Gündelik Davranışlar Ne Zaman Anormale Döner?

Hepimizin gündelik hayatta yapmaktan hoşlandığı davranışlar ve faaliyetler vardır. Birbirinden farklı olan bu davranışlar, kimseye zararı yokmuş gibi görünse de bazen başta kişinin kendisi için zararlı bir davranışa dönüşebilir. Peki, bu gündelik davranışları ne zaman anormal olarak tanımlayabiliriz? Bir davranışın anormal sayılabilmesi için bazı ölçütlerden geçmesi gereklidir. Bunlar, olağandışı olmak, sosyal sapkınlık, gerçekliğin hatalı algılanması ve yorumlanması, belirgin kişisel sıkıntı, uyumsuz ya da kendini engelleyen davranış ve tehlikeli olmasıdır. Fakat bunların hepsi tek başına bir davranışa anormal dememiz için yeterli değildir. Normdan sapmış, kişinin işlevselliğini bozan, kişide belirgin bir sıkıntı/duygular yaratan ve kişinin kendisi veya başkaları için zararlı olan davranışlar anormal olarak değerlendirilir. Aynı zamanda davranışların bağlamını da değerlendirmek gerekiyor. Yani, bir davranışın yoğunluğu, sıklığı ve sürekliliği de anormallik değerlendirmesi için önemli kriterlerdendir. Özetle anormal davranış, bağlamla uyumsuz olmalı, belirli bir süreye yayılmış olmalı, yoğun bir biçimde hissediliyor olmalı ve ciddi belirgin sıkıntı yaratmalı, mutlaka işlevsellikte de bozulma gözlenmelidir.

Cep telefonları, artık hayatımızın merkezinde bulunan iletişim araçlarında sayılır. Akıllı telefonlarla birlikte cep telefonu ile her şeyi yapmak mümkün olduğundan beri kullanım sıklığı ve önem derecesi daha çok artmıştır. Fakat bazı kişiler özellikle gençler tarafından bu araç sanki kişinin eli, koluymuş gibi abartılı derecede önemli bir hal alır. Eğer bir kişi normalde kullanması gerekenden daha fazla telefonla vakit geçiriyorsa (örneğin, arkadaşıyla buluştuğunda veya yemek yerken bile karşıdaki kişiyle sohbet etmek yerine telefonuyla ilgileniyorsa), bir günde yapması gereken işleri aksatacak kadar işlevselliği bozuluyorsa (örneğin, telefondan kafasını kaldırmayıp çalışması gereken dersi çalışmamak, çok fazla vakit geçirip uykusuz kaldığı için sabah kalkması gereken saatte kalkamamak dolayısıyla işe ve okula geç kalmak gibi), telefonun ayrı kalması gereken sürelerde aşırı bir şekilde kaygı, üzüntü gibi olumsuz duygular hissediyorsa (bu duygunun uzun süre devam ediyor olması lazım) ve fazla telefon kullanımı artık kendisine ve/veya başkalarına fiziksel ve/veya psikolojik zarar verme ihtimali olduğunda artık anormal davranış seviyesindedir diyebiliriz. Ünal ve Arslan (2013) tarafından cep telefonlarının bilinçsizce ve aşırı kullanımı nedeniyle ortaya çıkan başlıca fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklar şöyle sıralanmıştır: Sürekli ekrana bakmak nedeniyle baş ağrısı, göz sulanması, göz yorgunluğu gibi fiziksel sağlık sorunlarına neden olması, sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarının yaygınlaşması ile gerçek hayatta görüşmektense akıllı telefon üzerinden görüşmeye bağlı olarak asosyalliğe neden olması, sürekli cep telefonunu kontrol etmek nedeniyle konsantre kaybına neden olması, herkesle kolayca iletişim kurulabilmesi nedeniyle sağlıklı ve yasal olmayan ortamlara, çekilebilme riski, casus yazılımlar ile insanların özel hayatına müdahale edilebilmesi, uyku problemlerine neden olmasıdır. Buna göre akıllı telefon kullanımı gündelik hayatın bir parçası olmakla birlikte bazen anormal davranış olarak da tanımlanabilir.

