Fibromiyalji Nedir? Tedavisi Mümkün müdür?

Fibromiyalji sendromu (FMS) yaygın vücut ağrısı ve belirli anatomik bölgelerde hassas noktaların varlığı ile karakterize, sebebi net olarak bilinmeyen kronik kas-iskelet sistemi hastalığıdır. Yıllık teşhis oranı %2-8 arasında değişir, 40-60 yaş arasında ve kadınlarda (%85-90) daha sık görülür. Eğitim ve sosyoekonomik düzeyi düşük olanlarda daha sık görülmektedir

Fibromiyalji sendromunda en sık görülen ve en karakteristik olan semptomlar yaygın ağrı, sabah katılığı, sabah yorgun uyanma ve uyku bozukluğudur. Bir çok hastada uyku bozukluğu, yorgunluk, tutukluk, uyuşukluk, depresyon, kuru ağız, kuru göz, irritabl barsak sendromu, dismenore (ağrılı adet) , üretral sendrom, çarpıntı hissi, hafıza ve bilişsel bozukluklar gibi çeşitli problemler kronik yaygın ağrıya ile birlikte görülebilir.
ACR (American College of Rheumatology) 1990 yılında, bu hastalığın sınıflama kriterlerini en az üç aydır devam eden yaygın vücut ağrısı ve vücutta belirlenmiş vücüdün sağ ve solunda belirlenmiş 9 çift duyarlı noktadan en az 11‟inde 4 kg basınçla yapılan palpasyonda ağrı olması (sert bir zemin üzerinde parmak ile bastırıldığında tırnak yatağının beyazlamasını sağlayan basınçtır) olarak belirlemiştir.

2010‟da ise ACR yeni tanı kriterlerini yayınlamış olup hassas nokta sayısı kriter olarak alınmamış; yaygın vücut ağrısı ve semptom şiddeti dikkate alınmıştır.
Fibromiyalji Sendromu da tıpkı diğer santral ağrı sendromları gibi güçlü ailesel yatkınlık göstermektedir. Birinci derece yakınlarında Fibromiyalji Sendromu olan bireylerde Fibromiyalji Sendromu görülme sıklığı normal popülasyona göre 8.5 kat artmıştır.
Mekanik ve fiziksel travmalar, psikososyal stres faktörleri gibi çevresel etkenler FMS nedenleri arasında yer almaktadırlar. FMS‟li hastalarda en sık tespit edilen fiziksel travmalar akut hastalık, fiziksel yaralanma, ameliyat, motorlu araç kazaları iken; sıklıkla rastlanan psikososyal etkenler ise kronik stres, duygusal travma ve duygusal, fiziksel veya cinsel istismardır. Fibromiyalji hastalarında semptomların %14-23 'nün fiziksel yaralanma, travma veya cerrahi girişim sonrası başladığı bildirilmekle birlikte fiziksel travma ile kronik ağrı arasında direk bir ilişki varlığı gösterilememiştir. Ayrıca FMS'li hastalarda depresyon ve anksiyete gibi psikiyatrik bozukluklara genel populasyonda daha sık rastlanmaktadır.
Fibromiyalji ' de baskın semptom kas ağrısı ve tutukluk olduğu için birçok araştırma kas dokusundaki değişikler üzerinde durmuştur.Kas biyopsi çalışmalarında en dikkat çekici bulgu lokal anoksidir (dokunun oksijensiz kalması). Bu bakımdan bazı araştırmacılar mikrosirkulasyon (mikro dolaşım) bozukluğu üzerinde durmuştur. Ancak gerek kas biyopsileri ve gerekse yüzeyel EMG çalışmalarında tutarlı ve tekrar saptanabilir bulgular mevcut değildir.
Kronik ağrıyla seyreden kas iskelet sistemi hastalıkları arasında en sık karşılaşılan sendrom olan fibromiyalji iş gücü kaybı, tedavi masrafları ve hastada yarattığı psikolojik problemler açısından önemli bir sağlık sorundur. FMS hastalarının yaşam kalitesinde kayda değer bir kötüleşme olduğu ve mental sağlıklarının da etkilendiği bilinmektedir.Bu problemler kişilerin sosyal ve iş yaşamlarını da etkilemekte, sağlık giderlerinin yanında iş gücü kaybı nedeniyle de önemli ekonomik yük getirebilmektedir.

Fibromiyaljide Tanı:
Fibromiyalji sendromu ile ilgili bilgilerin artmasına rağmen tanısal laboratuar testinin veya biyobelirtecin olmaması tanıda çeşitli zorluklar oluşturur. Fibromiyalji sendromlu hastaların fizik muayenesinde objektif eklem şişliği, kas güçsüzlüğü ya da anormal nörolojik bulgu saptanmaz. Yaygın ağrı nedeniyle eklem hassasiyeti saptanabilir. Fizik muayenede hassas noktaların varlığı önemlidir. Hassas noktalar el ile 4 kg.lık basınç uygulaması ile yapılan palpasyon sonucu ortaya çıkarılabilir. 4 kg.lık basınç sert bir zemin üzerinde parmak ile bastırıldığında tırnak yatağının beyazlamasını sağlayan basınçtır.
Fibromiyalji sendromu tanısına yardımcı ilk ölçütler 1990 ACR tarafından öne sürülmüştür. Bu sınıflama kriterleri yaygın vücut ağrısı ve hassas noktaların tesbitine dayanmaktadır.

