Deprem Psikolojisi

Doğal afet gerçekleştiği coğrafyada yapısal yıkımlar ile birlikte insanların yaşamlarını derinden sarsma ve ciddi psikolojik hasarlara neden olabilmektedir. Afet sonrası oluşan ilk süreçler insanların, yaşamının kurtarılması, herhangi bir fiziksel yaralanma var ise tedavi süreçlerinin sağlanması, yaşamını sürdürebileceği barınakların oluşturulmasına yönelik hizmetlerdir. Bu hizmetlerin tamamlanması ile birlikte psikolojik ilk yardım için çalışmalar yapılmaktadır. Bu aşamada psikolojik ilk yardım afetin yaratmış olduğu hasarı azaltmaya yönelik yapılan çalışmalardır. Tıbbı ilk yardım gibi psikolojik ilk yardım da akut bir travmaya maruz kalan kişilere olay yerinde verilen psikolojik destektir.

Deprem Sonrası Psikolojik İlk Yardım

Deprem sonrası psikolojik ilk yardım, bir tanı veya tedavi yöntemi değildir. Depreme maruz kalanları desteklemek için yapılan hızlı bir yaklaşımdır. Bu müdahale sonrası profesyonel bir yardıma ihtiyaç duyulabilir. Psikolojik ilk yardım sürecinde kişiye; güven verme, sakinleştirme, biriyle bağlantıda olduğu hissini verme ve öz yeterlilik duygusunu oluşturacak ihtiyaçlar üzerinde hareket eder. Bu süreçlerin öncesinde depremzedelerin barınma ve beslenme gibi temel ihtiyaçların karşılanması gerekir aksi halde yardımın bir etkisi olmayacaktır. Bulunduğu yerin güvenli olması önemli bir koşuldur. Bu yerin sağladığı alan depremzedelerin yaşadıklarını ve duygularını ifade etmesine olanak sağlamalıdır. Bu süreç içerisinde verdiği tepkilerin normal olduğunu hatırlatmak ve iletişim halinde olmak kişinin tekrar çevresiyle bağ kurmasına destek olacaktır.

Sekiz Basamaklı Psikolojik İlk Yardım Modeli

1.İlişki ve Bağ Kurma Bu kısımda psikolojik yardımı sağlayan kişi ile etkilenen kişi arasındaki iletişimin başladığı evredir. Yardım sağlayan kişi kendini tanıtması işlevsel ilk adım olacaktır. Daha sonra psikolojik ilk yardım aşamasına geçmeden önce etkilenen kişiye ihtiyaçlarını sormak ve temel bazı gereksinimlerin karşılanması önemlidir.

2.Güvenlik ve Rahatlanmanın Sağlanması Birincilik öncelik bireylerin güvenliğinin sağlanmasıdır. Psikolojik ilk yardım uygulayıcısı etkilenen kişilerin tehlikeli ve riskli alanlardan uzaklaşmalarını ve güvenli bölgelerde gibi önemleri uygulayabilir. Bu kapsamda kişilerin güven ihtiyacının temin edilmesi ve kaygılarının rahatlama haline geçmesi olarak değerlendirilebilir.

3.Dengeleme Afet sonrasında bireyler yoğunlukta akut travmatik stres tepkileri ortaya çıkarabilir. Özellikle ilk 24 saatte görülen çok tepkiler, aşırı korku, panik hali, unutkanlık, dalgınlık, irkilme ve tetikte olma, mantıklı düşünme ve karar vermede zorlanma, gerçek dışı algılama gibi belirtiler müdahale edilmesini gerektirebilir. Bu sebeple bireyleri yeniden psikolojik olarak stabil duruma döndürmek, sakinlik ve denge halinin sağlanmasına yardımcı olmak amacıyla stabilizasyon tekniklerinden yararlanılır. Stabilizasyon amacıyla kullanılan önemli uygulamalardan biri topraklama, dikkatin dış dünyaya yönlendirilmesi ve bu sayede duyguların dengelenmesi amaçlanır. Brymer ve arkadaşları tarafından (2006) yetişkin bireyler için önerilen örnek bir topraklama uygulamasının uygulama yönergesi aşağıda sunulmuştur.

