Kişilik Bozuklukları

Kişilik, bireyin kendine özgü olan ve başkalarından ayırt ettiren uyum özelliklerini içerir. Bu özellikler bireyin iç ve dış dünyaya uyum için geliştirmiş olduğu duyum, düşünüş ve davranış örüntülerinden oluşur. Bu örüntüler belli durumlarda duygusal tepki gösterebilme, engelleme ve çatışmalar karşısında yerleşmiş olan savunma düzenekleridir. Kişilik karakter ve huy(mizaç) olarak iki bileşene ayrılır. Karakter, kişinin dünyayı görüş, algılama ve yaşamla baş etme biçimi olarak tanımlanmaktadır. Öğrenmenin ve toplumsal çevrenin karakter gelişiminde önemli rolü vardır. Huy(mizaç) ise doğuştan gelen, daha biyolojik temelli olan yatkınlıklara bağlı davranış eğilimleridir.

Kişilik bozukluklarını kişilik yapısından ayıran şey özelliklerin ağırlık derecesidir. Kişilik bozukluğu tanısının koyulabilmesi için bireyin;

• Toplumsal uyumunda

• Düzenli iş tutabilmesinde

• İlişkilerinde süreklilik sağlayabilmesinde

Önemli bozuklukların görece değişmeden uzun süre bulunması gerekir. Benliğe yerleşen bu davranış örüntüleri uyum ve esneklik göstermeden sürdürülür. Kişilik bozukluklarının başlangıcı genellikle ergenlik ya da erişkinlik dönmelerine kadar uzanır.

DSM-5’e göre kişilik bozukluğu;

• Kişinin içinde yaşadığı kültürün beklentilerinden belirgin olarak sapması ve süregiden bir içsel sıkıntı ve davranış örüntüsüdür.

• Bunlar biliş, duygulanım, kişilerarası işlevsellik, dürtü denetimi alanlarından en az iki tanesinde kendini gösterir.

• Bu örüntüler klinik açıdan belirgin sıkıntıya ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye başlar. 

• Kalıcı ve uzun süreli olması başlangıcın ergenlik ve erişkinlik dönemine kadar uzaması 

• Bu örüntünün başka bir ruhsal bozukluğun, sağlık durumunun ve maddenin etkilerine bağlı olmaması şartı vardır. 

ICD-10’a göre kişilik bozukluğu;

• Direkt olarak beyin hasarı ve hastalığından veya başka bir psikiyatrik hastalıktan kaynaklanmayacak şekilde; bir ya da birden fazla işlev alanında görülen belirgin olarak uyumsuz davranışlar olarak tanımlanır.

• Başlangıç yaşı, süresi, sorun alanları ve işlevsellikte bozulma DSM-5’e benzer şekilde tanımlanmıştır. 

Kişilik bozukluklarında sık görülen ortak özellikler

• Benliğe yerleşen davranış örüntülerinin uyum amacı ile esneklik göstermeden sürdürülmesi yani yapılan yanlışların yinelenmesi, ders alınmaması.

• Topluma aykırı davranışlar gösterilmesi.

• Çocukluktan ya da ilk ergenlik çağından süregelmesi.

• Toplumda, iş yaşamında belirgin bozulmalar ve sıkıntıya yol açması.

• Davranış örüntülerinin değiştirilmek istenmemesi 

• Çevre ile çatışmaya yol açması. Kendisini çevreye uydurmaya çalışmaz, çevresini kendisine uydurmaya çalışır. 

• Kişinin bilişsel yetilerinde, temel duygulanım ve düşünce yapılarında belirgin bozukluk olmaması.

• Bu durumun bir ruhsal bozukluk ya da madde etkisi ile açıklanamaması.

Kişilik bozukluklarının DSM-4’e göre sınıflandırılması;

A kümesi: Paranoid, Şizoid, Şizotipal kişilik bozuklukları

B kümesi: Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsistik kişilik bozuklukları

C kümesi: Kaçınan, Bağımlı, Obsesif kompulsif kişilik bozuklukları

Paranoid Kişilik Bozukluğu

Başkalarının davranışlarını kötü yorumlayan, güvensiz, kuşkucu, haksızlığa dayanamayan insanlardır. Muayene sırasında iyi görünmeye çalışırlar ve tanı koymak güçleşir. Bu kişiler başkalarını zararlı olabileceğinden, aldatılabileceklerinden, etrafındaki insanların güvenilirliğinden şüphe ederler. Kimseye sır vermezler, olaylardan anlam çıkarırlar. 

Şizoid Kişilik Bozukluğu

Yaşam boyu sosyal geri çekilme görülür. Toplumsal ilişkilerden kopma yaşarlar ve duygularını belli edemezler. Çevrelerinden kendilerini izole ederler. İçe dönüktürler ve duygularını belli etmedikleri için soğuk görünürler. Belirgin duygusal dalgalanmaları yoktur. Sevinçler, üzüntüler ve öfkeler dışarıdan kolay kolay belli olmaz. Durumlarından rahatsız değillerdir ve bunun için de başka bir ruhsal bozukluk ortaya çıkmadığı sürece doktora başvurmazlar. Şizofreni hastalarının bir kısmında hastalık öncesi şizoid özellikler görülebilir.  Bu bozukluğa sahip olan kişilerin çocukluk çağında duygusal ihmale uğradıklarına ilişkin araştırmalar vardır. 

