Çocuklar Neden Yalan Söyler?

Kang Lee, çocukların yalan söylemeleri ile ciddi araştırmalar yapmış ve çocukların yalan söyleme davranışları ile ilgili ilginç verilere ulaşmış. Lee’ye göre; çocukların yalan söylemeleriyle ilgili üç yaygın inanış vardır:

1. Çocuklar sadece ilkokula başladıktan sonra yalan söylerler.

2. Çocuklar yalan söylemeyi beceremez. Biz yetişkinler yalan söylediklerini hemen fark ederiz.

3. Eğer bir çocuk, okul öncesi dönemde yalan söylerse kişiliğinde bir bozukluk vardır. Bundan sonra hep yalancı olurlar.” Lee’ye göre bu üç inanışın hepsi yanlıştır.

Lee’nin tespitlerine göre; yalan söylemeyi çocukların yaşlarına göre değerlendirmek gerekmektedir. Okul öncesi yaşlarda yalan söylemek olumsuz değil hatta olumludur. Çocukların zihin okuma becerilerini geliştirirken aynı zamanda özdenetimini de geliştirmektedir. Okul öncesi dönemde her çocuk yalan söylememektedir. Yalan söyleyen çocuklar; söylemeyenlere göre konuşmalarını, yüz ifadelerini ve bedenlerini kontrol altına alabilen çocuklardır. 

Yaptığı bir araştırmada; oynanılan tahmin oyunu kartının arkasına bakmamasını söylendiği halede gözlemci odadan ayrıldığı an neredeyse hepsi kartın arkasına bakmıştır. Gözlemci odaya geldiğinde kartın arkasına bakıp bakmadıklarını sorduklarında; cinsiyet, din, ülke ayrımı olmaksızın, 2 yaş çocukların %30’u yalan söylese de, %70’i kabahatini itiraf etmiş. 3 yaşında %50’si yalan, %50 si doğruyu söylemiş. 4 yaşında % 80’den fazlası yalan söylemiş. 4 yaştan sonra da çocukların çoğu yalan söylemiş. Bu araştırmaya baktığımızda yalan gelişim sürecinde tipik bir adımdır. Bazı çocuklar küçük yaşlardan itibaren yalan söylemeye başlayabiliyorlar. 

Çocuklar neden yalan söylüyorlar?

Gerçek ile Fanteziyi ayırt edemezler. Okul öncesi çocukları genellikle kurgu ile gerçeği ayırt edemezler. 3-4 yaş döneminde olan bir çocuk; yedi cücelerin yaşadığı yönünde ısrar ederler. Okul öncesi çocukların ahlak gelişimi henüz gelişmediğinden yalan söylemenin kötü bir şey olduğunu ve sonuçlarını düşünemezler. 

Korku hissettiğinde yalan söyler. Kimse bağırılmaktan, tehdit edilmekten ya da şiddet görmekten hoşlanmaz. Bir çocuğun hayatındaki yetişkinde tehlikeli olduğunda çocuklar yaptığı olayı tamamen göz ardı ederler ve hile yapma yoluna girerler. Örneğin, bir vazonun kırıldığını gören anne, çocuğuna sen mi kırdın? Sorusunun otomatik cevabı “hayır” ya da “kardeşim kırdı”dır. Anne-babanın gösterdiği tepki daha önce de olumsuz olmuşsa yalana başvurma olasılığı da artacaktır. Çözüm odaklı düşünen anne-babanın çocuğu ise “vazoyu ben kırdım” diyebilir ve annesine temizlemek için yardım edebilir. 

Yapmak istemediği bir şeyden kurtulmak için yalan söylerler. “Oyuncaklarını topladın mı?” ya da “ellerini yıkadın mı?” sorusunun cevabı genellikle “evet”dir. Okul öncesi çocuklar için oyuncak toplamak ya da el yıkamak çok sıkıcıdır. Çocuklar bunları yapmak yerine “yalan söylemek daha iyi” diye düşünürler. 

