DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukların yaşına ve gelişim düzeyine göre azalmış dikkat, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ile karakterize bir bozukluktur. DEHB’nin klinik olarak 3 alt tipi mevcuttur. Bunlar Dikkat Eksikliğinin Ön Planda, Aşırı Hareketliliğin Ön Planda ve Hem Aşırı Hareketliliğin Hem de Dikkat Eksikliğinin beraber gözüktüğü tiplerdir.

DEHB yüzyıllardır bilinen ama farklı isimlerle anılan bir bozukluktur.1900’lü yıllarda DEHB ye hiperaktivite sendromu, organic hareketlilik, minimal beyin zedelenmesi sendromu ve hiperkinetik dürtü bozukluğu gibi isimler konmuştur. Okul çağı çocuklarında DEHB’nin görülme sıklığı yaklaşık olarak %10 yani yaklaşık her 10 çocuktan bir tanesinde görülmektedir. Erkek çocuklarda görülme sıklığı kız çocuklara göre 3-5 kat yüksektir.

DEHB belirtileri 3 yaş itibarıyla gözükmeye başlar. Okul dönemiyle beraber belirtiler belirgin hale gelir. DEHB’nin büyük oranda genetik ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Çevresel faktörler arasında ise parçalanmış aile, gebelik döneminde toksik maddelere maruz kalma, erken doğum, gebelikte stres, gebelikte sigara ve alkol kullanımı, zor doğum, kafa travması gibi nedenler sıralanabilir. Gıda boyaları, şeker, katkı maddeleri, kurşunun DEHB’ye neden olabileceği bilimsel olarak kanıtlanamamıştır.

DEHB ye diğer psikiyatrik bozukluklar %60 oranında eşlik eder. Eşlik eden bozukluklar arasında en sık olarak Karşıt Olma Karşı Gelme , Davranım Bozukluğu ve Öğrenme Bozuklukları gelmektedir. Çocukluk çağındaki DEHB yaklaşık %70 oranında ergenlikte de devam eder. Tedavi edilmeyen DEHB li çocukların %90’ı ders başarısızlığı gösterirken yaklaşık %40’ı eğitimlerini yarıda bırakırlar. İlerleyen dönemlerde DEHB tedavi edilmediğinde Davranım Bozukluğu, Depresyon, Kaygı Bozuklukları, Madde kullanım Bozuklukları için zemin hazırlar.Bu nedenlerden dolayı önleyici tedavi çok önemlidir.

BELİRTİLER

• Aşırı hareketlilik, yerinde duramama
• Acelecilik
• Sabırsız olma
• Sıra beklemekte güçlük
• Laf arasında girme
• Yaptığı işten ya da dersten çabuk sıkılma
• Ders başında uzun süre oturamama(Ör: susadım gibi nedenler sunup derse ara verme..)
• Yaşıtlarına göre dikkat süresinin az olması
• Dikkat gerektiren görevlerden kaçma ör: ders yapmak istememe
• Üzerine aldığı görevleri uzun sürede bitirme ya da bitirememe
• Sınavlarda dikkatsizce hatalar(Ör: okuma hataları, işlem hataları..)
• Unutkanlık ör: okulda eşya unutma, verilen görevleri unutma…
• Dalgınlık, Dinlemiyormuş gibi gözükme
• Çabuk sinirlenme
• Arkadaşlarıyla anlaşamama, kavga
• Ders başarısızlığı
• İnternet, Bilgisayar ve Telefon Bağımlılığı
• Aile İle çatışma
• Okuldan kaçma
• Okulda disiplin suçu işleme
• Sigara, Alkol, Madde kullanımı
• Adli Suçlara Karışma
• Yukardaki belirtiler en az iki ortamda (okul, ev, dersane…) bulunmalıdır.

TANI

DEHB tanısı detaylandırılmış Klinik Muayene ile konur.Gerektiği durumlarda testlere ihtiyaç duyulabilir.

TEDAVİ

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisi psikososyal ve medikal tedavinin bir arada olduğu çok yönlü yaklaşım ile yapılmalıdır. Her çocuğun tedavisi kendisine özgüdür. Tedavide kullanılan ilaçlar bağımlılık, uyuşma, gelişme geriliği ya da kısırlık gibi yan etkileri yoktur.Tam tersine DEHB de kullanılan ilaçlar bağımlılık tedavisinde de kullanılır.Tedavi yapılmadığında ya da geç başlandığında bu durum çocuğumuzun psikolojisini olumsuz yönde etkiler.

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU İLE İLGİLİ SORULAN SIK SORULAR

• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavisi ilaçsız olur mu ???