1. Ellerinizi ve ayaklarınızı serbest bırakacak şekilde, rahat bir pozisyonda oturun.

2. Nefesinizi yavaş ve derin şekilde alıp vermeye başlayın.

3. Etrafınıza bakın ve sizde herhangi bir rahatsızlık ya da stres hissi uyandırmayan beş objenin adını söyleyin.

4.Yavaş ve derin nefes alıp vermeye devam edin.

5. Şimdi etrafınızda duyduğunuz seslere kulak verin ve sizde herhangi bir rahatsızlık ya da stres hissi uyandırmayan beş sesin ne olduğunu söyleyin.

6. Yavaş ve derin nefes alıp vermeye devam edin.

7. Ve şimdi bedensel duyumlarınıza ve nasıl hissettiğinize dikkat etmeye çalışın ve sizde herhangi bir rahatsızlık ya da stres hissi uyandırmayan beş hissin ne olduğunu söyleyin.

8. Nefesinizi yavaş ve derin şekilde alıp verin.

4.Bilgi Edinme Bu aşama psikolojik ilk yardım sürecinde verilecek olan psikososyal destek hizmetlerini belirlemek ve müdahaleleri planlamak açısından önem taşır. Psikolojik ilk yardım sağlayıcısı yaptığı gözlemler ve ihtiyaç analizi formları gibi yöntemlerle bilgi edinme aşaması gerçekleştirilir.

5.Temel İhtiyaçlar Konusunda Yardımcı Olma Psikolojik ilk yardımın en önemli aşamalarında biri bireylere gereksinimleri konusunda yardımcı olmaktır. Aciliyet gerektiren iihyaçların nasıl karşılabileceğini dair planlama yapmak uygun olacaktır. Bu aşama olan dışı olayları gözlemlemiş bireylere söz konusu olduğunda endişelerin giderilmesine, güven ve kontrol duygusunun yeniden tesis edilmesine yardımcı olacaktır. Psikolojik ilk yardım sağlayıcısı bu konumda köprü görevi gördüğü için diğer saha ekipleri ve kurumlar hakkında bilgi sahibi olması doğru yönlendirme yapabilmesi adına önemlidir.

6.Sosyal Destek Travma sonrası iyileşme sürecinde sosyal destek önemli bir etken olarak gösterilir . Sosyal destek mekanizmalarını kullanabilen bireyler gündelik yaşamlarına daha hızlı dönüş yapabilir ve travmatik stres ile daha iyi başa çıkarlar. Bu aşamada psikolojik ilk yardım uygulayıcıları tarafından sosyal destek mekanizmalarını harekete geçirecek faaliyetlerde(paylaşım toplantıları,hobi grupları, aktivite grupları) bulunabilirler.

7.Bilgilendirme Afetler ya da olağan dışı olaylar sonrası, etkilenen kişilerin çeşitli konularda bilgilendirmeleri psikolojik ilk yardım sürecinin önemli bir aşamasıdır. Özellikle etkisi yüksek olaylardan sonra bireylerde şok ve bilinç bulanıklığı devam ederken kimi zaman ne olup bittiğine dair karmaşa yaşayabilirler. Bu gibi konularda bilgilendirilmeleri kaygının şiddetini önlemek açısından kritik öneme sahip olabilir.

8.İş Birliği Kurulabilecek Diğer Hizmetlerle İlişkilendirme Psikolojik ilk yardım, eş zamanlı ilerleyen aşamalardan oluştuğu için; çok yönlü psikososyal müdahale bireyi diğer kişi ve hizmetleri ilişkilendirmede, psikolojik yardım sürecinin başlangıcından bitişine kadar olan her basamakta gereklidir. Bu ilişkilendirme faaliyetleri görev değişimi gibi durumlar söz konusu olduğunda bireylerin uyumu ve hizmetin aksamaması için önemlidir. Psikolojik ilk yardım süreçlerinde gizlilik esası çok önemlidir. Kişilerin paylaştıkları bilgileri gizli tutmak ve mahremiyetlerini özen göstermek tüm uygulayıcıların temel sorumluluklarındadır. Bunun yanı sıra mümkün olmayan sözler vermekten kaçınmak, kişilerin yaşadıklarını anlatmaları için zorlamamak, destekler karşılığında herhangi bir hediye kabul etmemek çok önemli bir yere sahiptir. Uygulayıcının sadece kendi yetkileri dahilinde bulunan süreçlere müdahale etmesi önemlidir.