Çocuklarda Öfke

Öfke, günlük hayatımızda doyurulmamış isteklerimize, kabullenemediğimiz ya da beklemediğimiz durum ve olaylara verdiğimiz duygusal bir tepkidir. Bu duyguyu hayvanlar âlemindeki neredeyse tüm canlılarda görebilmekteyiz. Öfke olması gereken ve gerekli olan durumlarda gösterilmesi gereken doğal bir duygudur. Kendimizi ya da çevremizdeki bireyleri korumak amacıyla evrimleşen bir duygumuzdur. Bu duyguyu yetişkinlerde görmeye oldukça alışkınızdır ancak çocuklarda gördüğümüzde nasıl tepki vereceğimizi bazen bilemeyebiliyoruz ve onu anlamakta sorunlar yaşayabiliyoruz. Öfke duygusu kızgınlık, dargınlık, küsme ve bağırma gibi tepkilerle ifade edilebildiği gibi vurma, kırma, çevreye ve kendine zarar verme gibi tepkilerle de gözlemlenebilir. Bu duyguyu her nasıl ifade ediyorsa birey bundan sonrasında oldukça rahatlamaktadır. Ancak bıraktığı izler çevre için bazen pekiyi olmamaktadır. Duyguları olması gereken yerde sağlıklı bir şekilde ifade edildiğinde yaşanması gereken doğal bir duyguyken, birey diğer yaşanan duyguları da öfke şeklinde lanse edildiğinde ve çevresine ve kendisine zarar verdiğinde bu duygu kontrolden çıkmış olup sağlıksız yaşanan bir duygu halini alır.

Peki biz bu duyguyu çocuklarda nasıl gözlemleriz?

Çocukların yetişkinlere göre kelime dağarcıkları daha azdır. Kendilerini yetişkinler kadar rahat ifade edemeyebilmektedirler. Kendilerini doğru bir şekilde ifade edemediklerinde, istek ve ihtiyaçları yerine getirilmediğinde ki buna duygusal ihtiyaçlarda dahildir, yeterince dinlenip kendini ifade etmesine izin verilmediğinde, fazla baskı yapıldığında ya da görmezden gelinildiğinde çocuklarda öfke duygusunu ve bu duygunun dışavurumlarını görürüz. Çocuklarda bu duyguyu sıklıkla şiddetli ağlama krizleri, kendine ya da başka kişi ve nesnelere zarar verme, küsme, darılma, bağırma, hırçınlaşma ve inatlaşma şeklinde gözlemleriz. Bu duygunun sağlıklı bir şekilde yaşanmasını da sağlıksız bir şekilde yaşanmasını da etkileyen en büyük faktör ebeveyn tutumudur.

Çoğu zaman ebeveynler çocukların yetişkin bilgi ve algı kapasitesine sahip olduğunu düşünerek hareket ederler ve çocuktan bu şekilde davranmasını bekleyebilmektedirler. Bu tutumla karşılaşan çocuklar kendilerini yetersiz hissetmektedirler ve bu hissiyat çoğu zaman öfkeye dönüşmektedir. Çocuklarda görülen davranım bozuklukları ya da inatlaşma gibi problemlerin altında çoğunlukla öfke duygusunun sağlıksız gösterimi vardır. Bunlarla birlikte çocuklar öfke gösterimini çevrelerini model alarak da öğrenirler. Öfke duygusunu sıklıkla yaşayan ve bunu çeşitli problemli davranışlarla gösteren ebeveynlerin çocuklarında da tıpkı ebeveyni gibi problemli davranışlar göstererek yaşadıklarını gözlemlemekteyiz. Model alma, birçok davranışın öğrenilmesinde sıklıkla kullanılan bir kuramdır. Duygularını doğru şekilde ifade edemeyen ebeveynlerin çocuklarında da aynı sorunu görmekteyiz.  

 Çocuklarda gözlemlenen bu davranış problemlerini gözlemlediğinde burada bir sorun olduğu ve bu sorunun sağlıklı bir şekilde çözümlenmesi gerekmektedir. Bunun için ilk adım olarak problemin kaynağının ne olduğu öğrenilmelidir. Bu adım gerçekleştikten sonra problemin kaynağına bağlı olarak çözümler geliştirilmelidir.

Çocuklarda öfke problemini gözlemlediğimizde neler yapılmalıdır?

• Çocukta öfke probleminin yönetilmesi için öncelikle sorunun ne zaman, nerede, hangi durumlarda olduğu tespit edilmelidir.

• Çocuğa çok ani, hazır olmasına fırsat vermeden emir ve isteklerde bulunulmamalıdır.

•  Uykusuzluk, yorgunluk, açlık gibi durumlar çocukların pek dayanabildiği durumlar değildir. Bunlara dikkat etmek çocuğu rahatlatacaktır.

• Çocukların seçim yapmalarına imkan verilmeli, çocuğa kendi görüşlerini zorla empoze etmeye çalışmak öfke duygusunu tetikleyebilir. Bunun yerine onun düşünce ve fikirlerini de dikkate alarak ona seçenekler sunmak çocuğu sakinleştirip öz güvenenini ve öz değerini pekiştirmektedir.

• Çocuğun yapabilecekleri iyi bilinmeli, onu zorlayacak ya da yapamayacağı isteklerde bulunmamaya dikkat edilmelidir.

Bazen her ne yapılırsa yapılsın çocuklarda öfke problemi ve buna bağlı sorunlar görülmektedir. Öfke nöbetleri kontrol edilemeyecek durumda olan çocukların bir psikiyatr kontrolünden geçmesi gerekmektedir. Bununla birlikte çocuklar ile oyun terapisi ve filial terapi gibi terapi yöntemleri ile yaşadığı sorun ve problemler çözülmeye çalışılabilir. Aile içi çatışmalar, sorunlu ebeveyn tutumları, çocuğa karşı tutarsız ve ilgisiz yaklaşma gibi durumlar varsa çocukta öfke probleminin yaşanması ve çocuğa yönelik yapılan müdahalelerin yetersiz kalması kaçınılmazdır. Böyle bir durumda ailenin de destek alması oldukça önemlidir. Psikoeğitim ve aile terapileri ve danışmanlığı sorunun çözülmesinde oldukça etkilidir.