Gerçekten Tembel Miyim Yoksa Anksiyete Yargılarımı Sorgusuz Sualsiz Gerçek Olarak Mı Kabul Ediyorum?

Öncelikle tembel olduğunu düşünen kişinin kendisine sorması gereken soru şudur : ‘’Tembellik yaptığımı düşündüğüm vakitlerde bu durumdan zevk alıyor muyum?’’. Şayet gerçekten tembel birisinin, hiçbir şey yapmıyor olmaktan memnun olmasını bekleriz. Eğer hiçbir şey yapmayarak gerçirdiğimiz vakitlerde ‘’Ev işlerini halletmem lazım.’’, ‘’Kitap okusam iyi olur.’’, ‘’Ders çalışmalıyım.’’ , ‘’Bugün spora gitmezsem olmaz.’’ gibi düşüncelere dalmak hiçbir şey yapmamayı dinlendirici bir aktivite olmaktan çıkarabilir, böylelikle suçluluk ve utanç duyguları hissetmeye yol açıyor olabilir.

Tembellik ve Anksiyete arasındaki ilişki karmaşık olabilir ve birçok faktöre bağlı olarak değişebilir. Ancak genel olarak, tembellik ve anksiyete arasındaki etkileşim aşağıdaki olası faktörler ile açıklanabilir.

Kişinin tembellik olarak adlandırdığı durum, anksiyetenin temel taşlarını oluşturan “savaş-kaç-don” tepkilerinden ‘donma’ya örnek oluşturuyor olabilir. Donma tepkisi, anksiyete bağlamında genellikle "donma" ya da "beyin bloğu" olarak adlandırılır ve bir kişinin potansiyel bir tehlike karşısında donakalması, etkisiz hale gelmesi durumunu ifade eder. Bu tepki, savaş-kaç-don tepkilerinden biridir ve organizmanın bir tehdit karşısında nasıl tepki verdiğini gösteren evrimsel bir yanıttır.

Donma tepkisi, genellikle şu durumlarda ortaya çıkabilir:

1. Yüksek Tehdit Algısı: Bir kişi, çevresindeki bir durumu ya da bir tehdidi algıladığında, beynin önceki deneyimlerine ve anılarına dayanarak tehlike seviyesini değerlendirir. Tehdit algısı çok yüksekse ve kişi bu tehditle başa çıkmak için uygun bir strateji bulamazsa, donma tepkisi ortaya çıkabilir.

2. Başa Çıkma Kapasitesinin Aşıldığı Durumlar: Donma tepkisi, bir kişinin karşılaştığı stres veya tehlikeyle başa çıkma kapasitesinin aşıldığı durumlarda ortaya çıkabilir. Bu durumda, beyin, savaş ya da kaçma gibi hızlı fiziksel tepkiler yerine, donarak veya etkisiz hale gelerek bir tür savunma stratejisi benimseyebilir.

3. Gelişmiş Dikkat ve Algı: Donma tepkisi sırasında, vücut genellikle hareketsiz kalır, ancak dikkat ve algı artabilir. Bu durum, çevredeki tehlikeleri daha iyi değerlendirmek ve gelecekteki stratejileri planlamak için kaynakları kullanma olanağı sağlar.

Anksiyete perspektifinden bakıldığında, donma tepkisi genellikle aşırı stres veya travma sonucu ortaya çıkar. Kişi, tehlikeli bir durumla başa çıkmak için uygun bir yanıt bulamayabilir ve bu da donma tepkisine yol açabilir. Donma, kişinin duygusal ve fiziksel olarak kendini koruma mekanizması olarak ortaya çıkabilir. Ancak, uzun vadede bu tepki anksiyete bozukluklarına, travma sonrası stres bozukluğuna veya diğer psikolojik sorunlara yol açabilir.

Kişinin ‘tembellik’ olarak algıladığı donma tepkisini anksiyete perspektifine göre aşağıdaki faktörler yardımıyla açıklayabiliriz : 

1. Erteleme Davranışı ve Endişe: Tembel davranışlar genellikle işleri ertelemekle ilişkilidir. Bir görevi sürekli olarak ertelemek, işlerin birikmesine ve daha fazla stres oluşturmasına neden olabilir. Bu durum, bir kişinin gelecekteki zorluklarla başa çıkmak konusundaki yeteneğini etkileyebilir ve endişe yaratabilir. 

2. Başarısızlık Korkusu: Bir göreve başlamamak veya onu tamamlamamak genellikle başarısızlık korkusuyla ilişkilidir. Bu korku, kişinin kendine güvenini zayıflatabilir ve bu da genel anksiyete düzeyini artırabilir. Yani kişi başarısız olmaktan korkutuğu için belirli görevlere başlamakta zorluk çeker ve sonuç olarak görevi yerine getirmediği her an da bunun stresini-kaygısını yaşıyor olabilir. 

3. Sorumlulukları Yerine Getirememek ve Endişe: Kişinin ‘’donma’’ modunu deneyimlemesi, sorumluluklarını yerine getirmemesine yol açabilir. Bu durum, kişinin başkalarına ve kendisine karşı sorumluluklarını yerine getiremediği hissini yaratabilir. Bu da genel anksiyete düzeyini artırabilir. 

4. Mükemmeliyetçilik Eğilimleri: Kişi mükemmeliyetçilik eğilimleri gösteriyor olabilir. Yani görevi en iyi şekilde yapabileceğinden emin olmadığı sürece görevi yerine getirmekten kaçınıyor olabilir. 

5. Sosyal Anksiyete: Tembellik (donma tepkisi), sosyal durumlardan kaçmayı veya sosyal sorumlulukları yerine getirmemeyi içerebilir. Bu durum, sosyal anksiyeteyi artırabilir, çünkü kişi başkalarıyla etkileşime girmekten veya sosyal beklentilere uygun davranmaktan kaçınabilir. 

6. Dopamin Düzeyleri: Tembellik(donma tepkisi), anksiyeteyi artırabilecek dopamin düzeylerinde değişikliklere neden olabilir. Bazı durumlarda, sürekli olarak ödüle odaklanma ve hemen tatmin olma ihtiyacı, uzun vadeli hedeflere odaklanmayı zorlaştırabilir ve bu durum anksiyeteyle ilişkilendirilebilir.