Düşünce Hataları Nelerdir?

Bilişsel Terapi kuramına göre insanlar bazı bilişsel çarpıtmalar(Düşünce Hataları) yapmaktadırlar ve yaptıkları çarpıtmalar bireyleri ruhsal bozukluklara itmektedir. Bilişsel çarpıtmalar sadece ruhsal bozukluğu olan bireylere özgü değildir tüm insanlar bilişsel çarpıtma yaparlar fakat bazı insanlarda bilişsel çarpıtmalar daha yoğun olabilmektedir.

Aşırı Genelleme: Her insan zaman zaman bazı olumsuzluklar yaşar ve yaşamın içerisinde olumsuzluklar vardır fakat bazı bireyler bu olumsuzlukları tekrar tekrar yaşayacaklarına inanırlar ve hayatları boyunca bu olumsuzluklar peşlerini bırakmayacakmış gibi düşünürler. Örnek olarak bir defa sevgilisi tarafından aldatılan birinin bundan sonra hep aldatılacağım hiçbir sevgilimle sadık bir ilişki kuramayacağım. Başka bir örnek vermek gerekirse ehliyet sınavında kalan birinin ben hep ehliyet sınavından kalacağım asla geçemeyeceğim tarzında düşünmesi.

Duygusal Çıkarsama: İnsanlar bazen duygu ve hislerine çok güvenirler. Duygusal çıkarsama çarpıtmasında kişi bir ola sonucunda genellikle öyle hissediyorum eğer hissediyorsam doğrudur ya da şu an kaygılıyım demek ki kaygılanacak bir durumdayım diye düşünme eğilimindedirler. Örnek olarak dışarı çıkmaktan kaygılanan ve dışarı çıkmayan panik bozukluk sahibi kişi dışarı çıkarsam kötü bir şey olacakmış gibi hissediyorum diye düşünebilir. Başka bir örnek vermek gerekirse beni sevmediğini hissediyorum o zaman beni sevmiyor.

Etiketleme: İnsanlar kendilerini ve diğerlerini net tanımlama eğilimdedir bir kişiyi veya kendini tek bir veya birkaç özelliğinden dolayı yalancı, yetersiz, değersiz, başarısız vb. gibi etiketlemeler yapmaktadır. Örnek vermek gerekirse işinde, sosyal hayatında ve ailesinde gayet başarılı bir mühendisin evdeki çamaşır makinesini tamir edememesi üzerine ben becereksiz biriyim diye kendini etiketleme durumudur. Başka bir örnek vermek gerekirse arkadaşının bir defa yalan söylediğini fark etmesi üzerine o zaten yalancı birisi hep yalan söyler diye düşünmesi. 

Geleceği Okuma (Felaketleştirme): İnsanlar gelecekle ilgili genelde olumsuz ve en kötü seçeneklerle düşünme eğilimi gösterebilirler. Bir olayın en kötü seçeneğini düşünür ve buna göre davranışlarımızı şekillendirebiliriz. Örnek olarak kişinin karşıdan karşıya geçerken araba çarpacak kimse yardım edemeyecek, ambulans yetişemeyecek ve orada müdahale edilmeden öleceğim. Başka bir örnek vermek gerekirse üniversite öğrencisi bir bireyin bu sınavdan kesin başarısız olacağım ve sonucunda sınıfı geçemeyeceğim bunu başarmam imkânsız diye düşünmesi. 

Keyfi Çıkarsama: Bireyin düşüncelerini destekleyen kanıt olmamasına rağmen hatta bazı durumlarda aksi kanıtlar olmasına farklı anlamlar çıkarılmasıdır. Örnek vermek gerekirse gerçekten başarılı bir sporcu olan birine insanların çok iyi iş çıkardın demesine rağmen şuan beni mutlu etmek için bunu diyorlar yoksa kötü performans sergiledim diye düşünmesi. Başka bir örnek verecek olursak saçını yeni kestiren birine arkadaşlarının saçın çok güzel olmuş demesine karşın aslında çok çirkin oldu sadece beni mutlu etmek için bunu diyorlar diye düşünmesi. 