1990 ACR (Amerikan Romatoloji Koleji) Fibromiyalji Sınıflama Kriterleri:
1- 3 aydan uzun süre vücudun sağ ve sol yarısı,belin üst ve alt yarısı dahil olmak üzere dört katranda ve aksiyal iskelette( boyun veya sırt veya bel omurga veya göğüste) ağrı olması.
2- Tanımlanan 18 hassas noktadan en az 11‟inde başparmak palpasyonu ile 4 kg‟ın altındaki basınçta ağrı hissedilmesi FMS tanısı için hastanın yukarıda belirtilen iki kriteri de karşılaması gerekmektedir.
Ancak FMS'de yalnızca ağrı olmaması; eşlik edebilen yorgunluk, uyku bozukluğu, depresyon, anksiyete bozukluğu, kognitif bozukluk gibi semptomların bu kriterler içinde yer almaması sebebiyle 2010 yılında ACR tarafından yeni tanı kriterlerinin yayınlanmıştır. 2010 ACR yardımcı tanı kriterleri ağrılı vücut bölgesi sayısına dayanan 'yaygın ağrı skoru’ ve uyku bozukluğu, yorgunluk, kognitif semptom ve somatik semptomlara dayanan ‘semptom şiddeti skorunu temel alır.
2010 ACR Tanı Kriterleri:

Yaygın Ağrı Skoru:
Son bir hafta içinde hastanın ağrılı hissettiği vücut bölgelerinin sayısını içerir. Hastanın son bir hafta içinde ağrılı olan bölgeler (Toplam skor: 0-19)
 Çene (sağ-sol)  Omuz kuşağı (sağ-sol)  Kol (sağ-sol)  Önkol (sağ-sol)
 Kalça (sağ-sol trokantarik bölge)  Uyluk(sağ-sol)
 Bacak (sağ-sol)  Sırt  Bel
 Göğüs  Karın
Yaygın Ağrı Skoru:
Son bir hafta içinde hastanın ağrılı hissettiği vücut bölgelerinin sayısını içerir. Hastanın son bir hafta içinde ağrılı olan bölgeler (Toplam skor: 0-19)

Semptom Şiddeti Skoru: (0: Yok, 1: Hafif, 2:Orta, 3: Şiddetli) (Toplam skor 0-12)
Yorgunluk
Yorgun uyanma
Kognitif ( Bilişsel) semptomlar
Somatik semptomlar

Somatik semptomlar:
Kas ağrısı, kas yorguluğu, halsizlik-yorgunluk, sersemlik, uykusuzluk, takıntı, baş ağrısı, karın ağrısı/kramp, uyuşukluk, depresyon, sinirlilik, iştahsızlık, mide bulantısı, mide ekşimesi, oral aft, tat duyu kaybı, irritable barsak sendromu, konstipasyon (Kabızlık), diare (ishal), göğüs ağrısı, bulanık görme, ateş, kuru göz, kuru ağız, kaşıntı, wheezing (Hırıltılı solunum), reynaud fenomeni, döküntü, kulak çınlaması, işitme kaybı, nöbet, dispne (nefes darlığı), fotosensitivite (ışığa hassasiyet), kolay morarma, saç dökülmesi, disüri (ağrılı idrar), poliüri (sık idrar yapma), mesane spazmı.
1. Semptomların aynı düzeyde 3 aydır var olması, ağrıyı açıklayacak başka bir bozukluğun olmaması
2. Yaygın ağrı skoru ≥7 ve semptom şiddeti skoru ≥5 veya yaygın ağrı skoru 3-6 ve semptom şiddeti
skoru ≥9 olmalıdır.
FMS tanısı için hastanın yukarıda belirtilen iki kriteri de karşılaması gerekmektedir.

Fibromiyalji Tedavisi
Fibromiyalji sendromunun tedavisinde ana hedef ağrıyı azaltmak, semptomları azaltmak ve fonksiyonelliği artırmaktır. Hastalarda birçok karmaşık semptom ve eşlik eden durum bulunduğu için multidisipliner ekip tarafından düzenlenecek fiziksel, bilişsel, davranışsal ve eğitim yaklaşımlarını içeren tedaviler uygulanmalıdır. Her hasta ayrı değerlendirilip semptomlarına göre bireye özgü tedavi planlanmalıdır.

Hasta Eğitimi: Fibromiyalji tedavisindeki en önemli faktör hasta eğitimidir. Hastaya rahatsızlığının ne olduğunun anlatılması ve güveninin kazanılması birinci koşuldur. Hastalığının gerçek olduğu, şiddetli ağrılarının olabileceği ancak bunların hayatı tehdit etmediği ve kozmetik problem yaratmadığının anlatılması iş birliği açısından oldukça önemlidir.
Farmakolojik Tedaviler : Hasta doktorunun önerdiği ilacı önerdiği dozda ve sıklıkta kullanmalıdır.

İlaçsız Tedaviler:
Aerobik egzersizler, Germe Egzersizleri , Fizik Tedavi Modaliteleri, Bilişsel Davranışsal Tedaviler, İnterdisipliner ve Multidisipliner yaklaşımlar sayılabilir.

Fibromiyaljide Fizyoterapi:
Masaj: kasları gevşetmek amacıyla yapılır
Sıcak, soğuk uygulamalar,
Ultrason
Elektrik stimulasyonu
Manyetik alan tedavileri; kas spazmını azaltır
Tens tedavisi ile ağrı azaltılır.
Egzersiz Tedavisi

Yukarıda sayılan modalitelerin yanında Uzman Fizyoterapist'ler ve Uzman Doktorlar tarafından özel eğitimlerle aldıkları kuru iğne, kupa masajı, akupunktur, myofasiyal gevşeme gibi tekniklerde son zamanlarda sıkça kullanılan ve oldukça iyi sonuçlar veren yöntemlerdir.