Şizotipal Kişilik Bozukluğu 

Bu kişilerde bilişsel ya da algısal çarpıklıklar görülür. Yakın ilişkilere girmede zorluk yaşama ve bulundukları yakın ilişkilerde rahatsızlık duyarlar. Garip büyüsel inanışlara sahiptirler. Alınganlık, kuşkuculuk ve üstüne alınma davranışı çok görülür. Anlaşılması güç kişilerdir. Tanıdık olmayan çevrelerinde çok sıkılırlar. 

Antisosyal Kişilik Bozukluğu 

Sosyal koşullara uymada zorluk çeken insanlardır. Toplum kurallarına aykırı davranırlar. Çocukluktan itibaren yalan söyleme, evden kaçma, hırsızlık yapma, saldırganlık, madde kullanımı gibi davranışlar gösterirler. Bu çocuklara 18 yaşından sonra antisosyal kişilik bozukluğu tanısı konur. Sürekli ve tutarlı ilişkileri yoktur kursalar bile kalıcı olmaz. Yaptıkları davranışlardan dolayı suçluluk duymazlar, dıştan gelen yargılara aldırmazlar. Dürtüsel doyum, haz ilkesi önceliklidir. 

Borderline (sınırda) Kişilik Bozukluğu 

Bu kişilerin kimlik duygusunda, duygu durumunda ve ilişkilerinde dengesizlikler bulunur. Sağlam kimlik duyguları gelişmemiştir. Çabucak düş kırıklığına uğrarlar, bunaltı, çökkünlük belirtileri gösterirler. Bazen antisosyal, atak davranışlar, psikoaktif maddelere yönelme ve öz kıyım girişimleri olabilir. Yalnız kalma korkusu ve buna dayanamama mevcuttur. Birilerine yakın olduklarında çok bağlanırlar, engellendiklerinde pişman olurlar. 

Histrionik Kişilik Bozukluğu

Bu kişiler renkli, dramatik, abartılı davranan, duygusal kişilerdir. Dikkatleri üzerine çekme isteği ve çabaları vardır. Olayları büyütür ve dramatize ederler. Ben-merkezcilik ve özsevicilik eğilimleri fazladır. Çabuk arkadaş olurlar fakat çabuk reddedilmiş hissederler. Çoğunda temelde derin cinsel korkular ve kısıtlanışlar varsa da bunu dış görünümlerine yansıtmazlar. Daha çok kadınlarda görülür. 

Narsistik (özsevici) Kişilik Bozukluğu 

Genç yetişkinlik döneminde ortaya çıkan üstünlük duygusu, beğenilme durumu ve empati yapamamanın olduğu bir bozukluktur. Bu kişiler sürekli ilgi ve onay beklerler. Kendilerinin özel bir ilgi göreceğine ve üstün bir yeri hak ettiklerine inanırlar. Bu yoğun duyguların içinde hayal kırıklıkları ve incinmeler de sık görülür. Bireyin benlik saygısı dışarıdan gelecek onaylarla beslenir. Eleştiriye gelemezler. Kendilerini yüceltmek için başkalarını kullanırlar. İlişkilerde bencil ve ben-merkezci davranırlar.  

Kaçıngan Kişilik Bozukluğu

Bu kişilerde reddedilmeye duyarlılık ve sosyal yaşamda çekingenlik vardır. İlişki kurmak isterler ama çekinirler. Kabullenilmek isterler, aşağılık kompleksleri vardır. Yetersizlik duyguları ve eleştirilmeye karşı duyarlı kişilerdir. Diğer insanların yorumlarına önem verirler.

 Bağımlı Kişilik Bozukluğu 

Bu kişiler yaşamları boyu hep birilerine bağımlı olarak yaşarlar. Sorumluluk almazlar, ihtiyaçları diğerlerine bağımlıdır. Yalnız kaldıklarında rahatsız olurlar. Başkalarının öğüt ve desteklerine göre karar verirler. Kabul görmeme korkusu ile başkalarıyla aynı görüşü paylaşmakta zorluk çekerler. İsteyici ve alıcı tiplerdir ama vermeyi bilmezler. Bu kişilik bozukluğuna sahip kişiler çocukluklarında aşırı korunan, aşırı verilen, özerklik ve girişim yetileri kısıtlanarak büyütülen kişilerde ortaya çıkar. 

Obsesif-kompulsif Kişilik Bozukluğu

Bu kişilerde aşırı düzen, titizlik, kusursuz olma, kuralcılık ve inatçılık vardır. Başkalarının bu kurallara uymasını beklerler. Uyulmayınca hoşgörüsüz davranırlar. Aşırı kararsızlık, erteleme eğilimi vardır. İş sorumluluklarında çok hırslılardır. Cimrilik, biriktirme eylemi ve eşya atamama davranışı vardır. Konuşmalarında ve ilişkilerinde aşırı kuralcı, ayrıntıcı, mantıkçı ve duygusallıktan uzakta olurlar. Kolayca evham yapabilirler ve kurutuludurlar.