Ebeveyn-Çocuk İlişkisini Onarma İlkeleri

Gabor Mate’e göre DEHB olan çocuklar ve ebeveynleri arasındaki ilişkiyi düzenlemeye yönelik 5 ilke vardır. Bu ilkelerin sadece DEHB olan çocuklar için değil bütün çocuklar için bütün ebeveynlik süreçlerinde kullanılmasının çocuklar ve ebeveynler için geçerli olduğunu düşünüyorum.

Aslında bütün ilişkiler boyutunda uygulanacak bir davranış ve tutum kalıpları diyebiliriz. Bunlar aslında özet olarak; empatik iletişim kurma, sorumluluk alma-verme, takdir etme, onaylama, anlık çözümler yerine uzun süreçler gerektiren hedeflerle ilerleme, (ki genel olarak uzun süreli hedefler yorucu ve yıpratıcı geldiğinden ebeveynler olsun yetişkinler olsun anlık çözümleri pratik bulur ve uygularlar) öfke kontrolü, aşırı övme ve aşırı yermeden kaçınma, ilişkiyi onarma sorumluluğu gibi esasları kapsar.

Şimdi bunları başlıklar halinde ele alacak olursak;

1.Ebeveyn Sorumluluk Almalı

Burada ebeveynler çocuğun dostluğunu istediklerini gösterirler. Nasıl yapmalılar bunu? Şöyle ki birlikte yapacakları şeyleri düşünürler, gün gün bunu uygularlar. Bu çocukla yapılacak şeyler zorunluluktan değil tamamen çocukla birlikte orada olmak için yapılan bir şeydir ve çocuk orada birlikte olmaktan, istenmekten, onunla birlikte olunmaktan keyif alınmaktan doğan enerjiyi hisseder ve bu güvensizlik duyan çocuk için en büyük hediyedir. Varlığının takdir edildiğinin gösterilmesi çocuk için müthiş bir hediyedir. Ebeveynler çocukla olmaktan keyif aldıklarını sözlü olarak dile getirmeleri ve onunla birlikte yapabilecekleri şeyleri planlama ve belirleme işini zaman ve enerji ile hayata geçirmeli, çocuğun net sinyaller almasını, rahat ve güvende hissetmesini sağlar.

Son derece güvensiz olan çocuk sürekli zaman ve enerji talep eder. Asıl açmaz çocuğun isteği üzerine verilen ilginin asla tatmin edici olmamasıdır. Bu yüzden davet ebeveynlerden gelmelidir. Böyle olmadığında çocukta “anne babam kendilerini bana gönüllü olarak adamadığına ilişkin bir belirsizlik gelişir. Bu nedenle de talepler, bu taleplerin altında ezilen duygusal ihtiyaçlar hiç doldurulmadan artar.

Peki çözüm için ne yapılmadır? Anı yakalamak gerekir. Tam da çocuk etmediğinde onu anlayıp bu teması yakalamak gerekir. Ya da çocuğun isteğine yanıt vereceğini anladığında ebeveyn İnisiyatif alarak çocuğun kendisinden beklediğinden daha fazla ve coşku ifade edebilir. Örneğin: “Bu harika bir fikir, birlikte nasıl merak edeceğimizi merak ediyorum, bunu düşünmene çok sevindim. Bu çocuğu şaşırtır ve daveti alan kişi olduğunu hisseder. Bunu Gabor Mate şöyle ifade eder; “tıpkı bir yetişkine kur yapar gibi çocuğunuza kur yapın” der.

