ÇOCUKLARDA KABIZLIK

• Kabızlık nedir?

Kabızlık, iki günden daha geç dışkılama, dışkının çok sert olması, kaka yaparken zorlanma, haftada en az bir kez dışkı kaçırma, ağrılı ve sert kaka yapma olarak tanımlanabilir. Her gün kaka yapmasına rağmen ağrılı ve sert dışkı yapan çocuklar da kabız olarak değerlendirilmelidir. Dışkılama sayısı çocuğun yaşı ile değişiklik gösterir. Bebeklerde günde 4-10 arası dışkılama olabilirken daha büyük çocuklarda beslenme türü ve diyet ile alakalı olarak dışkılama sayısı azalır ve daha ileri yaşlarda günde bir kez dışkılamaya döner.

• Kabızlık nedenleri

En sık neden anne sütü alan süt çocuklarda ek besinlere geçiş döneminde ya da tuvalet eğitimine uyum sürecinde ortaya çıkan kabızlıktır ve geçicidir. Bunun dışında tedavi gerektiren kabızlık nedenleri allta yatan bir hastalığa bağlı olarak organik nedenler olabileceği gibi, en sık karşılaşılan durum olan fonksiyonel nedenler de olabilir.

• Fonksiyonel Kabızlık( habitüel konstipasyon, barsak tembelliği)

Fonksiyonel kabızlığı dışkı tutma eylemi olarak tarif edebiliriz. Altta yatan organik bir neden yoktur. Çocuklardaki kabızlığın en önemli nedenidir. İstemli olarak kakasını tutan ya da yapmayan çocuklarda görülür. Ailesel, çevresel, sosyal ve kültürel nedenlerle ortaya çıkar. Çocuğun sosyal hayatına etki eden önemli (aileden ayrılma, okula gitme, bakıcı sorunları, kardeşleri ile uyumsuzluk, arkadaşları ile uyumsuzluk, okul başarısızlığı, ev dışında hijyenik nedenlerle tuvalete gitmek istememe, bilgisayar ve televizyon başından ayrılmama vb) sosyal nedenlerle çocuk dışkısını tutar. Rektum denilen barsağın son kısmandı biriken dışkı zamanla sertleşir ve katılaşır. Zorlukla dışa atılır. Bu esnada makat çevresinde çatlaklar (fissür) oluşur. Bu çatlaklar daha sonra ağrılı dışkılamaya neden olur ve bu ağrı nedeni ile çocuk dışkı yapmaktan korkar ve rektumda biriken dışkı daha da sertleşip istemli olarak atılması güçleşir. Bu şekilde kısır döngüye giren bir durum ortaya çıkar. Rektumda biriken dışkı istemsiz olarak zaman zaman taşar şekilde iç çamaşıra bulaşır ve enkomprezis dediğimiz istemsiz dışkılama tablosu ortaya çıkar. Bu durum devam ettiği takdirde dışkılamada rol alan sinir ve kaslar tembelleşir ve olay zor tedavi edilen bir sürece girer.

1. Organik nedenler
2. Doğuştan olan anatomik bozukluklar ( makat darlığı vb)
3. Doğuştan olan barsak sinir dokusu hastalıkları ( Hirschsprung Hastalığ vb)
4. Mide barsak sistemi hastalıkları
5. Endokrin hastalıklar (hipotiroidi vb)
6. Sinir sistemini tutan hastalıklar
7. Bağ ve kas dokusu hastalıkları gibi çok çeşitli organik nedenler sayılabilir ancak bunlar nadir olarak kabızlık nedeni olarak tanı konulan hastalıklardır.

• Kabızlık idrar problemlerine neden olur mu?

Evet. Kabızlığın diğer bir olumsuz etkisi ise rektumdaki sert gaytanın mesaneye ve idrar yollarına bası yaparak idrar problemlerine de neden olmasıdır. İdrar kaçırma, idrar yolu enfeksiyonu, mesaneden idrara geri kaçması (vezikoüreteral reflü), istemsiz mesane kasılmaları gibi idrar problemleri de kabızlığın sonucu olarak gelişebilen istenmeyen durumlardır.

• Kabızlık tanısı nasıl konur?

Doğumdan itibaren dışkı alışkanlığı ve kontrolü ile ilgili tam bir öykü alınmalıdır. Doğuştan itibaren olan kabızlık genelde altta yatan Hirschsprung Hastalığı gibi organik bir nedeni düşündürür.Daha ileri yaşlarda ortaya çıkan kabızlık ise öncelikle fonksiyonel bir nedeni düşündürür. Düşünülen nedene yönelik olarak tam bir fizik muayene yapılır. Makatta çatlak (Anal fissür) ya da makat problemleri açısından makat muayenesi ve eldiven giyilerek rektal muayene yapılır. Yine karnın röntgen filmi çekilerek değerlendirilir. Gerekirse baryumlu barsak grafisi ve eğer Hirschsprung Hastalığı düşünülüyorsa rektumdan biyopsi yapılır. Bazı durumlarda anorektal manometri denilen daha ayrıntılı testler yapılabilir.

