Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu DEHB

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Polikliniğimde, bazen ilgili!! bir öğretmen ( hiperaktiviteyi görmezden gelen, biz idare ediyoruz diyen) bazen de çok bilmiş bir akraba, komşu veya eczacı nedeniyle tedavisi geciktirilmiş hiperaktif çocuklarımızın, ergenlikte ortaya çıkan davranışsal sorunlarını çözmeye çalışan ülkemizdeki ne yazık ki az sayıdaki çocuk psikiyatrisi uzmanından birisiyim.

Çok bilen yakın çevremize, işin profesyoneli olarak görülüp yazıları paylaşılan bazı kişilerin (köşe yazarı, yaşam koçu,hayat koçu, sade koç, vs.) bilimsel dayanağı olmayan kişisel görüşlerini, bilimsel doğrularmış gibi sunmaları eklenince, ailelerin zaten var olan kafa karışıklığı artmaktadır.

Bu durum DEHB’li çocuklarımızın tedavisinin gecikmesine ve tamiri çok zor mümkün olan davranışsal problemlerin oluşmasına neden olmaktadır.

DEHB’DE SORUN NERDE?

Dikkat eksikliği olan çocuklar kendilerine sorumluluk olarak verilen görevleri sonlandirmada, zamaninda bitirmede ve başında durmakta zorluk yasarlar. Bunun en önemli nedenlerinden birisi, görevleri ve sorumlulukları yapabilmek icin gerekli olan "Dopamin ve Nörepinefrin" isimli nörotransmiterlerin beynin ön bölgesi olan prefrontal korteksten henuz bilemediğimiz nedenlerle salınımının bozulmuş olmasıdır. Dopamin haz molekulu olarak da bilinir, özellikle keyif alınarak yapılan aktivitelerde, beyindeki ödül sisteminin merkezi olarak bilinen nücleus accumbes’ten salınımı gerceklesir. DEHB'li çocukların Tv, bilgisayar gibi zevk veren, sorumluluktan sayılamayacak etkinliklerin başında saatlerce, dikkati dağılmadan kalabilmeleri nücleus accumbes’ten salınan dopamin sayesinde mümkün olabilmektedir. Sorun tv bilgisayar gibi keyifli ugraslar esnasinda dopaminin salinmamasi degil, sorumluluklarin görevlerin yerine getirilmesi istendiğinde dikkat sisteminin yeterli dopamin üretememesidir. Dolayısıyla Dikkat eksikligi olan cocuklarimizin keyif aldiklari şeylerden çabuk sıkılmamaları, en ince ayrıntısına kadar bilebilmeleri onlarin DEHB olmadıgı anlamına gelmez.

Dopamin molekülünün ilgili beyin bölgelerinden farklı görevler esnasında salınımının bozulmus olması, sıkıcı gelen aktivitelerin başında duramama aynı zamanda zevk veren aktivitelerin başından ayrılamama ile sonuçlanır. Günümüzde internet bağımlılığı gelişen çocuklarimizda en sik eşlik eden bozukluğun DEHB olmasi bu durumun en somut kanıtlarından birisidir.

DEHB TEDAVİ EDİLMEDİĞİNDE EN OLASI SENARYO:

