Çocukların Gelişimsel Dönemlerine Göre Ekran Süresi

Günümüz çocukları ve geleneksel dönemdeki çocuklar arasında zaman değerlendirme açısından farklılıklar bulunmaktadır. Gelişen teknoloji ve artan kullanım miktarı çocukları gün geçtikçe etkilemektedir. Eskiden çocuklar sokakta oyunlar oynayıp birbirleriyle iletişim kurarken şimdi telefon, tablet, sosyal medya gibi içeriklerle zamanlarının büyük bir kısmını harcıyorlar. Ebeveynlerin de çocuklarını oyalamak için, yemek yedirebilmek için veya sakinleştirebilmek için sosyal medyayı kullanması bu oranların iyice artmasına neden olmuştur. İhtiyaçların karşılanması yönünde kullanılan internet kullanımı zamanla bağımlılığa dönüşmektedir. Ve bu bağımlılıklar da beraberinde çeşitli ruhsal, fiziksel sıkıntıların ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır.

İnternet kullanımının sıklığı çocuklarda cinsiyet, yaş, eğitim durumu, ebeveyn tutumu gibi birçok değişkene bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. İnternet kullanımının çocuklar üzerindeki etkileri çocuğun özelliklerine, internetin kullanım türüne ve süresine göre değişiklik gösterir. Eğer internet doğru ve bilinçli bir şekilde kullanılırsa çocukta yaratıcılık, eleştirel düşünme, problem çözme becerisi ve olaylara farklı açılardan bakabilme gibi beceriler gelişmiş olur. İnternetin aşırı ve bilinçsiz bir şekilde kullanılması ise çocuklarda birçok olumsuz durumu da beraberinde getirir. Çocukların düşünce gücü zayıflar, pratik düşünmeyi engeller, sosyal ortamdan kendilerini soyutlamalarına neden olur. Ayrıca medyanın bilinçsiz kullanımında da çocuklar uygunsuz içeriklerle karşılaşabilmekte ve tanımadıkları kişiler tarafından kötü alışkanlıklara sürüklenebilmektedirler. Sosyal medyada gerçeklikle ilgisi olmayan içerikler ise çocukların benlik saygılarının azalmasına ve dışarıdan beğenilmeyeceği düşüncesinin artmasına neden olmaktadır.

Medyanın Çocuklar Üzerindeki Olumsuz Etkileri

• Cep telefonu kullanan çocuklarda bilişsel becerilerin bozulması, sinirlilik halinin artması, depresyon, anksiyete, saldırganlık, okul başarısının azalması, antisosyal davranışlar, cinsel ve sosyal davranış problemleri, kendine zarar verme gibi davranışlar ortaya çıkar.

• Bir diğer olumsuz etki de uyku sorunlarıdır. Çocukların telefon ekranından maruz kaldıkları mavi ışık uykuya dalma süresini geciktirmekte ve bu da uyku düzenini bozmaktadır.

• DEHB de dijital medya araçlarına uzun sür maruz kalan çocuklarda ortaya çıkabilen önemli bir sorundur. Erken çocukluk döneminde uzun ekran sürelerine maruz kalmak (2-3 saat/ gün) DEHB’nun ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir. Çünkü bu dönemde çocukların dikkat kontrolünün sağlanması gerekir. Ekranlarda saniyeler içinde değişen görüntüler çocukların bu yönlerinin gelişmesini engellemektedir.

• Uzun ekran sürelerine maruz kalan çocuklarda fiziksel sağlık da olumsuz etkilenmektedir. Telefonlardan yayılan radyasyonlar beyne ve diğer organlara zarar verirken ekran karşısında aşırı hareketsizlik de obezite, duruş bozukluğu, görme bozukluğu gibi birçok sorunu beraberinde getirir. 

