Çocuklarda Problem Çözme Becerisi

Yaşamımız boyunca, her alanda, birçok problemle karşılaşıyoruz. Bunların bir kısmını farkında olmadan, otomatik tepkilerimizle çözüme ulaştırırken; bir kısmı hakkında yeni çözüm stratejileri üretmek durumunda kalıyoruz. Çocuklar da, tıpkı yetişkinler gibi, gün içinde birçok problemle karşı karşıya kalıyorlar. Parkta salıncak sırasının bir türlü gelmemesi, arkadaşını oyuncağını elinden alması, sınıfta konuşmaktan çekinmesi, uzakta olduğunda ebeveynini özlemesi, oyuncağının kaybolması, kurallara uymak gibi baş etmek zorunda kaldığı durumlar yaşıyorlar. Karşılaşılan bu durumlara verilen tepki, alınan kararlar ve çözüme ulaşmak için kullanılan yol problem çözme becerisini oluşturur.

Çocukların problem çözme becerisi kazanmalarına yardımcı olmak sosyal ve psikolojik gelişim için oldukça önemlidir. Erken yaşlardan itibaren problem çözme becerileri gelişen çocukların daha az kaygı yaşadıkları görülmektedir. Ayrıca ilerleyen yaşlar için de sağlıklı bir zemin hazırlanmış olur. Problem çözme becerisine sahip olmak sorunların üstesinden gelebileceğine dair inancın gelişmesine katkı sağladığından özgüven gelişimini de desteklemektedir.

Problem çözme becerisi geliştirebilmek için eleştirel düşünme, planlama/organize etme ve değerlendirme becerilerine sahip olmak gerekiyor. Bu sebeple erken dönemden itibaren çocuklarda bu becerileri destekleyerek problem çözme becerilerine katkıda bulunmak oldukça önem taşır. Çocukların problemi tanımlaması, kendi içindeki yansımasını (duygu, düşünce ve hatta bedenindeki yansıması) fark etmesi, bunlarla ilgili kararlar alabilmesi ve uygulamaya geçebilmesi yönünden desteklenmesi daha az kaygı ve stres yaşamalarına yardımcı olurken; başkalarına bağımlı olma düzeylerini de oldukça düşürür. 

Çocuklarda problem çözme becerisini geliştirmek için öneriler;

1. Çocuğunuz bir problemle karşılaştığında onu etkin bir şekilde dinleyin ve anlamaya çalışın. Yalnızca onu daha iyi anlamanıza yardımcı olacak soruları sorun. Anlattıklarının kısa bir özetini yaparak doğru anlayıp anlamadığınızı teyit edin. Problemi anlamanın yanı sıra; hissettiği duyguları, aklından geçen düşünceleri hatta tüm bunlar olurken bedeninde neler olup bittiğini fark etmesine yardımcı olun. 

2. Eğer çocuğunuzun çözüm aşamasına geçmeden önce sakinleşmeye ihtiyacı olduğunu gözlemliyorsanız ona yardımcı olun ve ileride kullanabilmesi için sakinleşme yollarını öğretin (örn. 10’ a kadar sayma, yavaş nefes alıp verme, rahatlatan bir şeylere dokunmak, sevdiği/rahatlatan kokuları koklamak, sevdiği bir alanda dinlenerek sevdiği bir aktiviteyi yapmak vb.)

3. Problem karşısında çocuğunuzun düşündüğü çözüm yollarını dinleyin. Uygun olmadığını düşündüğünüz seçenekler olduğunda reddeden ya da kızan bir tutum sergilemekten kaçının. İşe yarayacağını düşündüğünüz bir seçenek varsa harekete geçmesi için cesaretlendirin. Çocuğunuz çözüm bulmakta zorlanıyorsa onu farklı alternatifler sunabilirsiniz. Kendi problem çözme stratejilerinizi içeren hikayeler anlatabilirsiniz ya da kendinizden örnekler verebilirsiniz. Çözüm bulmakta zorlanırsa yardım alabileceğini ve bunun tamamen normal olduğunu bilmesi çok önemli. Ancak direkt yapması gerekeni söylemek ya da onun yerine problemi çözmekten kesinlikle kaçınmalısınız. 

4. Ev yaşamınızda ve sosyal yaşamda çocuğunuza yaşına uygun sorumluluklar verin. Sorumlulukları yerine getirmek kendine olan güveninin artmasına yardımcı olur. Güven duygusu desteklenmiş bir çocuk sorunların üstesinden gelmek konusunda da daha az kaygılı hisseder ve harekete geçmek konusunda daha fazla cesaret gösterir.

5. Problem içeren ya da içermeyen durumlarda çocuğunuzun fikrini sorun. İsteklerini ve ihtiyaçlarını anlamaya çalışın ve anladığınızı mutlaka belirtin. Düşüncelerini önemsediğinizi gösterin. Varlığının, düşüncelerinin, sesinin bir anlamı ve önemi olduğunu hisseden çocuk problemler karşısında da kendi düşüncelerine ve kararlarına güvenmek konusunda daha cesur olacaktır. 

6. Birlikte izlediğiniz filmlerde ya da okuduğunuz kitaplarda karakter bir problemle karşılaştığında minik bir mola verin ve bunun hakkında konuşun. Sence (karakter) neler düşünüyor? Nasıl hissediyor? Bu sorunu çözmek için ne yapabilir? Senin başına gelse ne yapardın? gibi sorularla sohbet edebilirsiniz. Daha sonra siz de aynı sorulara cevap verebilirsiniz. 

Problem çözme becerilerini geliştirmeye yardımcı olacak çocuk kitapları için örnekler;

• Benden Bir Tane Daha Olsa/Peter Reynolds

• Üç Kedi Bir Canavar/Sara Şahinkanat

• Bir Problemle Ne Yaparsın?/Kobi Yamada

• Kırpılmayı Sevmeyen Koyun/Gemma Merino

• Eyvah Kalbim Kırıldı/Elif Yemenici