Çocuklarda Ateş

Ateş vücüdun enfeksiyon veya enfeksiyon dışı nedenlere verdiği faydalı bir yanıttır. Vücuda giren ekzojen pirojenler (bakteri ve virüsler) doku makrofajları tarafından fagosite edilir. Uyarılmış makrofajlardan endojen pirojenler ( IL1, TNF alfa, IL6, INF) üretilir. Bu endojen pirojenler ısı merkezimiz olan hipotalamustan prostaglandin üretimini artırır, özellikle PGE2. PGE2 beyinde merkezi ayar eşiğini yükseye ayarlamaktadır. Merkezi ısı ayarı yükseğe ayarlandığında kontrol merkezi vücut sıcaklığının merkezi ayara göre düşük olduğunu algılar ve ısı üretimini artırırken, ısı kaybını azaltır. Bu şekilde vücut ısısını artırarak yeni ayara göre eşitlemiş olur. Isı üretimini artırmak için bazal metabolizmayı artırır bu da üşüme, titreme, ürperme gibi şikayetlere neden olur. Isı kaybını önlemek için de kan akımını yüzeyel alanlardan beyin, karaciğer, dalak gibi iç organlara yönlendirir. Bu da cilt, eller ve ayaklarda solukluk soğukluk olarak kendini gösterir. Vücut ile merkezi ısı eşitlendiğinde deri, el ve ayaklar ısınır.

Enfeksiyon sırasında ateşin vücuda faydaları var mıdır?

Enfeksiyon bölgesine kan akımını artırark o bölgeye lökosit ve nötrofil göçünü artırır. Nötrofillerin antimikrobiyal madde üretimini artır, makrofajların bakterileri öldürme gücünü artırır. İnterferon üretimini artırarak antiviral ve antitümöral aktiviteye sebep olur. T hücre proliferasiyonunu artırır. Serum demirinin azlmasına neden olarak demire ihtiaç duyan mikroorganizmaların çoğalmasını engeller. Vücutta CRP, prokalsitonin gibi akut faz proteinlerin artmasına neden olur. Sonuç olarak ateş immüniteyi güçlendirerek iyileşme sürecini hızlandırır. Bundan dolayı ateşin tedavisinde vücut ısısın normale döndürülmesi amaç olmamalıdır. Büyük çocukların kendini iyi hissettiği küçük çocukların ise rahatladığı bir vücut ısısı düzeyi tedavi için yeterlidir.

Ateşin zararları nelerdir?

Ateş oksijen tüketimini, kardiyak yükü, metabolizmayı ve sıvı kaybını artırır. 6 ay- 5 yaş arası çocuklarda ateşe bağlı ateşli havale gözlenebilir.

Hangi derece ateştir ve nerden ölçüm yapılmalıdır

Normal vücut sıcaklığı 36,5-37,2C tır. Vücut ısısı rektal (makat), ağızdan, koltukaltı, kulaktan ve şakaktan ölçülebilir. Vücut sıcaklığını en iyi yansıtan ölçüm yeri rektumdur. Rektal ısı 38C ve üzeri olması yüksek ateştir. Pratik olarak rektal ölçüm çok kullanışlı değildir, onun yerine koltukaltı, kulak, temporal bölgeden ölçüm tercih edilir. Koltukaltı ölçüm rektal ölçüme göre 0,5-1C daha düşük çıkar ve 37,3C üzeri ölçümler ateş olarak değerlendirilir. Kulaktan ölçümlerde 38C, ağızdan ölçümlerde 37,5C ve üzerinde ölçümler ateş olarak değerlendirilir.

Ateş çocuklarda neden önemlidir?

Ateş çocuklarda en sık görülen belirtilerden biridir ve genellikle kısa sürede kendiliğinden iyileşen viral hastalıklardan kaynaklanır. Ateş aynı zamanda hayatı tehdit eden ciddi bakteriyal enfeksiyonun da ilk belirtisi olabilir ve acil tedavisi gerekmektedir. Bu iki durumu ayırt etmek için ayrıntılı muayene edilmelidir. Çocuğun genel durumunu değerlendirirken iyi görünmlü mü yoksa hasta-toksik görünümlü mü olduğu önemlidir. Muayenede ateş odağı aranmalıdır. Hastanın durumuna göre ciddi bakteriyal hastalık açısından kan ve idrar testleri yapılmalıdır.