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu genetik geçişli ve beynin belirli bölgelerini etkilediği için ilk ve altın standart tedavisi ilaç tedavisidir. İlaç tedavisine ek olarak davranışçı tedaviler uygulanabilir.Yapılan çalışmalarda davranışçı tedavilerin yalnız başına yapıldığında etkisiz olduğu kanıtlanmıştır.İlaç tedavilerinin etkinliği %90 lara ulaşmaktadır.Sadece davranışçı tedavilerin etkinliği ise %5 ler civarındadır.

• Dikkat Eksikliğinde kullanılan ilaçlar bağımlılık yapar mı ???

Diğer bilinen yanlış bilgilerden bir taneside Dikkat Eksikliği Hiperaktivitede kullanılan concerta, ritalin, medikinet gibi ilaçların bağımlılık yaptığı ile ilgilidir. Tam tersine uygun dozlarda kullanıldığı zaman bu ilaçlar bağımlılığı azaltır.Muhtemelen kırmızı reçete ile yazıldığından insanlarda böyle bir yanlış algı oluşmaktadır.

• Dikkat Eksikliğinde kullanılan ilaçlar kısırlık yapar mı ???

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda kullanılan ilaçların kısırlık yapması söz konusu değildir.

• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavi edilmezse ne olur ???

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavi edilmediği zaman ilerleyen dönemlerde çocuklarımızın davranış bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, depresif bozukluklar, kaygı bozuklukları , madde kullanım bozuklukları geliştirmesi açısından yüksek risk taşırlar.

• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun tedavi süresi ne kadardır ???

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu kronik olarak devam eden bir bozukluktur.Yapılan çalışmalarda çocukluk çağında Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı almış çocukların yüzde %65 nin erişkinliktede bu bozukluğu sürdürdüğü bulunmuştur.İlk 18 yaşa kadar alınan tedaviler çocuğumuzun gelecek hayatını çok etkilediğinden çok önemlidir.

• Dikkat Eksikliğinde Hiperaktivite Bozukluğunda kullanılan ilaçlara yazın ara vermek gerekir mi ???

Dikkat eksikliği tedavisi ara vermeden yapılması gerek bir tedavidir.Dikkat sadece çocuklarımızın derslerinde değil günlük hayatlarındada çok önemlidir.Kullanılan ilaçlar günlük etkilidir.Günlük etkili oldukları için beyinde kalıcı hasarlara yol açmaz.Bu nedenlerden dolayı hergün düzenli şekilde alınması gerekir.Alınmadığı dönemlerde o gün dikkatı azalır.Bu tedavinin eksik kalmasına yol açar.

• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavisi kaç yaşında başlanır ???

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı konar konmaz tedavis süreçi başlar.Eğer bozukluk çok şiddetliyse ve çocuğumuzun gündelik hayatını çok etkiliyorsa erken ilaç tedavileri başlanabilir.Her çocuğu kendi içerisinde değerlendirmek en uygunudur.

• Aşırı Hareketlilik zeka göstergesi midir ???

Zeki çocuk aşırı hareketlidir ya da aşırı hareketli çocuk çok zekidir kesinlikle yanlış olan bir düşüncedir.Zeka potansiyeli iyi olan çocuklar aynı zamanda hareketlerinide kontrol etmede sorun yaşamazlar.Çocuğumuzun gelişim düzeyi düştikçe hareketlerini kontrol etmekte zorlanacağı için aileler tarafından bu durum aşırı hareketli olarak değerlendirilebilir ama bu değerlendirme yanlıştır.Her çocukta dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olabileceği gibi gelişim geriliği olan çocuklarda da olabilir.

• Çocuklarnın yedikleri şekerli yiyecekler dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu yapar mı ???

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna yol açan nedenler arasında beslenme bilimsel olarak kanıtlanamamıştır. Aşırı hareketli olan çocuklar şekerli yiyecek ve içecekleri tüketmeyi severler.Her insan şekerli içecek tükettiği zaman biraz enerji artışı olur ama bu gün boyu sürmez.

• Dikkat eksikliği hiperaktivite tanısı ülkemizde çok mu konuyor ???

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu toplumda görülme sıklığı yapılan çalışmalarda %5-10 arasında değişmektedir.Ülkemizde 6 yaş-18 yaş arasındaki çocuk sayısı yaklaşık olarak 21 milyondur.Bu rakamlara bakarak şu anda tedavi alması gereken çocuk sayısı yaklaşık olarak en az 1.5 milyon çocuk civarıdır ama şu anda tedavi alan çocuk sayısı yaklaşık olarak 200 bindir.Bu istatistiklere bakarsak şu anda her yüz çocuktan 15 i yaklaşık olarak tedavi almaktadır.

• Dikkat eksikliği hiperaktivite tanısı nasıl konur ???

