Dikkat'ler

Her geçen gün daha da ilgi gören bir konu: Dikkat eksikliği/dağınıklığı/bozukluğu.

Daha çok okul hayatının başlamasıyla çocukta göze çarpan ;başlanan oyunu sürdürememe, masa başında yaşının gerektirdiği kadar uzun oturamama, öğretmenini dinlerken kısa bir süre sonra dalıp gitme ya da başka şeylerle ilgilenme gibi şikayetlerle başvurular gitgide artmaktadır.

Peki dikkati nasıl tanımlayabiliriz, o sadece başlanan işi yeteri kadar uzun süre devam ettirebilme ile mi ilgilidir?

Dikkat, odaklanma , konsantrasyon günlük pratikte sıklıkla birbirinin yerine kullanılan kelimeler. Bir işle meşgul olurken ona konsantre olabilme, gerektiğinde ondan dikkatini çekebilme, birden fazla işe odaklanabilme, dikkat dağıtıcılardan etkilen(me)me dikkat ile ilgili süreçlerdir.

Buna göre sürdürülebilir (uzun süreli) dikkat, seçici dikkat, değiştirilebilir/kaydırılabilir dikkat ve bölünmüş dikkatten bahsedilebilir.

Sürdürülebilir Dikkat

Günlük yaşam aktivitelerini devam ettirebilmek için gerekli en temel dikkat miktarını “uyanıklık” ya da “canlılık” olarak isimlendirebiliriz. Düşük bir uyanıklık/canlılık durumunda işlerimize yeteri kadar konsantre olamayız. Diğer taraftan korku , endişe hali gibi aşırı uyarılmışlığın olduğu durumlarda da ortada bol miktarda dikkat olmasına rağmen bunu tek bir noktaya yönlendirme yani odaklanma mümkün olmayacaktır. Bu yüzden aşırı kaygı dikkati sürdürmeyi olumsuz etkileyen faktörlerdendir.

Uzun süreli dikkat ; oyun oynarken, kitap okurken, ödev yaparken , birini dinlerken tek bir aktiviteye odaklanıp bunu sürdürmekle ilgilidir. Dışardan gelen bir ses gibi dışsal , başka düşüncelerin zihni meşgul etmesi gibi içsel bir uyaran onu sürdürmeyi sekteye uğratır.

Bununla birlikte bu iç ve dış seslerin sürdürülen dikkati nasıl etkileyeceği her bireyin motivasyonuna ya da sürdürülmeye çalışılan aktivitenin zorluğuna bağlı olarak değişir. Örneğin zorlanılan bir dersi ya da ilgi alanına girmeyen bir konuyu dinlerken çocukların dikkati daha kolay dağılabilir.

Seçici Dikkat

Çevremizden gelen uyaran bombardımanına rağmen aralarından sadece bir tanesini seçip ona yönelebilmek seçici dikkatle ilgilidir. Kalabalık ve gürültülü bir caddede ilerlerken bir sinema afişini seçip ona odaklanmak ya da tiyatroda sahnede ışık yoğunluğunun olduğu yere odaklanmak gibi.

Hangi veri kaynağına odaklanılacağını ,hangilerinin de devre dışı bırakılacağını belirleyen bir filtredir söz konusu olan. Aynı anda birçok şeye odaklanmaya çalışmanın yaratacağı yükü düşünürsek bu filtreleme sisteminin önemini daha iyi anlarız. Bazı şeylerin dikkatimizi çekmesi ise çok daha kolaydır, örneğin ismimizin yazılı olduğu bir kağıt/ekran çok daha kolay ve hızlı çeker dikkatimizi.

Seçici dikkatle ilgili gözlemler arasında 4-6 aylık bebeklerin karşılarında konuşan kişilerin gözleri ile ağızlarına bakmak arasındaki seçimleri de bulunmaktadır. Karşısındaki kişi konuşurken dikkatini konuşanın dudaklarına yönelten bebeklerin daha fazla sözcük kullandıkları görülmüştür.

Değiştirilebilir/Kaydırılabilir Dikkat

Kitap okurken bize soru soran birine cevap vermemiz gerektiğinde bu dikkat türü devreye girer. Odak noktasını kitaptan soru kaynağına yöneltir ve tekrar kitaba kaydırırız. Dikkat açısından baktığımızda hedefin hızlı bir şekilde değiştirilebilmesi ve buna uyum sağlayabilme yeteneğidir, gelişmesi yaşamın ilk yılında başlar ve yaşla birlikte daha da gelişir.

Bölünmüş Dikkat:

Şarkı söylerken aynı anda çantamızı toplamak, yürürken aynı anda telefonda konuşmak gibi aynı anda birden fazla amaca yöneldiğimizde ihtiyacımız olan dikkat türüdür. Diğer türlere göre biraz daha tartışmalı bir alan çünkü bazı araştırmacılar her ne kadar aynı anda yapılan işler söz konusu olsa da birinin konsantrasyon açısından daha öncelikli olduğunu savunmaktadırlar.

Dikkatin Kopması/Hareketi

Dikkatin bütün bu var olma biçimlerinin dışında, elastik olması ve serbest hareket edebilmesi de önemlidir. Bir yere odaklanabilmek ardından dikkatin oradan uzaklaşıp yeni bir noktaya yöneltilmek üzere kopabilmesidir kast edilen. Aksi halde hep aynı noktada kalmak günlük yaşama devam etmeyi imkansız hale getirecektir. Bu nokta , dikkat sorunu yaşayan çocukların bir kısmında dile getirilen “bir konuya, noktaya saplanıp kalmak “ ile de örtüşmektedir.