2.Ebevey Çocuğu Yargılamaz

Burada kast edilen güvenliği artırmak için utancı azaltmak. Hassas çocuklarda utanç; izole olma, koparılma duygusundan kaynaklanan bir durumdur. Çocuk bu duygusunu kendini kötüleyen ifadelerle dile getirir. “Ben aptalım” gibi. Ya da tam tersi başkalarıyla arasındaki olumsuz etkileşimlere kendisinin yaptığı katkıyı “arkadaşım … kötü birisi her zaman kavgayı o başlatıyor”. Gibi. Aslında bu derin utancın kendi adına en ufak bir yanlışın bile dile getirilmesinin savunmasıdır. Bu durum çocuğun kendini bırakma ya da koruma tutumudur. Bu tutumuna mantıklı bir yerden karşı koymanın hiçbir anlamı yoktur. Çünkü duygular sol beyinden ortaya çıkmaz, mantık sol yarım kürenin işidir. Mantıksal ve sözel yollarla duygu(utanç) yerinden çıkmayacaktır. Utancı beslemeyerek, hiç bir şey yapmayarak zayıflatabiliriz.

Ebeveynden gelen eleştiriler özgüveni düşük bir çocuk için yıkıcı olabilir. Çocuk kelimeleri değil tonu duyar. Bu yetişkin ilişkisinde de böyledir. Beynin sol yarısı tonu ret ve geçersiz kılma olarak algılar der Gabor Mate. Bu durumda ebeveyn çocuğun becerisini veya tutumunu geliştirmek için ona saygı duyarak sıcak bir şekilde yüreklendirebilir. Çocuk ebeveyninin onu kabul etmesinin bir şeye bağlı

Olmadığını hissetmelidir. Yani düşük performans altında olmadığını, koşulsuz olduğunu hissetmelidir. Zorluk çektiği alanlarda düzeltme ya da yardıma gitme davranışı göstererek güçlü benlik kavramı geliştirir. Eksikliklerinin olabileceği ve bunların ebeveyni ile olan ilişkisini tehdit etmeyeceğini düşünüyorsa artık eksiklik korkutucu değildir çocuk için.

3.Ebeveyn Çocuğu Aşırı Övmez

Ölçülebilecek biçimde övgü, çocuğun duygularının yansıtılması burada önemlidir. Bu ebeveyninin saygı ve kabulünü kazanmak için başarıya ihtiyaç duymadığına ilişkin güvenini geliştirir. Çok fazla övgü çok fazla eleştiri kadar zararlıdır. İkisinin de mesajı çocuğun kim olduğuna değil ne yaptığına kıymet veriliyor mesajıdır. Bir çocuğun özgüvenini ne kadar güzel, ne kadar popüler, ne kadar futbolda iyi, okulda iyi… olduğu üzerine inşa etmek teşvik edinilmiş özgüvendir. Bu bir şeylerin onlar hakkında hissettiklerimizi etkilediği inancı geliştirir. Bunun yerine çocuk bir şeyi yaptığında, bir aşama kaydettiğinde bunu sıcak bir şekilde kabul edip yorumları çocuk hakkında değil, sonuç hakkında değil çocuğun çabası hakkında ve çocuğun duyguları hakkında yapmak gerekir. Örneğin: “bunun için gerçekten çok çabaladın, senin adına sevindim, zor olmasına rağmen programına sadık kaldın”. Çocuğun yaptığı şeyden ne hissettiğinin anlaşılması ebeveyninin düşüncesinden daha önemlidir. Ebeveyn tarafında olumlu değerlendirme de bir yargıdır. İnsanların kabule ihtiyacı vardır. Ait olmak en temel içgüdülerimizdendir.

4.Öfkeyle Ebeveynlik Bir arada Olmaz

Ebeveyn öfkeli iken fikir beyan etmekten, emir vermekten kaçınmalıdır. Burada temel nokta çocuğu suçlamaktan kaçınmaktır. Herhangi bir çocuğun, DEB olan çocuğun ya da yetişkinin kişiliğine bağlı utanç kolay aktifleşir. Çocuk ebeveyninin öfkeli yüzü, sert sesi, acıtan kelimeleriyle karşılaştığında hemen sevgi dolu anne-baba ile temasını kaybeder. Utanç durumuna ya da utancı uzaklaştırmak için tepkisel ve saldırgan öfkeye yönelir. Ebeveyninin geri çekilmesinden kendinin sorumlu olduğunu düşünür ve utanç hisseder. Bu sevgi dolu ebeveyninin kaybı anlamına gelir ki bu hassas ve güvensiz çocuk için daha da korkutucudur. Bu ayrıca kimseyle sıcak teması hak etmediği inancını da iyice pekiştirir. Bu utanç, korku ve değersizlik inancını doğrudan göstermeyebilir. Hatta kayıtsız kalabilir. Ya da kibirli bir yerden tepki verebilir. Fakat en karşı koyan tepki bile utanca karşı savunmadır.

