Çocuklarda Başarılı Dil Gelişimi İçin 11 Öneri

Okul öncesi dönemde zekâ düzeyinin en önemli göstergelerinden birisi çocuğun dili kullanma becerisi ve kelime hazinesidir. Dil aklın aynasıdır sözü bu gerçeği yalın bir şekilde ifade etmektedir. Dil en önemli sosyalleşme aracıdır. Kendini ve duygularını iyi ifade edebilen çocuklar daha kolay iletişim kurar, daha kolay arkadaş edinirler. Bu çocukların akademik ve sosyal başarıları diğer çocuklardan genellikle daha yüksektir.

Dil gelişimi doğumla birlikte başlar ve yaşam boyu sürer. Ancak 0-3 yaş başta olmak üzere okul öncesi dönem dil gelişimi yönünden ayrı bir öneme sahiptir. Araştırmalar çocukların büyük bir kısmının ana dillerini 2-5 yaş arasında öğrendiklerini göstermektedir. Dilin ne zaman öğrenildiğinden daha önemlisi çocuğun edindiği dili ne kadar etkin ve akıcı olarak kullanabildiğidir. Bunun temel belirleyicileri:

• Aile ve sosyal çevrenin dil konusunda bilgi, tutum ve davranışları,

• Çocuk ile aile ve çevre arasındaki iletişimin kalitesi,

• Dil gelişimi odaklı yapılan eğitimdir.

Bu yazıda çocuğunuzun dil gelişimini desteklemenize yardımcı 11 pratik öneri sunulmuştur. 

1. Çocuğunuza adı ile hitap edin. Çocuğunuza doğumdan itibaren çeşitli sıfat veya lakaplarla değil ismi ile hitap edin ve çevrenizdeki kişileri de bu konuda bilinçlendirin. Bu davranışınızla çocuğunuzun hem dil hem de kişilik gelişimini desteklemiş olacağınızı unutmayın.

2. Çocuğunuzun tüm çıkardığı seslere karşılık verin. Doğumdan itibaren çocuğunuzun tüm seslerine eşlik etmeye ve karşılık vermeye gayret edin. Ağladığında ağlamasının nedenini onunla yüz yüze gelip konuşarak bulmaya çalışın. Minik Ayşe neden ağlamış? Karnı aç değil. Bezi ıslak değil. Yoksa minik Ayşe anneyi mi özlemiş? Gibi. Neşeli zamanlarında agulama ve mırıldanma seslerini taklit edin. O ses çıkardığında susup, o sustuğunda çıkardığı sesi değişik ses tonları ile ona tekrar edin. Bu şekilde hem çocuğunuzu ses çıkarma konusunda desteklemiş hem de onunla erken dönemde kaliteli bir iletişim kurmuş olursunuz. 

3. Çocuğunuzu ses çıkaran oyuncaklarla olabildiğince erken tanıştırın. Aynı sesleri tekrar tekrar duymak çocukların ses çıkarma ve konuşmalarını kolaylaştırır. Bu amaçla başlangıçta çıngırak, ses çıkaran bileklikler, sesli kutular, bebeğin yatağına veya oyun halısına asılan sesli ve hareketli oyuncaklar, sesli top, çorap veya yataklardan yararlanabilirsiniz.  Daha büyük çocuklarda müzikli oyuncaklar, konuşan bebek ve arabalar, sesli masal ve hikâye kitaplardan yararlanabilirsiniz. 

4. Çocuğunuzu ses çıkarması konusunda destekleyin. Kelime ve konuşma öncesi dönemde çocuğun ses çıkarma konusunda teşvik edilmesi çok önemlidir. Çevrenizdeki hayvan, araç ve doğa seslerini taklit edin. Hav hav, vız vız, cuf cuf, tak tak, düt düt, mee, möö, gibi ses ve hece tekrarlarını sıklıkla kullanın ve çocuğunuzu bu sesleri çıkarma konusunda cesaretlendirin. Çocuk için çıkarılması daha kolay olan bu sesler konuşma ve dil gelişim sürecini hızlandıracaktır. Çocuklar tekerleme, ninni ve şarkı dinlemeyi çok severler. Çocuğunuza olabildiğince sık ninni ve şarkı söyleyin. Her defasında farklı tekerleme, ninni veya şarkı yerine aynı tekerleme, ninni veya şarkıyı tekrar tekrar söylemeye dikkat edin. Çocuğunuzun aynı melodi ve sesleri tekrar tekrar dinlemesi bir yandan onda ritim duygusunu geliştirirken diğer yandan ses çıkarma ve konuşmasını kolaylaştıracaktır. 

5. Çocuğunuzla konuşun, sürekli konuşun, daha fazla konuşun. Çocuğunuzun dil gelişimini desteklemek ve kelime hazinesini zenginleştirmek için yenidoğan döneminden itibaren onunla olabildiğince çok konuşun. Çocuğunuzu beslerken, kıyafetlerini değiştirirken, banyo yaptırırken, oyun oynarken veya uyuturken yaptığınız ve yapmayı planladığınız tüm aktiviteleri sade bir dil ile ona anlatın. Konuşmalarınızda ifadelerinizin net ve anlaşılır, cümlelerinizin kısa olmasına özen gösterin. Dudak hareketlerinizi görebilmesi için onunla aynı hizada ve yüz yüze olmaya dikkat edin. Çocuklar değişen ses tonu ve abartılı mimiklerden hoşlanırlar. Çocuğunuzun size odaklanmasını sağlamak ve sürdürmek için ses tonunuzda iniş ve çıkışla yapın, abartılı jest ve mimiklerle beden dilini etkin şekilde kullanın. Çocuğunuz konuşmaya başladığında bu, şu, o, bunu, şunu, onu gibi işaret şeklindeki ifadelerini isimlendirin. Bu diyerek bir oyuncağını işaret ettiğinde “Oyuncak arabanı mı istiyorsun? İşte oyuncak araban, oyuncak araba ile birlikte oynayalım mı?” veya “Konuşan bebeğini mi istiyorsun. Konuşan bebek burada. Haydi, birlikte evcilik oyunu oynayalım” diyebilirsiniz. Kelime hazinesini geliştirici önemli davranışlardan birisi de çocuğun konuşmalarının yeni kelimelerle genişletilmesidir. Çocuğunuz ev dediğinde “Burası bizim evimiz. Evimiz bizim yuvamız” veya süt dediğinde “İşte bir bardak süt. Bu süt senin büyümene yardımcı olacak” diyebilirsiniz. 