Ateş nasıl ve ne zaman tedavi edilmeli?

Yukarıda da bahsetiğimiz gibi ateşin faydaları da vardır ve ateş tedavisinde temel amaç huzursuzluğu olan çocuğun rahatlatılmasıdır. Hafif ateşlerde ateş düşürücü ilaç kullanımı gerekli değildir. Çocuğun giysileri soyulur, bol sıvı verilir ve ortamın çok sıcak veya çok soğuk olmamasına dikkat edilir. Yüksek ateşte ise (38,5C üzerinde) bu önlemlerin yanında ateş düşürücü de verilir

Ilık uygulama ne zaman ve nasıl yapılmalıdır?

Ilık uygulama ateş düşürücü ilaç verildikten yarım ile bir saat sonra yapılır.Ateş düşürücü vermeden soğuk uygulama yapılırsa vücut soğur fakat ısı merkezindeki ayar değişmediği için vücut ısıyı tekrar artırmak için üşüme, titreme ortaya çıkar bu da çocuğu çok huzursuz eder.

Ilık uygulama için bir kaba 29-32C sıcaklığında ılık su konulur. Bir bez yardımıyla çocuğun vücudu bu suyla silinir. Eğer çocukta titreme olursa suyun ısısı hafif artırılır. Ilık uygulamayla vücut ısısı 1-1,5C düşürülür.

Ateş düşürücü ilaç hangi dozda ve aralıklarda verilmeli?

Çocuklarda ateş tedavisinde kullanılan ilaçlar PGE2’yi düşürerek eşik ayarının normale gelmesini sağlar. En sık kullanılan ilaç parasetamoldür. 10-15 mg/kg/dozdan kullanılır ve 4-6 saat aralarla verilir. Diğer ilaç ise ibuprofendir, parasetamole göre iltihap giderici özelliği vardır ve etkisi daha uzun sürer ve en sık 6 saat arayla verilebilir. Günümüzde çocuklarda aspirin ateş düşürücü olarak kullanılmamaktadır. 

Çocuklarda ateş durumunda ne zaman acile başvurulmalı?

Çocuk 3 ayın altındaysa immünolojik olarak ciddi bakteriyal enfeksiyona yatkın olduğundan acil değerlendirilmesi önemlidir.

*Çocuğun ateşli havale öyküsü varsa

*Ateş çok yüksekse (>39,5C)

*Ateşle birlikte döküntü varsa

*Kusma varsa ve sıvı alımıyorsa

*Çok uykulu, halsiz ve uyandırılmakta güçlük çekiliyorsa

Ateş durumunda ne zaman ateşli havale tehlikesi vardır?

Ateşli havale merkezi sinir sistemi enfeksiyonu veya zehirlenme olmadan ateşle birlikte ortaya çıkan nöbettir. Ateşli havalenin olması için ateşle birlikte çocuğun yaşının 6 ay – 5 yaş arası ve genetik yatkınlığının olması gerekiyor. Yani yakın akrabalarında ateşli havale öyküsü vardır. Çocuklarda %3-8 sıklığında gözükür, genellikle ateşin yükseldiği ilk günde olur ve her hastada farklı ateşte olur, bazen hastalığın ilk belirtisi olarak karşımıza çıkar. Ateşli havaleler 10-15dk’dan az sürmüşse beyin hasarına neden olmaz, ileri tetkik ve EEG çekilmesine gerek yoktur.

Ateşli havale sırasında evde neler yapılmalı?

Ebeveynler paniklemeden havale geçiren çocuğu yan yatırmalı ve havale geçene kadar yanında kalmalı. Havale genelde birkaç dakikada kendiliğinden geçer. Havale birkaç dakikadan fazla sürerse beklenmeden acile götürülmeli.

Havale geçtikten sonra ağızı ve burnu temizlenmeli, ateşi ölçülmeli, rektal paranox fitil verilmeli ve sonrasında hastaneye başvurulmalıdır.