Çocuğun savunması ne kadar yerleşik hale geldiyse ebeveyninin ilişki kurması o kadar zor hale gelir der Gabor Mate.   

Hassas çocuğu olan ebeveynler için öfkeyi hissetmemek imkansızıdır. Çünkü çocuğun dürtüselliği ve davranışlarıyla baş etmek çok zorlayıcı bir süreç olabilir. Bu durum da öfkesini hisseden ebeveynin sakinleşip, dengeyi yeniden sağlamak için kendisine mola hakkı verebilir. Örneğin: Şu anda çok üzgün hissediyorum, bu senin hatan değil, kendimi kontrol edemiyorum, üstesinden geleceğim ama biraz zamana ihtiyacım var”. Böyle anlarda bir yardımcı ebeveynliği devralabilir.

Öfke ile yapılan davranışlar çocuğa bir şey öğretmez. Çünkü öfke karşısında sinir sistemi çocuğun hayatta kalma içgüdüsüne yönelik çalışacaktır. Kontrol altına alınabilir öfke çocuğa saldırma değil eyleme hitap eder. Böylece ebeveyn yoksunluğu tehdidini taşımaz. Çocuklar eylemlerine yönelik öfkeyle başa çıkabilirler. Özelliklede ebeveynle ilişkide kendini güvende hissederse. 

5.Ebeveyn İlişkiyi Onarma Sorumluluğunu Üstlenir  

Burada yapılacak şey kavgadan sonra çocuğun temas kurmasını beklemeden çocukla temas kurmak. Çocuk ve ebeveyn arasındaki bağlanma ilişkisinin arasına hiçbir argüman veya olayın girmesine izin vermeyeceğini göstermek. Zaman zaman çocukla ilişkide çatışmalar olabilir. Yeniden ilişki kurmak için çocuğun özür dilemeye zorlanması, bağışlanma karşılığında lütfedilmiş bir davranış ne hakiki pişmanlık ne de hakiki bağışlama içerir. Prensip olarak çocuğun yaptığı hiçbir şey ilişkiyi tehdit etmemelidir. Yani ebeveyn o ilişkiyi kaybetti ise ilişkiyi iyileştirmek onun sorumluluğudur. Burada sadece ne olduğunu gördüğümüzü, çocuğun bu konuda ne hissedebileceğini anladığımızı kabul etmek. Çocuk kendini savunduğunda ebeveyn sadece empatiyle dinler. 

Bağlanma ilişkisine öncelik verildiğinde, çocuk güvenlik ve kabul görme duygusunu yaşar. Bu davranış çocuğun modellemesi için önemli bir davranıştır. Gelişmeye ve iyileşmeye yönelik hedeflerle ilerlemek geleceği inşa etmek anlamına gelir.

Sonuç ve Değerlendirme

Güvenli bağlanmış çocukların dünyayı yaşanmaya değer, kendilerini ve diğerlerini de sevilmeye değer bulduklarını biliyoruz. Çocuklarımıza güvenli bağlanma ortamını yaratmak, Dünyayı yaşanılır kılmaktır. Bütün ebeveynlerin bu yolculuklarında, güvenli bağlanmış çocuklar yetiştirme bilinci ile hareket etmesi halinde yaşanmaya değer bir Dünya olacaktır.

Aile Danışmanı Fatma GÜNGÖREN ŞEVİK