Çocuklarda Demir Eksikliği ve Kansızlık

Demir eksikliği ve demir eksikliğine bağlı kansızlık (anemi) her yaş grubunda sık görülmekle birlikte çocuklarda özellikle iki büyüme atağında yani 6-24 aylık sut cocugu döneminde ve ergenlik döneminde daha da sık görülmektedir. Okul öncesi çocukların yüzde 30-40'ında demir eksikliği görülmektedir.

Emziren annede çok şiddetli bir demir eksikliği yok ise ilk 4-6 aylık zaman diliminde annede bulunan demir kaynakları bebeğimiz için yeterlidir. Ancak bebeğimizin hızlı büyüme dönemine girdiği dördüncü ay itibari ile gerek annedeki depoların yetmemesi, gerek demirden fakir beslenme, gerekse de inek sütü kullanma demir eksikliğinin oluşmadısındaki en sık sebepler olarak söylenebilir.

Adolesan yani ergenlik döneminde de hızlı büyümenin yanı sıra; demirden fakir beslenme ve kız çocuklarımızda gözlenen adet kanamaları demir eksikliğinin sebeplerindendir.

    Demir, yaşam için çok önemli bir elementtir. Protein sentezi, oksijen taşınması, elektron transportu, hücre solunumu, pek çok enzimin yapı ve işlevinde görev alır. Eksikliğinde sadece anemi değil, sinir sistemi gibi diğer sistemlerin işlevlerinde de bozukluk ortaya çıkar.

    Kansızlık ortaya çıktığında; yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, baş ağrısı, çarpıntı, çabuk yorulma, deri renginde solukluk, dilde ağrı, tad alma duyusunda azalma, tırnaklarda kırılma ve çizgilenme, ağız köşelerinde yara gibi yakınmalar ortaya çıkabilir. Besin olarak kullanılmayan toprak, buz, tuz, kağıt, kireç gibi maddeleri yeme isteği olabilir ki bu PİKA sendromy olarak adlandırılır.  Demirin kan hücreleri dışındaki görevleri nedeniyle sinirlilik, iştahsızlık, derslerde dikkati toplayamama, okul başarısında düşme, anlama ve algılama güçlüğü, zeka düzeyinde azalma, sık enfeksiyon geçirme gelişebilir. Süt çocukları yutma güçlüğü, ağlarken morarıp kalma (katılma nöbeti) ve gelişmelerinde duraklama, gerileme ile gelebilirler. Bebeklerin mevcut motor ve zeka gelişiminde geriye dönüş gözlenebilir. Bu bulgular demir eksikliğinin erken döneminde, daha kansızlık ortaya çıkmadan da görülebilir. 

    Demir eksikliği olduğunda ilk olarak karaciğerde bulunan demir depoları azalır ve biz bunu laboratuvar tetkiklerinde serum ferritinindeki düşme ile gözleriz Daha sonra serum demiri azalır,  ve mevcut azalmış demiri daha çok kullanabilmek amacıyla demir bağlama kapasitesi artar. Bir diğer laboratuar tetkiki olan transferrin saturasyonu değerinde azalma gözleriz ancak anemi henüz gelişmemiştir. En son dönemde demir eksikliği ağır hale gelir, artık anemi de vardır ve buna bağlı bulgular ortaya çıkar. Demir eksikliği anemisinde eritrosit sayısı, hemoglobin, hematokrit değerleri düşüktür; ortalama eritrosit hacmi, ortalama eritrosit hemoglobini, ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu azalmıştır. Eritrosit dağılım genişliği artmıştır. 

    Tedavide ağızdan alınacak damla veya şurup şeklinde demir içeren ilaçlar verilir. İlaçlar genellikle günde iki kez ve tercihen çocuk aç iken, öğün aralarında verilir. Anne sütü alan çocuklarda emzirdikten iki saat sonra veya emzirmeden yarım saat önce verilir. Süt ve süt içeren gıdalarla birlikte verilmez, en az yarım saat geçmiş olmalıdır. C vitamini içeren içecek ve yiyecekler demir emilimini artırır.Dolayısıyla demir ilacını içmekte zorlanan çocuklarda portakal ve veya kivi suyu ile birlikte verme denenebilir.  Demir ilaçlarının düzenli ve yeterli süreyle kullanılması oldukça önemlidir. Birlikte mutlaka aileye ve hastaya dengeli ve demirden zengin beslenme hakkında bilgi verilir. 

    Tedavi süresi yaklaşık üç aydır. İlk bir aylık tedaviden sonra hemoglobin değerinin normal sınırlara geldiğini görmek gerekir. Hemoglobin değeri normal değere ulaştıysa demir ilacının dozu azaltılarak 6-8 hafta daha tedaviye devam edilir. Böylece demir depoları da doldurulmuş olur. Demir tedavisi kesildikten üç ay sonra çocuk yeniden değerlendirilmelidir; yine anemi ortaya çıkıyorsa altta yatan bir neden vardır, bunun ortaya çıkarılması gerekir. 

    Demir içeren ilaçların tadı çok tatlı olmadığından bazı çocuklarda ilaç alımına karşı direnç görülebilir. Bu çocuklarda ilacın portakal suyu ile birlikte verilmesi hem tadı hem de emilimi artırması açısından yararlı olur.
    İlaç kullanımı ile birlikte bazı çocuklarda kabızlık veya ishal, karın ağrısı ve midede yanma hissi gelişebilir. Karın ağrısı varsa ilaç açken akşam saatlerinde verilebilir. Midede yanma ilacın tok karnına, yemekten en az yarım saat sonra alınması ile kontrol altına alınabilir. İlacın kullanımı sırasında çocuğun dışkısı renginin siyaha yakın koyulaştığı izlenebilir. 

    Demir eksikliğinin önlenmesi için süt çocuklarına zamanında doğmuş ise dördüncü ayın sonunda, erken doğmuş ise birinci ayını doldurunca düşük dozda koruyucu demir ilacı başlanması, zamanı gelince demirden zengin ek gıdaların verilmesi önemlidir. Sağlık Bakanlığı koruyucu demir tedavisi uygulamasını desteklemektedir. Çocukların beslenmesine altıncı aydan sonra demir içeriği fazla olan kırmızı et ve yumurta gibi ek gıdaların eklenmesiyle demir eksikliği anemisinin gelişmesi önlenebilir.