Çocuklarda Sosyal Fobi (Sosyal Anksiyete, Kaygı Bozukluğu)

Sosyal Fobi Nedir?

Sosyal Fobi, çocukların sosyal ortamlarda diğer insanların kendisini olumsuz değerlendirileceği, mahcup ya da rezil olacağı ile ilgili yoğun kaygı ya da korku duymasıdır. Çocukların yaşadığı kaygıya bağlı olarak bu sosyal ortamlardan kaçma ve kaçınma davranışları sergilenmesidir.

Sosyal fobinin erken fark edilerek tedavi edilmesi, çocuk ve gençlerin yaşam kalitesini arttırabilir. Sosyal fobiye ilave olarak depresyon gibi ruhsal bozuklukların eklenmesini erken müdahale ile önleyebiliriz. Bu açıdan sosyal fobinin önemsenmesi, erken tanılanması ve tedavisinin yapılması gerekir.

Sosyal Fobi Çocuklarda Görülür mü?

Çocuk ve gençlerde en sık görülen, yaşam kalitesi, akademik başarı, sosyal ilişkiler üzerine belirgin etkisi olan ruhsal bozuklardan biridir. Genellikle ergenlik döneminde başlar. Araştırmalarda sosyal fobi yaygınlığı sık görülmesine rağmen, tedavi için çocuk psikiyatri polikliniğine başvuru oranları düşüktür. Bozukluğun ortaya çıkışından, tedaviye başvuruya kadar ortalama 10 yıl geçmektedir. Bu durumu “sosyal fobinin daha az tanınması, utangaçlıkla karıştırılması, çocuk üzerindeki olumsuz etkilerinin önemsenmemesi, yaşla birlikte düzeleceğinin düşünülmesi” ile açıklayabiliriz.

Çocuklarda Sosyal Fobinin Belirtileri Nedir?

Sosyal fobisi olan çocukların en çok zorlandığı sosyal durumlar;

Sınıfta sesli okuma,

Yetişkinlerle konuşma,

Gösterilerde görev alma (tiyatro, şiir)

Sınıfta sorulan bir soruyu cevaplama,

Tahtaya yazı yazma,

Öğretmenden yardım isteme,

Sunum yapma,

Telefonda konuşma,

Sohbet başlatma,

Yaşıtlarıyla çalışma veya oynama,

Bir şey yaparken seyredilme (yeme, içme vb.)

Sipariş verme,

Alış-veriş yapma,

Karşı cinsle iletişim kurmadır.

Sosyal kaygı sırasında sıklıkla yüz kızarması, çarpıntı, terleme, titreme, gerginlik, midede rahatsızlık, ağız kuruluğu, nefes almada güçlük, bayılma hissi, baş dönmesi, kulak çınlaması gibi bedensel belirtiler görülür. Sosyal fobisi olan çocuklar yaşadığı bu belirtilerin başkaları tarafından fark edileceği, yanlış algılanacağı ve yorumlanacağı ile ilgili de kaygı yaşarlar. Bu kaygı da bedensel belirtilerin şiddetinin artmasına, çocukların bir kısır döngüye girmesine yol açar.Çocuklar yaşadığı sosyal kaygıya ebeveyne yapışma, ağlama, sızlanma, donakalma, göz kontağı kurmama, sinme, kaçma ve kaçınma davranışı şeklinde tepki verirler. 

Çocuklarda Sosyal Fobinin Sebepleri Nedir?

Sosyal fobinin ortaya çıkış sebebi tam olarak bilinmiyor. Araştırmalarda sosyal fobiyle en çok ilişkili olduğu düşünülen durumlar;

-          Ailede sosyal fobiye genetik yatkınlık

-          Beyindeki biyolojik bozukluk

-          Aşırı korumacı ve reddedici aile tutumu

-          Ailede kaygılı bir rol modelin olması

-          Sosyal iletişim becerileri desteklenmemiş, toplum içerisine çok çıkmamış çocuklar

-          Çekingen kişilik yapısı

-          Başkalarının fikirlerini ve olumsuz değerlendirmelerini aşırı önemseme,

-          Aşırı eleştirilme, takdir edilmeme,

-          Başkaları ile kıyaslanmadır.

Çocuklarda Sosyal Fobinin Zararları Nedir?

Sosyal fobik çocuklar hissettikleri şiddetli kaygıyı yaşamamak için, kaygı duydukları ortam, ilişki ve etkinliklerden kaçma ya da kaçınma davranışları sergilemeleri yüzünden akademik, sosyal ve ruhsal açıdan bir çok kayıp yaşar. Sınıf içinde söz almaktan ve zorlandığı derslerde yardım arayışından kaçındıkları için kapasitesinin altında başarı gösterebilirler. Arkadaşlığı başlatmakta ve sürdürmekte zorlandıkları için yalnız kalabilirler. Sahneye ya da topluluk önüne çıkmayı gerektiren sanat, spor faaliyetlerinde yetenekli olmalarına rağmen kendini gösteremeyebilirler.  ‘Hayır’ demekte zorlandıkları için yapmak istemedikleri şeyleri yapmak zorunda kalabilir, kendisine karşı yapılan, hoşnut olmadığı davranışlara katlanmak zorunda kalabilirler. Kaçamadıkları durumlarda yaşayacağını düşündüğü kaygıyı azaltmak için alkol, madde kullanımına yönelebilir, madde kullanım risklerini arttırırlar. Tedavi edilmemesi ve yaşam kalitesinin olumsuz etkilenmesine bağlı olarak zamanla depresyon ve uyum bozukluğu gibi ek ruhsal bozukluklar tabloya eklenebilir.

Çocuklarda Sosyal Fobi Tanısı Nasıl Konur?

Aile ve çocukla psikiyatrik görüşme yapılır. Sosyal kaygının ortaya çıkmasına neden olabilecek bedensel sorun olup olmadığı tıbbi açıdan gözden geçirilir. Sınıf öğretmeni ya da rehberlik servisiyle iletişime geçilebilir. Ailenin, çocuğun ve öğretmenin (gerekirse) konuyla ilgili form ya da ölçek doldurması istenir. Bu form ve ölçekler; kaygının şiddetini, etkilediği alanları tespit etme ve takiplerde iyileşme düzeyini izleme açısından faydalı olur. 

Çocuklarda Sosyal Fobi Nasıl Tedavi Edilir?

Sosyal fobi tedavi edilebilen bir bozukluktur. Sosyal fobide kullanılan terapi yöntemlerinden birisi de bilişsel davranışçı terapidir. Terapi sürecinde; aile ve danışana bozukluk hakkında bilgilendirme,  danışanın kendini gözlemleyerek farkındalığını arttırma, sosyal beceri ve atılganlık eğitimi, kaçınılan durumlara maruz bırakma, gevşeme ve nefes egzersizlerini öğretme gibi uygulamalar yapılır. Sosyal fobinin ortaya çıkmasına ya da devamına yol açan, tedavide ilerlemeyi engelleyen, değiştirilebilecek etkenlerin (ailenin eleştirel yaklaşımı, kıyaslaması gibi) ortadan kaldırılmaya çalışılır. Kaygı düzeyinin çok şiddetli olduğu, depresyonun eşlik ettiği, kişinin fonksiyonlarında ciddi düşmeye yol açtığı durumlarda psikoterapiye ek olarak psikiyatrist takibinde ilaç tedavisi gerekebilir.