Hiperaktivite çocukluktan ergenlige geciste azalma egilimindedir ancak bu azalma, huzursuzlukta artışı beraberinde getirir. Örnegin Anne babasi başında, maddi manevi bir sıkıntisı yok ancak cocugumuz sabah kalkiyor huzursuz aksam yatiyor huzursuz olması, surekli ' oğlum / kizim neyin var, okulda mi bisey oldu deme ihtiyaci hissetmeye baslamamız ve cocugumuzun bir turlu mutlu olamaması, ergenlige kadar tedaviyi erteleyen ailelerimizi bekleyen bilindik tablodur. Ergenlik doneminin dogasi geregi cocuklarimiz artan bagimsizlik duygusu ve özerklik ihtiyaci dogrultusunda anne babalarindan fiziksel ve duygusal olarak uzaklasmaya, benzer ilgi alanlari olan arkadaslarinin olusturdugu gruplar icinde bir gruba ait olma ve kendini ifade edebilme hissiyati ile arkadas ortamlarinda daha fazla zaman gecirmeye başlarlar. Bu dogal surecte hiperaktif cocugumuz anne babadan uzaklasmayi basarili bir sekilde saglayabilmekle beraber, kucuklugunde kontrol edemediği hareketlilik ve dürtüselliğe benzer şekilde, bu sefer de cabuk sıkılma aniden sinirlenme alınganlik gibi artan olumsuz davranissal ozellikler nedeniyle, arkadas iliskilerinde sorunlar belirginleşmeye başlar. Anne babadan donemin doğasi geregi uzaklasan DEHB'li ergen, sonradan pisman olsa da ofke ile yaptigi davranislari engelleyemesi sonucu arkadas iliskilerini bir türlu yoluna koyamama, yalnizlaşma, ice kapanma, özgüvende azalma, bilgisayar basinda gecirilen surelerde artis, uykularda bozulma ve en nihayetinde depresif semptomlarla baş başa kalma seklinde olumsuz bir tablo ile karsilaşir.
İslerin yolunda gitmediği bu donemde uygusuz çevrelerden alacağı " şunu iç rahatlarsın " 'al sunu dene iyi gelir ' seklinde sigara alkol ve madde kullanma teklifler, risk almaktan korkmayan ( kücukken de hizli bisiklet surerdi) yapisi nedeniyle hayir diyememe ve bu maddelerin gecisi bir sure huzursuzluğa iyi gelmesi gibi nedenlerle ne yazik ki cocuklarimizin bu kotu aliskanligi edinmesi ile sonuçlanmaktadır.
Çocuk yaslarda ilac yan etkilerinden korkulup, tedavisi ertelenen DEHB'li cocuklarimiz ergenlik doneminde dersi ikinci plana iten, okul kurallarina uyamayan asi, haylaz çocuklar olarak anilmaya baslanirlar. Okulda bir problem yaşandığında ihale hep DEHB'li çocuğumuzun üstüne kalır. Bu durum okulda ögetmenleri ve arkadaslari, evde anne babalari tarafindan damgalanmalarina neden olur. Akrabadan komşudan eşten dosttan ‘’siz bu çocuğu terbiye edememişsiniz, eğitememişsiniz gibi olumsuz duyumlara maruz kalan anne baba, zaman içersinde ''çocuğu sen şımartın, her dediğini yaptın kural koymadın senin yüzünden böyle oldu'' şeklinde birbirlerini ( anne babayı, baba anneyi) ve kendilerini suçlama eğilimi içine girer ve yetersizlik duygusu hissetmeye başlarlar.

Sevgili anne babalar;

7,8 yaslarinda üzerine titrediğimiz çocuğumuza doktor ilac başlayacağız dediğinde, huzursuz olmamızdan,

ilac kullanmazsak olmaz mi, ilerde zarar verici etkileri olmaz mi diye endise duymamızdan daha dogal bir sey olamaz.

Ancak şu çok iyi bilinmelidir ki; annesini üzmesin, ögretmeni yormasın, veya matematik,turkce 3 ten 5 e ciksin diye bir çocuga ilac verilmez, tedavi hedefi kesinlikle teneffüste, oyunlarda, sosyal ortamlarda çocuğu yavaşlatmak, donuklaştırmak değildir. DEHB tedavisinde esas amaç, ergenlik döneminde çocugumuzu ve ailemizi zor durumda birakacak davranışsal problemlerin oluşmasının önüne geçilmesidir.
Ergenlik öncesinde, ‘’sadece biraz yaramaz, enerjisini atamıyor, öğretmenin abartması’’ şeklinde yanlış yorumlanan ve tedavisi ertelenen DEHB’li çocuklarımız, ergenlikte, depresyon, anksiyete bozuklugu, sigara,alkol ve madde kullanımı başta olmak üzere bir çok psikopatoloji gelişimi için riskli adaylardır.
Unutmayiniz ki DEHB tibbi bir hastaliktir tani konma ve tedavi sureci tip egitimi almis cocuk psikiyatrisi uzmanlarinca yurutulmesi gerekir.

Cocugumuzun DEHB olup olmadigi yonunde verilecek karar ve buna bağlı verilecek tedavi çocuğumuzun butun yaşamini derinden etkileyecektir.