Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu DEHB beyindeki bazı kimyasal maddelerin işleyişindeki farklılar nedeniyle oluşan bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte çevresel, genetik ve nörolojik faktörlerin bir araya gelmesi ile oluştuğu düşünülür. DEBH tanısı konulmadan önce, kişinin 6 ay boyunca devam eden semptomlarının günlük yaşamını olumsuz yönde etkilemesi beklenir. DEHB çocukluk döneminde başlayıp çocuk ve yetişkinlerde dikkati odaklamakla ve aşırı hareketlilikle kendini gösteren bir rahatsızlıktır. DEHB üç boyut olarak ele alınır. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik.

DİKKAT EKSİKLİĞİ İLE İLİŞKİLİ BELİRTİLERİ:

∙ Kolayca dikkati dağılıyor.

∙ Yönergeleri takip etmiyor veya görevleri bitiremiyor.

∙ Dinliyor gibi görünmüyor. 

∙ Dikkatini toparlamakta güçlük çekiyor, sıkça hatalar yapabiliyor. ∙ Okulla ilgili görevlerde özensiz olma. 

∙ Ailelerden sıkça çok dağınık veya savruk ifadelerini duyarız. 

∙ Çok fazla oyalanırlar bu sebeple ailelerin favori kelimesi ‘Hadi’dir. ∙ Biri konuşurken başka bir şey ile ilgilenme. 

∙ Sık sık eşyalarını kaybederler veya unuturlar. 

∙ Dalgın ve hayalci bir tavırları vardır. Sakarlık vardır. 

∙ Yardımsız ders yapamazlar. 

∙ Dikkat gerektiren görevlerden kaçınma veya hoşlanmama durumu vardır. ∙ Bir işi bitirmeden diğerine geçme sıkça görülür. 

ÖRNEĞİN; Çocuk odasını toplamak için odaya gider orada bir kalem görür ve yazı  yazmaya başlar. Kendisine engel olamama organize olamama durumu içerisindedirler. 

HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU İLE İLİŞKİLİ BELİRTİLERİ: 

∙ Fazla hareketli olma hali içindedirler. 

∙ Sessizce durmakta güçlük çekerler. 

∙ Çok sabırsızdırlar. 

∙ Favori kelimeleri ‘canım sıkıldı’ kelimesidir. 

∙ Çok fazla konuşma istekleri vardır. 

∙ Sürekli olarak el ve ayaklarını oynatırlar. Sürekli kıpır kıpırlık hali içindedirler. ∙ Çiş tutma alışkanlıkları olabiliyor. 

∙ Koşma ve tırmanmaya eğilim vardır.

∙ Uzun süre hareketsiz kalamazlar. 

ÖRNEĞİN; Bu çocuklar okulda sürekli düzen bozan olan nitelendirilip sıkça şikâyet  alırlar. 

DÜRTÜSELLİK İLE İLİŞKİLİ BELİRTİLER: 

∙ Sıra beklerken zorlanırlar. 

∙ Başkalarının sözünü kesmek veya düşünmeden konuşma davranışları vardır. ∙ Verdikleri sözleri genellikle tutamazlar. 

∙ Yenilgiye tahammülleri yoktur. 

∙ Okulda diğer çocuklara zarar verme davranışları olabilir. 

∙ Tez canlılardır. Çabuk öfkelenirler.  

∙ Çok çabuk mutsuz olurlar. 

∙ Orantısız tepki gösterirler.  

∙ Yoğun bir kıskançlıkları vardır. 

∙ Suçun hep başkalarında olduğunu savunurlar. 

∙ Çokça ısrar ve tutturma davranışları vardır. 

∙ Davranışlarının sonucunu düşünmeden hareket ederler. 

ÖRNEĞİN; Sınıfta öğretmeni ders anlatırken değişik sesler çıkartmak.  

DEHB METAFOR İLE AİLELERE ANLATMAK: Hepimiz dünyaya bir at ile geliyoruz.  Bizlerde jokeyleriz. Her birimizin atı var bizim atlarımız bizi dinliyor fakat  çocuğunuzun atı onu dinlemiyor. Bu metaforu hem çok severim hem de çok  kullanırım buradaki at örneğinde çocuğun beyninin ön bölümünde bulunan frontal  lobtan bahsediyorum. 

TANI SÜRECİ; Teşhis için özgül tek bir test veya tahlil ne yazık ki yoktur. Teşhis  süreci için genellikle MOXO Dikkat Testi, WISC-IV, CAS Testleri, psikiyatrik görüş,  klinik gözlem aynı zamanda semptomlarda dikkate alınır. 