6. Çocuğunuza olabildiğince fazla masal ve hikâye okuyun veya anlatın. Çocuğunuzla birlikte içerisinde çok sayıda resim bulunan masal veya hikâye kitapları okuyun. Çocuğunuzu resimler hakkında yorum yapması, resimler ile metin arasında ilişki kurması, resimlere bakarak hikâye veya masalın akışı hakkında tahminde bulunması için teşvik edin. Çocukların hayal gücü ile kelime hazineleri arasında yakın bir ilişki vardır. Çocuğunuzu hayal kurma konusunda destekleyin. Onunla birlikte değişik kelimeleri kullanabileceğiniz hayali masal ve hikâyeler oluşturun.  Aynı kitapları çocuğunuza tekrar tekrar okuyun, aynı masal veya hikâyeleri tekrar tekrar anlatın. Her okuma ve anlatmada çocuğunuz kelime ve kavramlar için yeni edinme ve öğrenme süreçleri yaşayacağını unutmayınız. 

7. Çocuğunuzu olabildiğince fazla konuşturun. Dinlemek çocukların alıcı dillerini konuşmak ise verici dillerini öncelikle geliştirir. Çocuklar ilgi duydukları konular hakkında sohbet etmekten çok hoşlanırlar. Çocuğunuzun ilgi alanlarını keşfederek onunla detaylandırılmış sohbetler yapın. Çocuğunuzu soru sorma, olaylar hakkında yorum yapma, bildikleri ve yaşadıklarını anlatması konusunda destekleyin. Çocuğunuza tekerleme, şiir ve şarkılar ezberletin. Ezberlediği şiir ve şarkıları tekrar tekrar söyletin, öğrendiği masal ve hikâyeleri, yaşadığı olayları tekrar tekrar anlattırın. Çocuğunuzun anlatımlarını abartılı mimiklerle, merak ve heyecan içinde dinlemeye özen gösterin. Konuşması sırasında çocuğunuzun sözünü kesmeyin, cümleleri kurması veya tamamlaması konusunda ona yardımcı olmayın. 

8. Alay etmeyin, taklit etmeyin ve zorlamayın. Çocuğunuzun dil öğrenme sürecinde telaffuz hataları olacaktır. Bunu doğal olarak karşılayın. Telaffuz hataları ile alay etmeyin, düzeltmesi konusunda ısrar etmeyin ve asla cezalandırmayın. Ebeveynlerin sık yaptığı hatalardan birisi çocuğun dili ile konuşmaktır. Çocuğunuzun gelişimini desteklemek için ona bir yetişkin gibi davranın, onu taklit etmeyin ve kesinlikle çocuğunuzun dili ile konuşmayın. 

9. Çocuğunuzu teknolojik aletlerin zararlı etkilerinden koruyun. Çocukların görsel uyarılara ilgileri sesten fazladır. Bu nedenle televizyon, bilgisayar, tablet ve telefon programlarında sesten daha fazla görüntüye odaklanırlar. Reklam ve müzik videolarının, erişkinler için hazırlanmış televizyon ve oyun programlarının dil gelişimi üzerine etkisi olumsuzdur. Çocuklar için hazırlanmış olsalar bile uzun süreli ve kontrolsüz izlendiğinde tüm programlar aynı zararlı etkiye sahiptir. Bu olumsuz etki erken çocukluk döneminde en belirgindir. Özellikle üç yaşından sonra çocuğunuzun yaş grubu için hazırlanmış, konuşmaların basit ve anlaşılır, hareketlerin yavaş, görüntü değişim süresinin uzun olduğu kısa süreli eğitici programlardan yararlanabilirsiniz. Çocuğunuzun izlediği programdan olumlu etkilenmesi ve yararlanması için programları birlikte izleyin. Program sırasında ve sonrasında izledikleriniz ile ilgili çocuğunuzla karşılıklı yorumlar yaparak sohbet edin.

10. Çocuğunuzun aldığı uyarıları zenginleştirin. Çocuklar için girdikleri her yeni ortam, tanıştıkları her yeni kişi, gördükleri her yeni nesne dil gelişimlerini destekleyecek yeni bir uyarı demektir. Çocuğunuzun dil gelişimini desteklemek ve kelime dağarcığını zenginleştirmek için olabildiğince fazla kişi ve nesne ile temas etmesini, olabildiğince fazla fiziksel ve sosyal ortamda bulunmasını sağlayın.

11. Çocuğunuz için iyi bir rol model olun. Çocuklar iyi birer taklitçidirler. Çocuğunuza iyi bir model olabilmek için kendinizi eğitin ve geliştirin. Kelime dağarcığınızı zenginleştirmek için yeni kelimeler öğrenmeye gayret edin. Günlük yaşamınızda dilin yapı ve ses özelliklerine dikkat ederek ve telaffuzlara özen göstererek olabildiğince fazla kelime ile konuşmaya dikkat edin.