Çocuklarda Odaklanma ve Öz Denetim Becerilerini Desteklemek İçin Öneriler

Çocuklarda "odaklanma ve öz denetimin" 7 temel yaşam becerisinden biri olduğunu biliyoruz. Odaklanma ve Öz Denetim becerileri beynin yürütücü işlevleriyle ilgilidir ve beynin yürütücü işlevlerinin gelişimi yirmili yaşların başına dek sürer. Bu bilgiyi göz önünde bulundurmak çocuklardan gelişimlerine uygun odaklanma ve öz denetim becerileri beklemek adına önemlidir. Küçük bir çocuğun da iki ayağı vardır, yetişkin bir insanın da iki ayağı. İkisi de ayaklarını kullanarak yürürler ancak neyi ne ölçüde yapacakları bacak boyları gibi durumlardan etkilenir. Aynı durumu odaklanma ve öz denetimi içeren yürütücü işlev becerileri için de düşünebiliriz. Küçük bir bebek ağzına götüreceği yemek dolu kaşığa odsklandığında, bir yürütücü işlev becerisinden bahsetmek mümkündür. Ebeveyn olarak siz kısıtlı bir zamanda bir proje üzerine çalışıyorsanız ve tüm odağınızı proje üzerinden toplamışsanız yine bir yürütücü işlev becerisinden söz etmekteyiz. Ancak gelişim seviyenize göre tamamen farklı alanlarda işlev gösteren bir odaklanma ve öz denetim becerisidir. Ellen Galinsky, çocuklarda odaklanma ve öz denetim becerilerinin gelişimini desteklemek için çeşitli önerilerde bulunuyor.

1-Bebeklerin ve yeni yürümeye başlayan küçük çocukların kendilerini kontrol altına almalarını öğrenmelerine yardım edin.

Bunun için bebeğinizi/çocuğunuzu gözlemlemeniz ve izlenimlerinize göre denemeler yaparak çocuğunuz için en uygun sakinleşme stratejisini keşfetmenin gerekecektir. Sakin kalabilen, sakinleşebilen çocuk odaklanabilir. Bu yüzden önceliklerinizden biri, çocuğunuzun mizacını ve tepkilerini izleyerek ona en uygun sakinleşme stratejisini edindirmek. 2- Bu becerileri günlük aktivitelere ve oyunlara yerleştirin.

Modern kültür büyük oranda oyunu ve öğrenmeyi ayrıştırmış gibi gözükse de askındaoyun ve öğrenme ayrılmaz bir bütündür. Çocuğunuzun öğrenmesini istediğiniz bir çok şey gibi bu becerileri de gündelik akıl ve oyunlar içerisinde gözeterek ve yer vererek onu destekleyebilirsiniz.

3- Çocukların ilgi alanlarına göre odaklanıp takibini yapacakları aktivitelere yönlendirin. 

İlgi alanları üzerinde çalışmak odaklanma ve öz denetimi geliştirir. Örneğin, geçtiğimiz yazın mahallemizin çocuklarından birkaç parfüm meraklısı kız çocuğu çiçekleri toplayıp kendi imkanlarıyla kokular üretmeye çalışmış ve sokaktan gelen geçenlere bu kokuları satmaya çalışmışlardı. Bu süreçte ilgilerin keşfi, hedefe giden sürecin planlanması, öz denetim, sürece ve üretime odaklanma gibi birçok yürütücü işlev becerisi gelişmiştir eminim. 4- Çocuklarla dikkatini vermeleri gereken oyunlar oynayın. 

Sandalye kapmaca, yapbozlar, tahmin oyunları, bilmeceler gibi oyunlar örnek verilebilir. Kırmızı ışık ve yeşil ışık oyunu da örnek verilebilir. "Kırmızı ışık gördüğünde dur yeşil gördüğünde geç" gibi bir koşula bağlı oyunlar çocukların oynarken belli uyaranlara odaklanmak zorunda olmasını sağlar. Oyunda kalabilmek ve diskalifiye edilmemek için pür dikkat olmak zorundadırlar. 

5-Çocuklarla dinlemelerini teşvik edecek şekilde hikayeler okuyun. Dinleme oyunları odaklanmaya, hatırlamaya ve ketleme kontrolüne teşvik eder. Hikaye okurken cümlenin bir yerinde durup çocuktan cümleyi tahminen tamamlamasını istemek veya az önce dinlediği bir öyküyü sonrasında şarkı gibi söylemeye teşvik etmek çocuğun dinleme süresince odak kalmasını ve bittiğinde duyduklarını hatırlamasını gerektirir. Bu aynı zamanda çocuğun odaklanmasına ve hatırlamasına engel olacak diğer uyaranlara karşı ketleme kontrolü geliştirmesini sağlar.