Dikkat eksikliği tanısı Çocuk ve Ergen Psikiyatristi tarafından yapılan detaylı klinik muayene ve görüşmeyle konur.Tanı koymak için herhangi bir EEG,MR.. gibi testlere ihtiyaç yoktur.Eşlik eden diğer hastalıklar varsa gerekli tetikler doktorunuz tarafından istenir.

• Dikkat eksikliği tedavisinde neurofeedback ya da mental aritmetik gibi yöntemlerin tedavide yeri var mıdır ???

Dikkat eksikliği tedavisinde en etkili yöntem medikal tedavi ve buna ek olarak yapılan davranışçı tedavilerdir.Neurofeedback,mental aritmetik ve diğer buna benzer yöntemlerin tıbbi olarak etkinliği kanıtlanmamıştır.

• Dikkat eksikliği olan çocuk nasıl tv,bilgisayar karşısında saatlerce kalabilir ???

En çok sorulan , aileleri çelişkiye düşüren sorulardan bir taneside budur.

• Madem çocuğumda dikkat eksikliği var nasıl olur da saatlerce hareket etmeden tv, bilgisayar karşısında kalabilir???.,

Tv,bilgisayar hızlı döngülü, anlık değişimlerin,biraz sonra ne olacak sorusunun (merak) olduğu araçlardır.Aynı zamanda çocuklarda oyun, merak , kazanma, ödül gibi duyguları beslediği için bağımlılık yaratır. Bilgisayar oyunları aynı zamanda çok dikkat gerektirmez.Bilgisayar oyunları çocuklarımızda bir kısır döngü oluşur.Kaybeden çocuk bir daha ki seferde daha iyi yapacam,bu sefer şöyle oynucam,geçen seferde şundan dolayı yapamadım deyip o ödül sistemini çalıştırmaya devam eder.Aslında detaylı baksak dikkat eksikliği olan çocuklar oyunlardada dikkat etmezler. Bu yüzden tekrar tekrar oynarlar.Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda bağımlılık gelişmeside diğer çocuklara göre daha kolay olduğundan bı sistem devam eder.Önce 15 dakika olan süre yarım saate sonra saatlerce en sonunda da günboyuna döner.

• Dikkat eksikliğinde kullanılan ilaçlar beyne zarar verir mi ???

Dikkat eksikliğinde kullanılan ilaçlar yaklaşık olarak 50 yıldır kullanılmaktadır.Şu ana kadar beyin hücrelerine zarar verdiği ile ilgili bilimsel bir çalışma yoktur.

• Dikkat eksikliğine kullanılan ilaçlar kokain, esrar, eroin gibi uyuşturucu maddelere benzer mi ???

Dikkat eksikliğinde kullanılan ilaçlar psikostimulan grubundan olup dikkat artıcı özelliği vardır.Bunun dışında uyşukluk yapma,uyutma gibi etkileri yoktur.Kokain,esrar,eroin gibi maddelerin yaptığı hiç bir etkiyi yapmaz.Tam tersine dikkat eksikliği ilaçlar uykuyu açar.

• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu büyüyünce ya da kendiliğinden geçer mi ???

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu kronik bir hastalıktır.Yaş artıkça çocukların kendilerine çözüm üretme mekanizmalarının gelişmesi,yaşla beraber dikkat süresinin uzaması nedeniyle çocuklar ilerleyen dönemlerde hayatlarını çok etkilemeden bu durumla baş edebilirler.Yapılan çalışmalar 18 yaşını bitirmiş çocukların yaklaşık yüzde 30 unda hayatını etkilemeyecek düzeye geldiğini göstermiştir.Geriye kalan büyük kısımda ise bu durum artarak devam eder.Çoğu erişkin düzeye gelmiş, çocukluk döneminde dikkat eksiliği ya da aşırı hareketliliği olan kişiler bu durumun farkına varmayabilir.Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik ile yaşamaya alışmış kişiye bu durum normal gelebilir.Çoğu zaman bu durumu etrafındaki kişiler fark eder.Dikkat eksikliği ve aşırı hareketliliğin çocukluk çağında şiddetli olması erişkin döneminde de bu sorunların devam edeceğini gösterir.​.

• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda kullanılan ilaçlar boy uzamasını ya da çocuğun gelişimini etkiler mi ???

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda kullanılan ilaçlar dikkatı artırarak uyku ve iştahın azalmasına yol açar. Bu nedenden dolayı çocuklarda tedavinin ilk başlarında kilo kaybı olur. Çoğu ailenin kafasında da çocuğumun boyu kısa kalacak endişesi kalır. Aslında bu kilo kayıpları çocuğun fazladan olan kiloların yok olmasından kaynaklanır. Çocuklar ilaç kullandıkça zayıflamazlar. Çocukların boy gelişimini etkileyen en önemli faktör genetiktir. Bu ilaçlar büyüme gelişme genleri etkilemediği için büyüme gelişme geriliğine yol açmazlar.