• Yapılan bir çalışmada ekran karşısında uzun süre kalan 2-3 yaş arası çocukların iletişim, ince motor, problem çözme gibi gelişimlerinin düşük olduğu belirlenmiştir. (Madigan ve ark. 2019)

• Başka bir çalışmada ise 3-5 yaş arası uzun süre ekrana maruz kalan çocuklarda dil ve okuma yazma becerileri destekleyen beyaz madde gelişiminin geciktiğini ve bu becerilerinin zayıf olduğu belirlenmiştir. (Hunton ve ark. 2020)

Gelişim Dönemlerine Göre İnternet Kullanımı

0-6 yaş arası çocukların olduğu dönem bilişsel, dil ve sosyal gelişimin önemli olduğu bir dönemdir. Çocuklar bu dönemde dış dünya ile bağlantılı olmalı, yaparak yaşayarak öğrenmelidir. Vaktinin çoğunu ekranda geçiren çocukların zihinsel gelişimleri engellenir. Bu dönem çocukların sonraki dönemlerinde kuracakları arkadaşlıklar, sosyalleşme ve spor faaliyetlerini yapma açısından önemlidir. Bilgisayar yüzünden bu beceriler geri planda kalabilir. 

İlkokul ve ortaokul dönemlerinde çocuklar teknoloji ile daha yakından temas kurmaya başlarlar. Verilen ödevler ve araştırmalar aracılığıyla teknoloji hayatlarının hep bir köşesinde olur. Fakat çocuklar bilgisayar başında farklı yerlere yönlendirilebilir ve bunun sonucunda kandırılma, taciz edilme gibi durumlarla karşılaşabilmektedirler. Bunun için ebeveynler çocuklarını internette baş başa bırakmamalıdır.

Ergenlik döneminde arkadaşlıklar, aile ve çevre önemli bir yere sahiptir. Çocukluktan çıktıkları için artık ebeveynlere karşı inatlaşma ve sağlıksız düşünceler ön planda olabilir. Ebeveyn ve ergen arasında sağlıksız bir iletişimin kurulması sonucu kurulamayan iletişim dışarıda aranmaya başlanır ve bu okul ortamı veya sanal dünya olur. Aile ile araya örülen duvar sonucu dışarıdaki insanlara güven artar ve sanal dünyada gerçek olmayan ilişkiler kurulmaya başlar. Böyle durumlarda ergen ile sağlıklı iletişim kurmak için konuşmak, günlük ekran süresini sınırlandırmak, duygu ve düşüncelerine saygıyla yaklaşmak ve emir vermeden konuşmak sağlıklı iletişim kurmada önemli rol oynar.

Öneriler 

• Aileler çocukların soyut işlem dönemi öncesi (11-12 yaş) teknolojik araç sahibi olmalarına izin vermemelidir.

• Teknolojiyi kullanma konusunda kısıtlama yapmak yerine bilinçli kullanım öğretilmeli ve sınır koyulmalı.

• Çocukların ekran başında geçirdikleri süre aileler tarafından kontrol edilmeli.

• Çocukları ekrandan uzak tutmak için farklı aktiviteler önerilmeli.

• Çocuklar yetenek ve ilgi alanlarına göre çeşitli sanat ve spor dallarına yönlendirilebilir.

• Evde büyük kardeşin teknolojik aletleri varsa küçük çocuğun ulaşımını engellemek için önlemler alınabilir.

• Teknolojik cihazlar çocuk odasında durmamalı ortak alanda durmalıdır.

• Sanal dünya ve gerçek dünya arasındaki fark hakkında çocuk bilgilendirilmelidir.

• Aileler çocuğa ekran kullanım süreleri konusunda rol model olmalıdır. 

• Öğretmenler teknoloji kullanımı konusunda çocukları bilinçlendirmelidir.

• Olumsuz ebeveyn tutumları hakkında aileler ile farkındalık çalışmaları yapılabilir.

• Çocukta bir sorun görüldüğünde aile ve psikolojik danışman ile iş birliği içerisinde olunulmalıdır.

• Öğretmenler çocuklara internet kullanımı konusunda rol model olmalıdır.