde bulunan kişileri yöneten ilişkiler -bunlar ister eylemsel, isterse de durumsal özneler veya değerler olsun daha açık seçik olmalıdır. (Konuk, 2021) Bunlara ek olarak, yetişkin edebiyatında anlatımı güçlendirmek için kullanılan teknikler, süslemeler ve mecazlar yerine; mecazdan uzak, daha sade anlatımlar seçilmelidir. Amaç çocuğun masaldan alabileceği verimi arttırmak, aynı zamanda keyif almasını sağlamaktır. Bununla birlikte, masallarda kullanılan kelime zenginliği önemlidir. Her masalla birlikte kazanılan yeni kelimeleri çocukların kişisel hayatta kullanmalarını sağlamak kelime dağarcıklarını genişletecek, değerli dilimiz Türkçeyi en iyi şekilde kullanmalarını sağlayacaktır. Masalın en önemli katkılarından birisi de yeni kelime kullanımı ve yeni kelimelerin öğretilmesidir. İyi bir eğitim öğretim aracı olarak görülen masallar çocukların ana dilini öğrenmesine, sözcükleri düzgün kullanmasına ve kelime hazinesini zenginleştirmesine yardımcı olabilmektedir. Masallarda çocuğa sunulan kurmaca dünya ile gerçek dünya arasında güçlü bir bağ sezinlenir. Bu da çocuğun kahramanlar aracılığıyla iletilen duygu, düşünce ve iletileri anlamlandırarak hayatın gerçekleri hakkında fikir edinebilmesini sağlayabilmektedir.(Yolcu, 2019) Tesadüfen ortaya çıkan öğreticilik yerine, uzmanlar tarafından seçilen doğru bilgi öğretmeyi amaçlayan masallar seçilmelidir. Şüphesiz masal yoluyla aktarılan tüm bilgiler çocuğun zihninde önemli bir yer edinecektir.

Çocuklar için yazılan metinler yetişkin metinlerine dönüştürülebilir veya bunun tam tersi, yetişkinler için yazılanlar çocuklar için uyarlanabilir; bu haliyle de bu iki tür karşılıklı bir ilişki kurmak için birbirlerini besler. (Konuk,2021) Yetişkinler için yazılmış olan metinler, uygun görüldüğü takdirde, çocukların anlayabileceği şekilde sadeleştirerek ve birkaç kazanım elde edebileceği şekilde düzenlenerek anlatıma hazır hale getirilebilir. Bu noktada önemli olan çocuk ile yetişkini ayırt edebilmek ve buna göre metni düzenlemektir. Hunt, kendiliğindenlik, zihinsel mükemmeliyet, psikolojik baskılar, olgun kişilere duygusal bağlanma, soyut düşünme becerisinden yoksunluk, dikkat dağılmasının derecesi gibi çocukluğu yetişkinlik karşıtından farklılaştıran bir takım ayırt edici özellikler saptar. Bu özellikler dikkate alınarak, yetişkin metinleri çocuk masallarına ilham olabilir veya dönüştürülebilir.

Mc Dowell Miles çocuk kitaplarının özellikleri hakkında şunları yazmıştır: ‘’Çocuk kitapları genellikle daha kısadır; ayrıca betimlemeler ve iç gözlemler yerine, bölümlerdeki diyaloglarla pasif davranıştan ziyade aktif davranışı tercih etme eğilimindedir. Çocuk başkahraman modeldir. Gelenekler fazlasıyla kullanılır. Hikaye birçok yetişkinin farkında olmadığı belirgin bir ahlaki düzen içinde gelişir. Çocuk kitapları cesaret kırıcı olmaktan çok iyimser olma eğilimindedir. Dil, çocuk odaklıdır. Olay örgüsü belli bir düzen içinde şekillenir ve belirsizlikler genelde reddedilir. Son olarak, yalınlık ve macera kadar sihirli ve hayali bir atmosferden de bahsedilebilir.’’

Çocuk edebiyatı üzerine düşünen diğer bir isim ise Perry Nodelmandır. Nodelman çocuk edebiyatı üzerine araştırmalarını yaparken maddeler halinde şu özellikleri bulmuştur. Çocuk edebiyatı;

• Basittir,

• eyleme odaklanır,

• iyimserdir,

• çocukluğa değinir,

• masumiyet içerir,

• hayali olma eğilimi vardır,

• kutsal aşk serüveninin bir türüdür,

• yinelemelidir,

• öğreticidir,

• ideal olanla öğretici olanı dengeleme eğilimi vardır.

3. Masal ile Büyüyen Çocuklar

Okunan veya okutulan her masalda çocuk, iyilik, doğruluk, dürüstlük, adalet, sevgi, merhamet, çalışkanlık, öz güven, saygı, sabır gibi önemli değerleri fark eder ve bunu içselleştirmeye başlar. Her masalda odaklanılan konuda içselleştirme artarak devam eder ve tamamlanır. Çocukların bahsedilen bu değerlere sahip olarak yetişmesi ve değerleri davranış hâline dönüştürebilmeleri son derece önemlidir. Çocuklar bu değerleri kazanarak sağlıklı bir toplumun temelini inşa ederler. Sahip oldukları bu değerleri sonraki kuşaklara aktararak toplumsal devamlılığı sağlayacaklardır. Toplumlar varlıklarını sürdürebilmek, içinde barındırdığı bireylerin gelişimini desteklemek için değerlerin aktarımına ve bireylerce benimsenmesine, bir diğer manada değerler eğitimine ihtiyaç duymaktadır. Bu değerlerin toplumdaki bireylere aktarılmasında önemli rollerden biri de masallara düşmektedir. Çocukların severek ve isteyerek okudukları veya dinledikleri bu masallar onların karakterlerinin şekillenmesi açısından da önemlidir. (Yolcu, 2019)