GENEL ÖNERİLER: 

∙ Bol hareket içeren oyunlara yönlendirmek (Örneğin; deve-cüce oyunu) ∙ Hayatına sporu dahil etmek. 

∙ Daha çok sokak oyunlarına yönlendirmek. (Örneğin; bisiklet,scooter) ∙ Ev trambolini alınabilir. 

∙ Hareket içeren zorlanma oyunları tavsiye edilebilir.

∙ Enerji veren gıdalardan uzak durmak. Şeker, renkli boyalı gıdalar  hiperaktiviteyi arttırır. Kısıtlı vermekte fayda var. 

∙ Göz teması içeren kısa ve net konuşmalar. 

∙ Davranışa eşlik etme, gel beraber yapalım demek gibi. 

∙ Ders sürelerinin kısa tutulması maximum 15 dakika sık molalar verilebilir. ∙ Bekletme ve yenme çalışmaları yapılabilir.  

DEHB İLE İLGİLİ DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR: 

∙ Yanlış: DEHB tedavisinde kullanılan ilaçlar bağımlılık yapabilir. 

Doğru: Bu ilaçlar bağımlılık yapmaz. Hatta yapılan araştırmalara göre tedavi  edilmemiş DEHB olan çocukların ergenlikte madde-alkol kullanımlarının daha  fazla olduğu, bu etkenlere bağımlılık risklerinin arttığı gösterilmiştir. Yani DEHB  için kullanılan ilaçlar, gelecekte görülebilecek madde bağımlılığı riskini  azaltmaktadır. 

∙ Yanlış: Tüm DEHB olan çocuklara doktorlar ilaç başlar. 

Doğru: DEHB tanısı konulan çocuğa, ilaç başlamak için çocuğun öncelikle  değerlendirmesi yapılır. DEHB olan çocuk, yaşadığı sıkıntılardan dolayı okulda  kapasitesinin altında bir performans gösteriyorsa; yani de DEHB onu aşağı  çekiyorsa bu çocuğa ilaç başlanması düşünülmelidir. Ya da çocuktaki  hareketlilik, dürtüsellik, dikkatsizlik onun işlevselliğini bozuyor ve/ya sosyal  yaşantısını etkiliyor ise yine tedavi düşünülmesi gerekmektedir. 

∙ Yanlış: DEHB zeka sorunudur. Zeki çocuklar hareketli olur. 

Doğru: DEHB’nin zekayla ilişkili bir durum değildir. Her zeka düzeyindeki  çocuk DEHB olabilir. 

∙ Yanlış: DEHB olan tüm çocuklar hiperaktiftir. 

Doğru: DEHB’nin dikkat eksikliği baskın tip, hiperaktivite baskın tip, ikisinin bir  arada görüldüğü kombine tip gibi farklı alt tipleri vardır. Çocuk hareketli  olmayıp sadece dikkat eksikliği ile de giden alt tipin içerisinde olabilir. 

∙ Yanlış: Bu çocuk DEHB olamaz. Çünkü saatlerce televizyon izleyebiliyor,  başından kalkmadan bilgisayar oyunu oynayabiliyor

Doğru: DEHB olan çocuklar birçok olayda ve yapmaları gereken işlerde  dikkatini sürdüremezler, başından sonuna kadar takip edemezler. Ancak keyif  aldıkları, ilgilendikleri, yoğun uyaran ve kısa süreli ödül ve haz içeren  aktivitelere ve işlere daha iyi odaklanabilirler. Bu tam tersine DEHB  olmadıklarını değil, olduklarını gösteren tanı koydurucu bulgulardan birisidir. 

∙ Yanlış: Anne babalar çocuğu şımartmasalardı böyle olmazdı. Bu ebeveyn  tutumuyla ilgilidir. 

Doğru: Araştırmalar DEHB’nin anne -baba tutumlarının ve disiplin verme  yöntemlerinin doğrudan bir sonucu olmadığını göstermektedir. Şımarıklık,  anne babanın yaptığı tutum hataları, sınır koymalarındaki başarısızlıkları  nedeniyle ortaya çıksa da anne baba şımarttı diye çocuk DEHB olmaz. Elbette  ki tedavinin başarısı ailenin ilgi ve desteğiyle yakından ilişkilidir. 

∙ Yanlış: DEHB, hekimler ve psikologlar tarafından yaramaz çocukları  tanımlamak içim uydurulmuş/üretilmiş bir tanıdır. 

Doğru: DEHB, 50 yıldan daha uzun bir süredir bilinen bir bozukluktur. Beynin  gelişimi sırasında, belli bölgelerin farklı zamanda olgunlaşması ve farklı  çalışması ile ortaya çıkan nöropsikolojik ve nörogelişimsel bir bozukluktur. 

PSİKOLOG EMİNE GÜLER