Erteleme Davranışı: Sebepleri, Psikolojik Yönü ve Başa Çıkma Yolları

Erteleme davranışı; belirli işleri ve sorumlulukları çeşitli sebeplerle geciktirme eğilimidir ve günümüzde birçok insan bundan muzdariptir. Kişilerin hem kişisel hem de profesyonel hayatında birçok sorun yaşamasına neden olabilir. Her ne kadar düşük öz-disiplin ve zayıf zaman yönetimi becerileri ile ilişkilendirilse de yapılan çalışmalar erteleme davranışının genellikle duygusal öz-düzenleme ile ilgili olduğunu ortaya koymuştur. Bir görevle ilgili başarısızlık korkusu, can sıkıntısı, kaygı, güvensizlik gibi olumsuz duygular var ve bunlar regüle edilemiyorsa erteleme davranışı daha çok ortaya çıkmaktadır.

Erteleme Davranışının Sebepleri

Özellikle mükemmeliyetçilik ertelemenin en yaygın sebeplerindendir. Mükemmeliyetçi kişilik özelliğine sahip kişiler, kendilerine yüksek standartlar belirleyerek bu standartlara ulaşamamaktan korkarlar. Bu korku, onların görevleri başlatmalarını veya tamamlamalarını zorlaştırır, çünkü işler kusursuz bir şekilde yapılmazsa başarısız olma ihtimalini düşüneceklerdir.

Dolayısıyla başarısızlık korkusu da ertelemenin köklü bir nedenidir. Bir işte başarısız olma ihtimali, kişiyi görevlerini sürekli ertelemeye ve bu duygudan kaçınmaya iter. Bu döngü, erteleme alışkanlığını pekiştirir ve bireyin kendine olan güvenini zedeler.

Kaygı ve stres duyguları da benzer sebeplerden erteleme davranışına neden olur. Kişi, bir işin veya görevin üstesinden gelme konusunda hissedilen yoğun endişeyi azaltmak için onu erteleyebilir. Kaygının neden olduğu zihinsel karmaşa ve stres, kişilerin odaklanmasını zorlaştırır ve işleri sürekli olarak ertelemelerine neden olur.

Erteleme davranışı bazı düşünce kalıplarının bir sonucu olarak da ortaya çıkabilir. Örneğin, bilişsel çarpıtma yapan kişiler görevlerin zorluğunu abartarak, yeteneklerini küçümseyerek veya tüm işleri aynı anda bitirmeleri gerektiğini düşünerek ertelemeyi pekiştirebilir.

Kendilik algısı da erteleme ile bağlantılıdır. Kişiler, kendilerini tembel veya yetersiz olarak algıladıklarında, bu olumsuz kendilik algısını doğrulamak için farkında olarak veya olmayarak erteleme davranışı sergilerler.

Erteleme Davranışıyla Başa Çıkma Yolları

Duygusal farkındalık geliştirmek, kaygı ve stresi yönetmek için önemlidir. Mindfulness ve meditasyon gibi teknikler, kişinin hem odaklanmasını sağlar hem de duygusal tepkilerini daha iyi anlayarak erteleme eğilimini azaltmasına yardımcı olur.

Bilişsel çarpıtmaları fark etmek ve değiştirmeye çalışmak, erteleme yönündeki davranışları azaltabilir. Kişinin kendisi ve yapması gereken işlerle ilgili düşünce hatalarını değiştirmesi motivasyonunun önündeki engelleri kaldırmaya yardımcı olur.

Büyük görevleri daha küçük, yönetilebilir parçalara bölmek işe başlamayı ve sürdürmeyi kolaylaştırır. Her bir küçük başarı, kişinin kendine olan güvenini artıracağından görevleri tamamlama sürecinde daha iyi ilerlemeye yardımcı olur. 

Zaman yönetimi teknikleri kullanmak da ertelemeyi azaltmada etkilidir. Örneğin, kısa süreli çalışma ve düzenli molalar verimliliği artırır. Bu teknik, odaklanmayı ve üretkenliği destekler ve kişinin günlük görevlerini daha iyi organize etmesine yardımcı olur.

Erteleme davranışı kronik hale geldiğinde profesyonel yardım almak önemlidir. Psikoterapi sürecinde kişinin erteleme davranışının altında yatan bilişsel, davranışsal, duygusal tüm nedenleri anlamasına ve bunlarla başa çıkma yollarını öğrenmesine yardımcı olur.

Uzman Klinik Psikolog İlkay Kılıçarslan Çetinta