Evde yalan söylenildiğinde tanık olan çocuk yalan söyler. Klasik olacak ama anne-babalar çocukların rol modelidir. Yalanın olduğu bir evde çocuk doğru ya da dürüst olmayı öğrenemez. Telefonda arayan birine eşi “ Ahmet şimdi uyuyor” dedirtiyorsa ve çocuk annenin ya da babanın uyumadığını görüyorsa bunun normal bir şey olduğunu öğrenecektir. Sosyal hayatında da bunu denemek isteyecektir. Anne-baba olarak ilk önce kendimize bakmak ve çocuğumuzun her davranışı kopyaladığını ve hayatına aldığını unutmamak gerekir.

Yaratıcı düşünce çocuğu gerçek hayata hazırlar. Çocukların yaratıcı düşünceleri, birbirinden ilginç yalanları çocuğun gerçek dünyayla baş etmesini sağlar. Çocukların kontrol edemediği yetişkin dünyasıyla başa çıkmanın bir yolu da kontrol edebilecekleri bir dünya yaratmaktır. 

Okul öncesindeki yalanlar hayal dünyasını besler. Çocuklar okul öncesi dönemde gerçek ile hayali birbirinden ayırmakta zorlanırlar. Okuldaki arkadaşına “biliyor musun benim bir kardeşim var” diyen bir çocuk kardeşi olmayı hayal ediyor olabilir. “Benim arkadaşım yemeye geldi sakın o sandalyeye oturma” diyen bir çocuk kendini sosyal hayata hazırlıyor olabilir. Bu yalanlar anne-babayı tedirgin etse de çocuk açısından faydalıdır. Yaratıcılığının gelişimi açısından oldukça önemlidir. Çocuğunuzun yaratıcılığına siz de katılın, beraber oyunlar oynayın. 

Bazı yalanlar ilgi çekmek içindir. Bütün çocuklar tek ilgi odağının kendileri olmasını isterler. Özellikle okuldan eve geldiklerinde bütün gün anne-babasını göremedikleri için ilgi odağı olmak için bin takla atarlar. Evinizde gündem konunuzun ne olduğu çok önemlidir. Çocuk o gündem ya da hassas olduğunuz konuya göre yalan söyleyebilirler. Örneğin; bir baba düşünün, okulda bir arkadaşına karşı çok hassas çünkü birkaç kez çocuğuna vurmuştur. Bir süre sürekli sormuştur; “bugün senin canını acıttı mı?” her defasında evet demiştir. Öğretmenine sorduğunda öyle bir şey gözlenmemektedir. Hatta vuran kişi başka bir arkadaşıdır. Çocuk şunu öğrenmiştir, okulda arkadaşım bana olumsuz bir şey yaptığında babam benle ilgilemektedir. Babası sormayı bırakmıştır. Ama çocuk, her fırsatta o arkadaşım bana vurdu diye devam etmektedir. Çocuklar, anne-babanın hassasiyetini küçük yaşlarda öğrenmektedirler. Bu çocuk da anne-babanın ilgisini çekmek için aynı çocuğun sürekli vurduğunu söyleyerek ilgi odağı olmak için doğru olmayan bir yol bulmuştur.  

Adı her ne kadar “yalan söylemekse”, okul öncesi çocukları aslında yalan söylemezler. Kendi kurguladığı hayallere, hikayelere, televizyondan izlediklerine inanırlar ve gerçekmiş gibi hayata taşırlar. Bir çok annenin görüşme talebi bazen şöyle oluyor: “Kızım yalan söylemeye başladı ne yapmalıyım, bizim evde hiç yalan konuşulmaz!”. Öncelikle anne-babanın bu durum karşısında sakin olmaları çocuğun gelişimi için oldukça önemlidir. Her anne-babanın gelişimsel olarak başına gelebilecek bir durumdur. Sizlere yardımcı olabilecek birkaç önerimiz var. 

          Çocukların sıklıkla söylediği 10 yalan:

• “Bilmiyorum”

• “Ben yapmadım”

• “Ağabeyim/kardeşim/hayali arkadaşım yaptı.”

•  “Ödevimi bitirdim.”

• “Yemeğimi yedim.”

