Baş Dönmesi (Vertigo) ve Nörolojik Değerlendirme

Denge sistemi nelerden oluşur?

Denge sistemimiz basitçe iç kulakta denge organları (yarım daire kanalları), denge siniri, beyin sapı, beyincik ve bu bölgelerin sinir sisteminin diğer bölgeleriyle muhteşem bağlantılarından oluşur. Bu sayede dengemiz veya vucudumuzun uzaydaki konuma uyumu sağlanır.
Baş dönmesi nedir?
Baş dönmesi genellikle denge sistemindeki bir bozulmadan ileri gelir. Baş dönmesi (vertigo) bir hastalık değildir. Baş dönmesi şikayetinin tıbbi ifadesi vertigodur. Genellikle çeşitli hastalıkların bir belirtisidir. Gerçek baş dönmesi kişinin kendi etrafında dönmesi veya çevrenin dönmesidir. Sıklıkla hastaların ifade ettiği kendini kötü hissetme, sersemlik hissi, dengesizlik veya bulantı hissini tıbbi olarak gerçek bir baş dönmesi değildir.
Baş dönmesinin nedenleri nelerdir?
Baş dönmesinin iç kulakla ilgili hastalıklar, sinir sistemi (denge siniri, beyincik ve beyinsapı) hastalıkları, psikojen (stresin ve sıkıntının dış dünyada ifadesi) ve sistemik nedenler (kan şekerinin düşmesi, kan şekerinin yükselmesi, vitamin B12 eksikliği, tansiyon düşüklüğü, tansiyon yüksekliği ve kansızlık gibi) olmak üzere değişik nedenleri vardır. İç kulakla ilgili sebeplerin başında iyi huylu tekrarlayan hareketle ilişkili başdönmesi gelmektedir. Başdönmesi en sık iç kulakta denge organın hastalığı (iyi huylu pozisyonel başdönmesi) nedeniyle oluşur. Bunu denge sinirinin iltihabı (vestibüler nörinit) ve meniere hastalığı takip eder. Beyin hastalıkları arasında beyin damar hastalıkları, beyin sapındaki ve beyincikte iltihabi hastalıklar, multipl skleroz, tümörler, migren atakları ve sara (epilepsi) nöbetleri baş dönmesi yakınmasına sebep olabilir.
Başdönmesi ile başvuran hastaya neler yapılmalıdır?
Başdönmesinin ayrıntılı öyküsü, baş dönmesinin süresi, eşlik eden belirtilerin tespiti, sistemik ve nörolojik ayrıntılı muayene yapılması gereklidir. Hastanın arteryel tansiyonuna mutlaka bakılmalıdır. Pozisyonel testler (Dix-Hallpike testi, şekil 1) ve denge testleri yapılmalıdır. Pozisyonel testler yapılmazsa muayene eksik kalmış olur. İşitme yönünden hasta değerlendirilmelidir. Hastanın pozisyonel testlerde anormallik tespit edilirse baş dönmesini tedavi edici manevralar yapılmalı ve hastaya öğretilmelidir. Hastanın bulguları nörolojik bir hastalığı düşündürüyorsa beyin görüntülemesi (duruma göre beyin tomoğrafisi ve magnetik rezonans) yapılmalıdır. Gerektiğinde kan tetkikleri yapılır, nörolojik takip, kulak hastalıkları yönünden takip ve psikiyatrik takip önerilir.
Beyin damar hastalıklarına bağlı baş dönmesi ne zaman düşünülür?
Beyin damar hastalıklarına bağlı baş dönmesinde beyindeki denge merkezlerine giden damarlar ya tıkanır ya da kanar. Bu durumda hastada ani gelişen baş dönmesinin yanı sıra diğer nörolojik bulgularda eklenir. Bu bulgular içinde çift görme, göz hareketlerinde titreme, peltek konuşma, yürüme bozukluğu, dengesizlik, başağrısı, felç, vücudun bir tarafında uyuşma ve bilinç kaybı sayılabilir. Bazen ani gelişen baş dönmesi beyin kanamasının tek bulgusu olabilir. Bu nedenle ani gelişen baş dönmesi eğer sürekli devam ediyorsa mutlaka acil beyin görüntülemesi yapılmalıdır.
Beyin tümörlerine bağlı başdönmesi ne zaman düşünülmelidir?
Beyin tümörlerine bağlı sürekli başdönmesi olabilir ancak tümörler sıklıkla baş dönmesine diğer nörolojik belirtiler eklenir. İç kulaktaki işitme sinirinde, beyin sapında veya beyincik tümörlerinde baş dönmesinin yanısıra başağrısı, işitme kaybı, çift görme, dengesizlik ve felçler izlenebilir. Hastaların yakınmaları sıklıkla süreklidir ve zaman içinde tümörün büyümesi ile artış gösterir. Bu nedenle baş dönmesi sürekli artıyorsa ve başka bulgular zaman içinde baş dönmesine ekleniyorsa mutlaka ilaçlı beyin görüntülemesi şarttır.
Multipl skleroz baş dönmesi yapar mı?
