Erken Çocuklukta Kimlik Gelişimi

Cinsiyet Kimliği

Cinsiyet kimliği 2-5 yaş arasında çocuğun ilk farkındalık deneyimlerini yaşadığı ve araştırdığı bir gelişim döneminden geçer. Anne babalara cinsiyet farkına dair ilk merak soruları bu yaş aralığında gelmeye başlar. Cinsiyet meselesini ilk anlamlandırma çabaları ve cinsiyete özgü ilk davranışlar sergilemeler de bu aralıkta varlığını gösterir. Örneğin; aynı cinsiyetten arkadaş seçimi şeklinde kendini gösterebilen cinsiyet ayrımı davranışları kızlarda 2, erkeklerde 3 yaşlarında başlar. Veya oyuncak seçimindeki farklılıklar da bu yaşlarda kendini gösterir. Genellikle erkekler daha kaba ve güç gerektiren oyunlara girişirken kızlar daha paylaşımcı ve besleyici oyun davranışları gösterebilmektedir. Tabi bunda çocuğun içinde bulunduğu ortamın yönlendirmelerinin büyük orandaki etkisini de unutmamak gerekiyor. Ve oyuna seçiminde de cinsiyete özgü kalıplardansa her çocuğun ilgi ve merakın göre oyuncak seçiminde bulunabileceğini de belirtmekte fayda var. Çocuk gelişimi araştırmacıları da bu farklılıkları çeşitli yaklaşımlarla açıklarlar. Bunlar sosyal öğrenme kuramı, rol modeller, pekiştirmeler, Piaget’in gelişim kuramı ve kültür olarak sıralayabilir.

Sosyal Öğrenme Anlayışı:

Bu anlayışa göre çocuklar, başka bireyleri gözlemleyerek ve onları taklit ederek öğrenirler. Belli bir şekilde davranmanın ödüllendirildiğini belli bir şekilde davranmanın ise ödüllendirilmediğini veya cezalandırıldığını görmek çocuğa hangi davranışı sergileyeceğiyle ilgili ipuçları verir. İki ile beş yaş arasındaki çocuklar “nasıl” davranacaklarını sadece anne babalarından değil aynı zamanda kardeşlerinden, akranlarından, diğer yetişkinlerden, televizyondan, maruz kaldıkları medya içerikleri ve kitaplardan da öğrenirler. Örneğin aynı cinsiyetten abla veya abisi olan çocuklar karşı cinsten abla veya abisi olan çocuklara göre cinsiyete özgü davranışlarında daha kalıplaşmışlardır. 

Piaget’in gelişim aşamalarına dayanan “yapılandırmacı” anlayışa göre ise çocuklar, cinsiyetle ilgili bilgileri işlemek için de zihinsel şemalar kurarlar. Bu “cinsiyet şemaları” sayesinde gözlemledikleri davranış veya nesneleri “erkek şeyleri” veya “kız şeyleri” olarak sınıflarlar. Bu şekilde cinsiyet algıları gelişir. Kendilerine ait cinsiyet kimliğini de bu sınıflandırma çerçevesinde algılarlar. 

Kültürün kendisi de cinsiyet rollerinin dağılımı, hangi cinsiyetten ne gibi davranışlar ve ifadeler beklenebileceğiyle ilgili çocuğun bakış açısını yönlendirir ve şekillendirir. Aslına bakarsanız yaşadığımız kültürün bir parçası haline gelmeye başlayan medya içerikleri ve videolar, reklamlar da çocukların cinsiyetlere özgü rol beklentilerini şekillendirmede oldukça önemli bir alan kaplar. 

Etnik Kimlik 

Çocuk gelişimi araştırmacıları, çocuğa etnik kökeniyle ilgili mesajlar verme ve onu hazırlama sürecini “etnik sosyalleşme” olarak isimlendirirler. Etnik kimlik gelişimi ile ilgili iki tür sosyalleşmeden söz edilir: “kültürel sosyalleşme” ve “önyargıya hazırlık” Kültürel sosyalleşmede, çocuğa etnik miras ve bununla duyulan gurur aktarılır. Önyargıya hazırlıkta ise çocuğa karşılaşabileceği önyargılarla ilgili anlatılar sağlanır ve bu önyargılarla baş etmeye hazırlanılır. Yapılan çalışmalar etnik bir kimliğe aidiyet duygusunun ve zengin kültür ortamının çocuğun bilişsel gelişimini olumlu etkilediğini bulmuştur. 

Kişisel Kimlik

Ortalama dört yaşında, çocuklar kendi deneyimlerini hikayeleştirebilir ve anlatabilirler. “Otobiyografik hafıza” denen bu kişisel hikaye anlatma becerisi zaman içerisinde gelişir. Kendi deneyimini geliştirme becerisi zamanla edinilen ve anne babanın-bir yetişkinin yardımının çok belirleyici olduğu bir süreçtir. Örneğin, dört yaşından daha küçük çocuklar ne yaşadıklarını ve başından o gün geçen şeyin ne olduğunu sorular sorarak anne babalarından dinlerler. Kendi deneyimlerine dair ilk hikayeleştirmeleri bu şekilde öğrenir ve içselleştirirler. Bu hikayelendirme deneyimlerinde çocuğun eylemleri, duyguları, yaklaşımları konuşulur. Bazen bu hikayelerin içine hayat dersleri ve öneriler serpiştirilir. Bu süreç büyük oranda anne baba ve çocuk arasında şekillenir. 

Bu gelişim aşamasında çocuk öznel bir kimlik tanımlamaz kendisi için. Çocuktan kendisini tanımlamasını istediğinizde size “siyah gözlü” “uzun saçlı” olmak gibi tanımlamalarla gelecektir. “Akıllıyım” veya “yaramazım” gibi tanımlamalar daha sonrasında gelecektir. Bu tarz öznel tanımlamalar, büyük oranda çocuğun deneyimlerine dair anne baba, yakın çevre ve çocuk arasında oluşturulan hikayeler vasıtasıyla gelişmeye devam eder.