• “Hastayım.”

• “Ben sizi sevmiyorum”

• “Tuvaletimi yaptım.”

• “Dinleyeceğim/davranacağım.”

• “Arkadaşıma izin veriyorlar.”

Çocukların yalan söylemesi karşısında aileler neler yapmalıdır?

• Çocuğunuzun neden yalan söylediğini anlamaya çalışın. Cezalardan korkuyor mu? Sizi hayal kırıklığına uğratmak istemiyor mu? Arkadaşlarını etkilemek için hikayeler üretiyor? İlgi odağı mı olmak istiyor? gibi soruları ilk tepkinizden önce düşünüp sonra sakince davranmalısınız. 

• Yalana karşı nasıl tepki verdiğinizin farkında olun. Çocuğunuza karşı bağırıp, cezalandırıyorsanız, size tabiki de gerçeği söyleyemeyecek ve kendini güvende hissetmeyecektir.  

• Cevabını bildiğiniz sorular sormayın. Örneğin ev ödevini bitirmediğini kesin biliyorsanız. Ev ödevini bitirip bitirmediğini sormayın. Muhtemelen “bitirdim” cevabını alacaksınız. Onun yerine ödevini bitirme planın nedir? Gibi çözüm odaklı sorular sorabilirsiniz. 

• Dürüstlük aile değeriniz olsun. Dürüstlüğü teşvik edebilirsiniz. “Doğruyu söylediğin için cesaretine hayranım, gerçekten büyümüşsün” gibi motive edici cümleler kurun. Ailenizde dürüstlüğün önemli bir değer olduğunu vurgulayın. Kendinizden, eşinizden örnekler verin. 

• Hataları kutlayın. Hatalarının da farkında olmanın, söylemenin büyük cesaret olduğunu ve dürüstlüğe açılan bir kapı olduğunun altını çizin.  Yalan söylemenin kalpleri kırdığını ve bu kalbi tamir etmenin çok zor ve uzun zaman sürdüğünü aktarmak gerekir. Bunu oyunlaştırabilirsiniz. Güven duygusunu da anlatabilirsiniz ve her yalan söylendiğinde güven kutucuğundan bir şey(materyal) eksildiğini söyleyebilirsiniz. 

• Bazen, hikayeler üretir, hayali arkadaşları vardır. Onları izleyin, dinleyin. Çocuğunuz bunlarla hayal dünyasını geliştiriyor ve kendini gerçek dünyaya hazırlıyor. Hayali arkadaşlarını ya da kurguladığı hikayelerin gerçek olup olmadığını görmezden gelin. Sadece etkin bir şekilde dinleyin. Hayali arkadaşını yadsımayın, ona emek verdiği için takdir edin. 

• Güvenlikle ilgili yalanları önemseyin. Çocuğunuzun özdenetim becerileri henüz gelişmediği için güvenliğini tehdit eden bazı girişimlerde bulunabilir. Böyle bir durum başınıza gelmiş olabilir ya da hiç karşılaşmamış olabilirsiniz. Genellikle böyle durumlarda ani tepkiler verilmektedir. Anne-babalar evlatlarına bir şey olacağı için çok kaygılanmaktadırlar. Bu çocuğa da yansıdığı için yaşanan olumsuz süreç daha da şiddetlenecektir. Yapmanız gereken şey, evde güvenlik açısından önlem alıp almadığınızdan emin olmanız. Diğer şey ise; çocuğa güvenliği tehdit eden şeyleri açıklamanız ve örnekler vermeniz. Bunu yaparken çocuğu korkutmamanız gerekir. 

• Çocuğunuz sürekli yalan söylüyorsa; çocuğunuzun bu davranışı yapmasının nedenleri üzerinde durun. Gerçek hayatından memnun mu? Yanlış bir şey yaptığında aile tepkilerinden korkuyor mu? Sosyal olarak nasıl ilişki kuracağını bilemiyor mu? Yalanın onda kazancı ne? gibi soruları araştırmaya başlayın. Süreç uzun süre devam ederse mutlaka bir uzmandan yardım alın.