Multipl skleroz merkezi sinir sistemini tuttuğu için başdönmesi yapabilir. Bunun yanısıra başdönmesinden çok dengesizlik, konuşmada bozulma, çift görme ya da ellerde beceriksizleşme yapar. Beyin sapında ve beyincikte denge ile ilgili bölgelerin tutulması durumunda, eğer hastalık küçük bir yeri tuttuysa sadece başdönmesine de neden olabilir. Özellikle genç kadınlarda baş dönmesi ve diğer bulguların eşlik ettiği durumda multipl skleroz akılda tutulmalıdır.
Migren ile ilişkili baş dönmesi olur mu?
Migrenliler arasında taşıt tutması çok sık görülmektedir. Migrenli hastalarda baş dönmesi migreni olmayanlara göre daha sık görülmektedir. Baş dönmesi bazen migren baş ağrısından önce aura döneminde olurken, çoğunlukla başağrısı olmadan gerçekleşir. Migren ile ilişkili baş dönmesinin tanısı, migren varlığı zemininde tekrarlayıcı başdönmesi atakları ile konur. Tedavisi, migren tedavisi şeklinde yapılır. Hastadan migren için tetikleyici faktörlerden uzak durması, düzenli uyku ve yemek öğünlere dikkati istenir. Baş ağrısı sık olmasa da baş dönmesi sık olan migrenlilere propronalol gibi proflaktik tedavi verilir.
Denge sinirinin iltihaplanması (vestibüler nörinit) nedir?
Denge sinirinin sıklıkla bir viral enfeksiyon sonucunda iltihaplanması ile oluşan şiddetli ve saatler günler süren başdönmesi durumudur. Bu hastalıkta başdönmesi uzun sürelidir. Bu hastalığın muayenesinde özel bir muayene yöntemi (baş çevirme testi ) tanıda önem taşır. Tedavisinde kortizon tedavisini de içeren farklı ilaçlar kullanılmaktadır.
Meniere hastalığı nedir?
Meniere hastalığında iç kulaktaki salyangoz isimli organ içindeki sıvı basıncının artması izlenmektedir. Bu nedenle hastaların kulaklarında çınlama, özellikle yüksek frekanslı sesleri iyi duyamama gibi yakınmalar başdönmesine eşlik eder. Bu hastalıkta farklı zamanlarda işitme testinde değişme yol gösterici olabilir. Tedavisinde betahistidin gibi ilaçlar kullanılır. Kulak burun boğaz uzmanı tarafından takip edilmesi gereken bir durumdur.
Baş dönmesinin tedavisi nasıl yapılmaktadır?
Baş dönmesinin tedavisi baş dönmesi yapan nedene göre çok değişmektedir. Bu nedenle baş dönmesinin nedenine yönelik tedavi esastır. En sık baş dönmesi nedeni olan iç kulak kristallerine bağlı olarak gelişen iyi huylu tekrarlayan pozisyonel baş dönmesinin tedavisinde bir sedye üzerinde hastanın başının belli pozisyonlara çevrildiği Epley (Şekil 2) veya Semont manevrası (Şekil 3) ismi verilen bir tedavi uygulanmaktadır. İyi huylu poziyonel baş dönmesinin daha nadir görülen formunda ise Lempert manevrası uygulanmaktadır (Şekil 4). Bu tedavi sonrasında hastalardan 24 saat boyunca öne ya da arkaya çok eğilmemeleri ve başın yüksek pozisyonda tutulduğu bir şekilde yatmaları önerilir. Bunu etkin şekilde yapamayacak olan hastalara boyunluk kullanımı da önerilebilir. Bazı hastalarda manevraların tekrarlanması gerekebilir. Pozisyonel baş dönmesi olan hastalara evde yapılabilecek baş dönmesi egzersizlerinin (Brandt ve Daroff egzersizleri, şekil 5) oldukça yararı olacaktır. Baş dönmesi tedavisinde denge sistemindeki hücreleri baskılayan ilaçlardan da faydalanılmaktadır. Ancak bu ilaçlar Meniere hastalığı hariç çoğunlukla kısa süreli kullanılması tavsiye edilmektedir.
Tekrarlayan baş dönmesinde ne yapmam gerekir?
Bu durumda baş dönmesine eşlik eden başka bir bulgu yoksa iki sorun olabilir: ya meniere hastasısınızdır ya da iç kulak kristallerine bağlı vertigonuz tekrar ediyordur. Her iki durumun ayırımı muayene ve işitme testleri ile yapılmaktadır. Meniere için kulak içi basıncını azaltan koruyucu tedaviler, kulak kristallerine bağlı baş dönmeleri için de manevra dışında, bazı denge egzersizleri ve iç kulaktaki denge organını duyarsızlaştıran egzersizleri (şekil 5) önerilir. Eğer baş dönmesi dışında başka bir yakınmanız da oluyorsa (başağrısı, uyuşma, çift görme, peltek konuşma, güç kayıpları gibi) bir beyin hastalığınız olabilir. Bu durumda beyin görüntülemesi (MR) çekilmesi gerekmektedir. Uygun teşhise göre tedavi uygulanabilir.