6- Çocuğunuz için bilgisayar oyunu ve televizyon programı seçecekseniz dikkati arttırdığı şeklinde uzmanlar tarafından tavsiye edilen seçenekleri değerlendirin. Çocuğa ilk 36 ay ekrana maruz bırakmamak ve sonrasında da ekranı günlük hayatınıza dahil edecekseniz sınırlı sürelerle ve gelişimine faydalı olacak içerikler seçmeniz gerekir. 

7-Ortamda yetişkinler için de televizyonun veya diğer dijital içeriklerin açık olmadığından emin olun. 

Araştırmacılar, arka planda çalışan yetişkin programlarının da çocukların oyunlarına odaklanma sürelerini etkilediğini belirtmektedir. 

8- Bilişsel esnekliğinin gelişmesi için değişen kurallarla eşleştirme oyunları oynayın. Örnek vermek gerekirse, çocuktan karışık renk ve boyutta küçük legolarla dolu bir sepetteki oyuncaklarını önce renklere göre ayırmasını beklemek, sonrasında yönergeyi değiştirerek boyutlarına göre ayırmasını beklemek diyebiliriz. Beklentiye göre kendini yeniden düzenlemek bilişsel esneklik becerisidir. Ancak burada da çocuğunuzun gelişim seviyesini göz önünde bulundurmanız gerekiyor. 

9- Bilişsel esneğin gelişmesi için çocuklarla mış gibi oyunlar oynayın, rol yapmalarını ve hikayeler uydurmalarını teşvik edin. 

Rol yapmak, hikaye uydurmak, sembolik oyun oynamak bilişsel esneklik göstergeleridir. Gündelik akışınızda ve oyunlarınızda çocuğun bu kapasitelerini teşvik etmeniz oldukça önemlidir. 

10- Çocuğu, yönergeyi akılda tutması gereken kurallı oyunlar oynaması için teşvik edin. 

"Simon diyor ki" bu tarz oyunlara örnek olarak gösterilebilir. "Simon diyor ki önce ağzına sonra burnuna dokun" gibi… Tabi ki yine çocuğunuzun işitsel dikkat gibi gelişim alanlarında ne düzeyde olduğunu dikkate almanız gerekiyor. 

11- İşleyen belleğin gelişmesini sağlamak için çocuklarınızın planlar yapmasını, bu planları takip etmesini ve sonrasında bu planlar hakkında konuşmasını teşvik edin. Bunun için görsellerden faydalanmak da mümkün. Örneğin gün boyu neler yapacağını küçük resimler halinde bir günlük akış panosuna asarak gününü planlaması ve akşam planlayıp yaptığı şeyler hakkında sohbet etmek güzel bir etkinlik olabilir. Tabi bunun için çocuğunuzla birlikte oyuncu bir günlük akış panosu ve görselleri hazırlamanız gerekecek. 

12- Ketleme kontrolünün gelişmesi için çocuğun otomatik pilota geçmesini önleyecek ve dikkatini uyanık tutması gereken oyunlar oynayın. 

Deve cüce, gece gündüz gibi oyunlar bu tarz oyunlar arasında sayılabilir. Duyduğunun tersini yapmak zorunda olacağı oyunlar oynarken hem yönergeye dikkat kesilmesi hem de duyduğunu zihninde yeniden yorumlayarak tersini yapmaya uğraşacağı için otomatik pilota geçemeyecektir. 

13- Çocuğunuzun iyi dinlendiğinden, zinde olduğundan emin olun. Ne de olsa dinlememiş ve yeterince zinde olmayan bir çocuktan dikkatini uyanık tutmasını beklemek, kendini düzenlemesini istemek haksızlık olur.

14- Odaklanma ve öz denetimi siz de kendi hayatınızda uygulayın ve geliştirmeye çalışın. 

Çocuklar en çok model alarak öğrenirler. Kendinizde de bu becerileri geliştirmeniz ve uygulamanız çocuğunuzla birlikte sizin de gelişiminize olumlu katkı sağlayacaktır. Böylece çabanız ve tutumlarınızla çocuğunuza olumlu ve tutarlı bir rol model oluşturmuş olursunuz.