Kişiselleştirme: Birey yaşamında kendisi ile ilgili olmayan olayları kendisi ile ilgili olarak görmesidir ve her olayı üstüne alınır. Bu çarpıtmaya sahip bireyler suçluluk duygularına sahip olabilmektedir. Örnek olarak dışarı çıktığında arabasına park yeri bulmayan birinin ben ne zaman çıksam park yeri bulamam diye düşünmesi. Başka bir örnek verecek olursak çocuğunun düşük not alması üzerine ben iyi bir anne değilim daha fazla çalışmasını sağlayabilirdim diye düşünmesi. 

Küçültme veya Büyütme: Kişilerin kendi yaptığı işleri küçük ve değersiz başkalarının yaptığı yaptığı işleri büyük ve değerli görme eğiliminde olmasıdır. Birey sadece yaptıkları ile değil yapmadıklarında da bu çarpıtmayı kullanabilir kendi yapamadığı veya yapmadığı işleri büyük ve önemli başkalarının yaptığı işi büyük ve değerli görür. Örnek olarak matematikte yüksek not alan birinin matematikte çalışan herkes yüksek not olabilir bu ders o kadar da zor değil demesi fakat İngilizce dersinde düşük not alınca İngilizce özel yetenek istiyor bu yetenek bende yok İngilizce yapabilen insan başarılı bir insandır diye düşünebilir. Başka bir örnek verecek olursak iş yaşamında çok iyi işler çıkartan fakat araba kullanma konusunda kötü olan birinin benim yaptığımı her insan yapabilir önemli ve zor olan araba sürmektir diye düşünmesi. 

Meli-Malı İfadeler: İnsanların hayata karşı koyduğu kurallardır bu çarpıtmaya sahip bireyler genelde ulaşılması zor ve beklenmedik kurallar geliştirebilirler. Örnek olarak ilişkisi olan bir bireyin ben demeden benim ne düşündüğümü anlamalıydı. Başka bir örnek verecek olursak bu konuda asla hata yapmamalıyım diye düşünülmesi. 

Seçici Soyutlama (Zihinsen Filtre): Bireyin yaşadığı olumlu olayları filtreleyip olumsuz olayları ön plana çıkarma eğilimidir. Örnek olarak konferans veren bir bilim insanının izleyicilerin konferans sonrasında tebrik edip çok iyi performans sergiledin demesine karşın ufak bir eleştiri yapan bir dinleyicinin yorumuna takılı kalıp iyi bir performans sergilemedim diye düşünmesi. Başka bir örnek vermek gerekirse sporcu olan bir bireyin takım arkadaşlarının iyi bir performans demesine karşın bir arkadaşının daha iyi bir performans sergileyebilirdin söylemini ön plana alıp iyi bir sporcu değilim diye düşünmesidir. 

Siyah Beyaz Düşünme (Ya Hep Ya Hiç): İnsanlar bazen bir olayı yorumlarken ortalama bir performans sergilemeyi veya ortalama bir sonuç olacağını düşünmezler. Bu bilişsel çarpıtmanın olduğu düşüncelerde genelde birey bir işi ya çok iyi yapmıştır ya çok kötü yapmıştır gri asla yoktur. Örnek olarak tez yazım aşamasında olan bir öğrencinin çok iyi bir tez yazamamam kötü bir tez yazdığım anlamına gelir. Başka bir örnek verecek olursak ilişki olan bir bireyin ya beni çok seviyordur ya da hiç sevmiyordur diye düşünmesi. 

Zihin Okuma: Kişinin karşı tarafın aklından geçenleri okuduğuna inanması ve karşı tarafın düşünceleri ile ilgili yorumlarda bulunmasıdır. Örnek olarak dışarıya çıkan iki arkadaşın şu an benim ne kadar şişman olduğum hakkında düşünüyor ve beni çirkin buluyor. Başka bir örnek verecek olursak iş yerinde çalışan birinin iş arkadaşlarım beni sevmiyor ve benim ne kadar soğuk ve kendini beğenmiş biri olarak görüyorlar diye düşünmesi.