GÖZ TEMBELLİĞİ NEDİR?

Göz Tembelliği Nedir?

Göz tembelliği ya da tıbbi ismiyle amb­li­yo­pi ‘ambly’ ve ‘ops’ kelimelerinden üretilmiş olup ‘donuk göz’ anlamına gelmektedir. Tek veya çift taraflı olarak, gözde ve arka görme yollarında organik(yapısal) bir bozukluk olmaksızın, şekilli görme yoksunluğu ve/veya anormal binoküler etkileşim nedeniyle en iyi düzeltilmiş görme keskinliğinin düşük olmasıdır.

Yapılan çalışmalarda ambliyopi sıklığının %1,6-3,6 civarında olduğu tesbit edilmiştir.

Amb­li­yo­pi­nin ne­den­le­ri / sınıflaması:

1. Şa­şı­lık Ambliyopisi: Kayması olan çocuklarda kayan gözde görülen görme azlığıdır. En fazla sabit olan içe kayma olgularında ortaya çıkar. Yukarı-aşağı eksende olan şaşılıklarda ambliyopi gelişme şansı çok daha azdır.

2. Refraktif Ambliyopi

a) Ani­zo­met­ro­pik ambliyopi(iki gö­zün fark­lı kır­ma ku­su­ru ol­ma­sı), burada her iki göz arasındaki numara farklılığı 1.5-2 diyoptri üzerinde ise ambliyopi gelişiminden söz edilebilir.Hipermetrop ve astimat kırma kusurlarında ambliyopi gelişimi miyopiye göre daha fazladır. Miyopide bu değer 3 diyoptrinin üzerindedir.

b) Amet­ro­pik amliyopi(her iki gözde aynı oranda yüksek kırma kusuru bulunması) örneğin her iki gözde 7 numara hipermetropi veya 8 numara miyopi varlığı

3. Dep­ri­vas­yon­ ambliyopisi (gör­me uya­ra­nın­dan yok­sun ol­ma), retina uyarının gitmesine engel olacak göz kapağı düşüklüğü (pitoz),kornea denilen saydam tabakaya ait opasiteler,katarakt vb lense ait problemler, retinayla ilgili problemler gibi.

4. Kombine ambliyopi, bu nedenlerden bir ve­ya bir­kaç et­ke­nin bir­lik­te bu­lun­ma­sı

Bu etkenler sonucunda re­ti­na­da görüntünün net oluşma­ma­sı gör­me­nin hız­lı ge­liş­ti­ği be­bek­lik ve ço­cuk­luk yıl­la­rın­da amb­li­yo­pi ile so­nuç­lan­maktadır. Amb­li­yo­pi­nin ön­len­me­si ve bi­no­kü­ler gör­me­nin sağ­lan­ma­sı özel­lik­le nö­ral sis­te­min he­nüz es­nek ol­du­ğu ilk iki se­ne­de kri­tik önem ta­şı­mak­ta­dır.

Ambliyopinin nedeni olarak %50 anizometropi, %19 şaşılık, %27 kombine ve %4 deprivasyon gösterilmiştir. Okul öncesi çocuklarda etken daha çok şaşılık olurken okul döneminde ise daha çok anizometropik ambliyopi karşımıza çıkmaktadır.

Tanı:

Tam bir of­tal­mo­lo­jik mu­aye­ne­de her­han­gi bir or­ga­nik pa­to­lo­ji sap­tan­ma­ma­sı­na rağ­men gör­me­nin ar­tı­rı­la­ma­dı­ğı du­rum­da amb­li­yo­pi ta­nı­sı ko­nu­lur.

Ge­nel­lik­le hiç­bir semp­to­ma yol aç­ma­dı­ğı için sa­de­ce ta­ra­ma­lar­da sap­ta­na­bi­lir.

Amb­li­yo­pi te­da­vi­si­nin er­ken yaş­lar­da da­ha ba­şa­rı­lı ol­ma­sı ne­de­niy­le ta­ra­ma­la­rın da­ha er­ken yaş­ta ve yay­gın ola­rak uy­gu­lan­ma­sı ge­rek­mek­te­dir. Bu nedenle taramalar doğ­umdan sonra 3-6 ay­da, 3 ve 5 ya­şın­da yapılmalı ve şüpheli olgular göz he­kim­le­ri ta­ra­fın­dan de­ğer­len­di­ril­me­li­dir.

Ayrıca ebeveynler erken doğum, şaşılık, tercihli bakış varlığı, gözlerde titreme, televizyonu yakından izleme, anormal baş pozisyonu varlığı, ailede önemli göz problemleri ve göz tembelliği olması durumunda, kırmızı reflenin olmadığı durumlarda, göz kapağında ciddi düşüklük varlığında, beyaz göz varlığı gibi şüpheli durumlarda bir göz hekimine müracaat etmelidirler.