• Kabızlık tedavi edilmeli midir?

Evet. Rektumda biriken kaka dışarı atılmadığı zaman rektum içinde sertleşir ve büyük bir kitle haline dönüşür. Bu sert dışkının çıkarılması esnasında makat çevresinde çatlaklar oluşur ve bunlar da ağrıya neden olur. Kişi kaka yapmaktan kaçınır ve kısır döngü tablosu ortaya çıkar. Sert dışkının ancak lavman vb müdahalelerle çıkarılması gerekebilir. Rektumda biriken ve atılmayan sert gayta zamanla duysal sinirlerde tembelliğe neden olur ve kişi kaka yapma ihtiyacını hissetmez hale gelebilir. Bunun yanında basınç etkisi ile kaka kaçırma gibi istenmeyen durumlarla karşılaşılır. Aynı zamanda idrar problemlerinin de önlenmesi için mutlaka öncelikle kabızlığın tedavi edilmesi gerekirm. Kabızlık zamanında tedavi edilmezse zamanla tedavisi çok zor duruma dönüşebilir.

• Kabızlık nasıl tedavi edilir?

Tedavide öncelikle bilinçlendirme önemlidir. Kabız olan çocuk suçlanmamalı, olumlu yönde motive edilmelidir. Kabızlığın tedavi edilebilen bir durum olduğu ancak aile, çocuk ve hekim arasında iyi bir diyalog ve sabır ile bu durumun üstesinden gelinebileceği bilinmelidir.

Öncelikle kabızlık nedeni ile makatta çatlak benzeri durumlar oluşmuşsa bunların tedavi edilmesi gerekir. Eğer rektumda sertleşmiş gayta mevcutsa lavmanla rektum ve barsakların boşaltılması gerekebilir. Kabızlık nedeni olabilen Hirschsprung Hastalığı, makat darlığı ya da diğer organik nedenler tespit edilmişse nedene yönelik tedavi planlanır.

• Fonksiyonel kabızlığın tedavisi

Öncelikle fonksiyonel kabızlık nedeni olabilecek sosyal ve psikolojik durumun düzeltilmesi gerekir. Bu konuda hem aileye hem de çocuğa iyi bir bilgilendirme yapılmalıdır. Kaka günlüğü tutularak çocuğun motivasyonu sağlanır.

• Tuvalet alışkanlığının kazandırılması

Kabızlık nedeni ile barsaklar tembelleşmiş ve duysal sinirler zayıflamıştır. Bu nedenle tuvalet alışkanlığının yeniden kazandırılması için çocuğa her yemektan sonra ve özellikle da sabah kahvaltısından sonra tuvalete gitmesi ve en az 10 dakika tuvalette oturarak duysal sinirlerin tekrar etkin hale getirilmesi amaçlanır. Gün içinde dışkılama ihtiyacı hissettiğinde bekletmeden tuvalete gitmesi önerilir. Çocuklar, özellikle okulda iken tuvaletin tutulmaması yönünde uyarılmalıdır. Amaç günde bir ya da iki kez ağrısız dışkılama alışkanlığının tekrar kazandırılmasıdır.

• Diyetin düzenlenmesi

Yumuşak dışkının sağlanması için bol posalı, lifli ve bol sıvı içeren diyet düzenlenir. Akdeniz mutfağı yemekleri ve bol sebze ve kabuklarıyla birlikte meyve yemesi sağlanmalıdır. Tam tahıl, sebze ve meyve içeren dengeli ve düzenli bir diyet sağlanmalıdır. Yemek aralarında abur cubur yiyeceklerden kaçınılmalıdır.

• İlaç tedavisi

Barsakların çalışmasını sağlamak ve dışkı birikimini önlemek için müshil, dışkı yumuşatıcı ilaçlar önerilebilir ancak bunlar doktor tarafından önerilmedikçe bilinçsiz bir şekilde kullanılmamalıdır.

Çocuklarda kabızlık mutlaka tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Tedavide geç kalınmamalıdır. Tedavi edilmediği takdirde büyüme gelişme geriliği, psikososyal sorunlar, kaka kaçırmanın neden olduğu uyum sorunları, sert dışkının neden olduğu makat çatlakları ve bunlara bağlı makat kanamaları, idrar kaçırma durumları ciddi sorunlar oluşturabileceğinden tedavide erken davranmalı; doktor, aile ve çocuk her zaman iletişim halınde olmalıdır.