Tedavi:

Amb­li­yo­pi te­da­vi­sin­de ne­de­ne yö­ne­lik gi­ri­şim esas­tır. Şaşılık ambliyopisinin gelişimini önlemek amacıyla hastalara en erken ve doğru zamanda şaşılık tedavisi/ameliyatı planlanmalıdır. Deprivasyon ambliyopisi diğer tiplere göre daha hızlı ortaya çıkmakta olup bu durumlar uygun yöntemlerle tedavi edilmelidir. Örneğin bebeklik dönemi kataraktlarının en erken zamanda ameliyat edilmesi,ciddi pitozislerin erken dönemde ameliyat edilmesi gibi.

Sık­lık­la et­ken ile­ri de­re­ce­de ref­rak­si­yon ku­sur­la­rı olup, bu du­ru­mun uy­gun gözlük ve­ya kon­takt lens­ler­le dü­zel­til­me­si ge­re­kir. Bu te­mel yak­la­şım­lar has­ta­la­rın önem­li bir bö­lü­mün­de baş­ka gi­ri­şi­me ge­rek bı­rak­ma­dan amb­li­yo­pi­yi dü­zel­te­bi­lir.

Ref­rak­si­yon ku­su­ru­nun dü­zel­til­me­si­ni ta­ki­ben yak­la­şık 16-20 hafta son­ra amb­li­yo­pi ha­la ye­ter­li dü­zel­me­diy­se ço­cu­ğa ge­nel­lik­le ka­pa­ma te­da­vi­si baş­la­tı­lır. Bu te­da­vi­de sağ­lam gö­ze gör­sel uya­rı gel­me­ye­cek şe­kil­de bir ya­pış­tı­rı­cı ile göz kaş ve ya­nak hi­za­sın­dan ka­pa­tı­lır. Ka­pa­ma sü­re­si 20 da­ki­ka ile tam gün ara­sın­da de­ğiş­mek­te olup amb­li­yo­pi­nin de­rin­li­ği ve has­ta­nın ya­şı­na gö­re ide­al yön­tem göz he­ki­mi ta­ra­fın­dan sap­ta­nır. Uzun sü­re­li ka­pa­ma te­da­vi­si kı­sa sü­re­li­ye gö­re da­ha hız­lı iyi­leş­me sağ­la­ma­sı­na rağ­men so­nuç­ta ula­şı­lan ba­şa­rı ay­nı­dır. Son ya­pı­lan çok mer­kez­li ça­lış­ma­lar 3-7 yaş gru­bun­da de­rin amb­li­yo­pi­de gün­de 6 sa­at, or­ta amb­li­yo­pi­de ise 2 sa­at ka­pa­ma­nın ço­ğu ol­gu­da ye­ter­li ol­du­ğu­nu gös­ter­miş­tir. Ka­pa­ma te­da­vi­si es­na­sın­da ya­kın­da­ki he­def­ler­le ça­lış­ma ya­pıl­ma­sı te­da­vi­nin ba­şa­rı­sı­nı ar­tır­mak­ta­dır. Ka­pa­ma te­da­vi­si­nin en son kaç ya­şa ka­dar et­ki­li ol­du­ğu bi­lin­me­mek­le be­ra­ber, ço­cuk­lar 12 ya­şa ka­dar te­da­vi­ye olum­lu ce­vap ver­mek­te, 13-17 yaş­la­rı ara­sın­da ise sa­de­ce da­ha ön­ce hiç te­da­vi ya­pıl­ma­mış­sa fay­da gö­re­bil­mek­te­dir­ler.

Ka­pa­ma te­da­vi­si es­na­sın­da cilt aler­ji­si­ni ön­le­mek için al­ler­ji yap­ma­yan bant­la­rın kul­la­nıl­ma­sı ge­re­kir. Göz­lük üze­rin­den ya­pı­la­cak ka­pa­ma­lar, ço­cuk­la­rın ko­lay­lık­la sağ­lam göz­le­riy­le kop­ya çe­ke­bil­me­le­ri ne­de­niy­le ar­zu edi­len ba­şa­rı­yı sağ­la­maz. Ayrıca bu amaç için son zamanlarda geliştirilmiş digital akıllı gözlükler de kullanılabilmektedir.

Ka­pa­ma te­da­vi­si özel­lik­le sos­yal kim­li­ği­ni ka­zan­mış ço­cuk­lar­da önem­li bir psi­ko­lo­jik bas­kı oluş­tu­ra­bilir. Bu du­rum­da ka­pa­ma te­da­vi­si­ne okul sa­at­le­ri dı­şın­da de­vam edi­le­bi­lir. Ka­pa­ma te­da­vi­si­nin et­ki­si­ni ar­tır­mak için ço­cu­ğun ya­kın­da oku­ma, bo­ya­ma ve­ya bil­gi­sa­yar oyun­la­rı ile uğ­raş­ma­sı des­tek­len­me­li­dir. Ço­cu­ğun ka­pa­ma te­da­vi­si­ne uyum sağ­lan­ma­sı için he­kim, ai­le ve ço­cuk ara­sın­da­ki iş­bir­li­ği çok önem­li­dir.

Kapama ambliyopi tedavisinde en etkili ve hızlı sonuç alınan yöntemdir. Kapama tedavisindeki en büyük sorun hasta ve ailesinin uyumudur. Kapama esnasında yakın aktivite tedavinin etkisini artırmaktadır. Yeterli görmesi olan çocuklar kapama esnasında bilgisayar oyunlarını kolaylıkla benimserler.

Ka­pa­ma te­da­vi­si­ne al­ter­na­tif ola­rak sağ­lam gö­zün far­ma­ko­lo­jik ve­ya op­tik yön­tem­ler­le ako­mo­das­yo­nu­nu ya­ni ya­kı­nı gör­me­si­ni en­gel­le­mek(penelizasyon) müm­kün ola­bi­lir. Has­ta­nın ref­rak­si­yon ku­su­ru amb­li­yop göz­de en iyi şe­kil­de dü­zel­ti­lir­ken sağ­lam gö­ze da­ha az dü­zelt­me ya­pa­rak op­tik pe­na­li­zas­yon da ek­le­ne­bi­lir. Bu te­da­vi­ler de­rin ol­ma­yan amb­li­yo­pi­de ka­pa­ma te­da­vi­si­ne eş­de­ğer ba­şa­rı sağ­la­ya­bi­lir. Farmakolojik pe­na­li­zas­yo­n ka­pa­ma­ya gö­re da­ha geç dü­zel­me sağ­la­mak­la bir­lik­te uy­gu­la­ma ko­lay­lı­ğı ba­kı­mın­dan ai­le­ler ve ço­cuk ta­ra­fın­dan da­ha ko­lay ka­bul­le­nil­mek­te­dir.

Amb­li­yo­pi te­da­vi­si so­nu­cun­da iki göz­de de tam gör­me sağ­lan­sa bi­le te­da­vi ke­sil­dik­ten son­ra amb­li­yo­pi tek­rar­la­ya­bi­lir. Bu ne­den­le amb­li­yop ço­cuk­lar yak­la­şık 10-12 yaş­la­rı­na ka­dar ta­kip edil­me­li ve ge­re­kir­seida­me te­da­vial­ma­lı­dır­lar.

Ayrıca yetişkin çağda olan ambliyop hastaların tedavisinde nörovizyon denilen görme uyarılması sağlayan yaklaşık 40-50 seans boyunca hergün uygulanan bilgisayar destekli yazılımlarla da görme keskinliğinde artış sağlanabilmektedir.

Yine uygun yaş gurubunda seçilmiş hastalarda yüksek anizometropik refraktif hataların giderilmesi amacıyla kontakt lens uygulamaları, PRK- Lasik ya da göz içi lens ameliyatı uygulamarı gibi değişik tedavi alternatifleri yer almaktadır.

Akupunktur tedavisinin refraktif ve/veya şaşılık ambliyopisi olan olgular üzerinde en az kapama tedavisi kadar etkili olduğu gösterilmiştir. Akupunkturun etki mekanizması kesin olmamakla birlikte, doğru noktalara uygulandığında görme korteksini yapılandırdığı düşünülmektedir. Akupunktur serebral ve oküler kan akımını arttırarak, retinal büyüme faktörlerinin salınımını uyararak ve santral sinir sisteminde metabolik değişikliklere yol açarak etkili olabilmektedir.

Makulaya uygulanan düşük doz lazer tedavisinin adölesan ve erişkin ambliyopisi olan olgularda görme keskinliğini arttırdığı gösterilmiştir.

Video-oyunlar, mavi/kırmızı ışıkla uyarı da ambliyopi tedavisinde denenmiş tedavi yöntemleridir.

Prognoz:

Ambliyopi tedavisinde başarıyı etkileyen en önemli faktörler olgunun yaşı ve tedavi başlangıcındaki görme keskinliğidir. Olgu ne kadar küçük ise daha kısa sürede daha iyi sonuca ulaşmaktadır. Teşhis konduğundaki görme keskinliği ne kadar düşükse sonuç daha başarısız olmaktadır ve daha uzun süreli tedavi gerekmektedir.

Ayrıca ambliyop çocuklarda, gözlük kullanımı ve kapama çocukta kendini diğerlerinden farklı hissetmeye ve özsaygıda azalmaya neden olmaktadır. Bunlar da hastanın tedaviye uyumunu etkilemektedir.

Gözlerinizin ışığı hiç sönmesin! Mutlu, huzurlu ve sağlıkla kalın.