    Dijital ve/veya çevrimiçi oyunlar da giderek özellikle çocuklar ve gençler tarafından fazla ilgi gören teknolojik gelişmelerden bir tanesi. Bir kişi aşırı derecede video oyunları oynuyorsa, oynamama durumunda veya uzak kalması gerektiği durumda olumsuz duygular hissediyorsa, oyunlar yüzünden gündelik yapması gereken işleri yerine getiremiyorsa (işe gitmek, okula gitmek vb), kişinin kendisine ve çevresine zarar verme ihtimali varsa (saldırganlık, madde kullanımı vb) davranışı anormal olarak değerlendirebiliriz. Dijital oyun oynama süresi, bağımlılığın göstergelerinden biridir ve bağımlıların oyun oynama süreleri bağımlı olmayanlara göre daha yüksektir. Bilgisayar oyunlarının yoğun kullanımı kişiyi pozitif değil daha çok benlik saygısı, sosyal olma ve akademik başarı yönlerinden negatif biçimde etkilemektedir (Roe ve Muijs, 1998). Oyun tercihlerinde, özellikle yoğun şiddet içeren dijital oyunların, yalnızlık, düşük yaşam doyumu, depresyon ya da dikkat sorunları vb., psikososyal sorunlara neden olabildiği gibi kimi dijital oyunların da yorgunluk ve stresi azalttığı, boş zamanları değerli hale getirdiği, stresten uzaklaştırdığı, problemlerle baş edebilme ve öz güveni yükseltmeye yardımcı olduğu ve görsel-dikkat becerilerini geliştirdiği belirtilmektedir (Irmak ve Erdoğan, 2015). 

    Sosyal medya, yeni ve daha önce görülmemiş biçim, içerik ve iletişim alt yapısı sayesinde kullanıcıların günlük programlarının önemli bir kısmını kapsamaktadır. Bazen kişiler işlevselliğini bozacak, internet çekmeyişi veya az beğeni almak gibi nedenlerle aşırı belirgin olumsuz duygular sergileyebilirler. Hatta sosyal medyadaki durumlardan dolayı özellikle kendine zarar verme ihtimali de oluşabilir veya “ne kadar çok beğeni alırsam o kadar fazla seviliyorum” gibi doğru olmayan bilişsel çarpıtmaları da oluşabilir. Böyle bir sosyal medya kullanımı anormal olur. Sosyal medyada olan meşguliyet daha fazla olduğunda ve duygusal desteğe daha çok ihtiyaç duymaya başlamaktadır. Kişilerin  aile içi ve arkadaşlarıyla olan ilişkileri giderek zayıflatmaktadır. Bununla birlikte içine kapanık olmakta ve sosyal medyaya bağımlı hale getirmektedir (Çiftçi, 2018).

    İnternette günlük hayatta fazlasıyla kullandığımız ve iletişim için gerekli bir araç. Fakat interneti de kişiler yokluğunda aşırı olumsuz duygular hissedecek, kendileri ve başkaları için zararlı olacak (kişilerin özel alanlarına girebilmek vb.) ve işlevselliklerini bozacak (gündelik işleri yerine getirememek) derecede yani anormal şekilde kullanabiliyorlar. İnterneti bağımlılık derecesinde kullandığında genel olarak bir bireyin interneti gün içerisinde yoğun kullanılma isteğinin önüne geçememesi, internete bağlı olmadığında hayattan zevk almaması, internetten yoksun kaldığında aşırı sinirlilik hali ve saldırgan davranışlar göstermesi ve kişinin iş, sosyal ve ailevi hayatının giderek bozulması gözlemlenebiliyor (Young, 2004).

    Yemek yemek temel ihtiyaçlarımızdan biridir ve hepimiz bu ihtiyacımızı karşılamak isteriz. Fakat bazı kişiler bazen duygularla yemeyi eşleştirdiği için, bazen kaygı, korku, suçluluk gibi olumsuz duygulardan dolayı aşırı yemek yiyebiliyor. Bazen de beden algıları bozulduğu için, bilişsel çarpıtmaları olduğu için az veya hiç yemek yemeyebiliyorlar ve yediklerinde de kaygı ve suçluluk hissediyorlar. İki türlü de özellikle kendilerine zarar verdikleri için anormal şekilde beslenmek diyebiliriz.  Bu kaygıların beraberinde getirdiği, sağlıksız beslenme alışkanlıkları, anoreksiya nevroza, bulimiya nevroza veya pika gibi yeme bozukluklarına neden olabilmektedir. Gençlerde ortaya çıkan bu beden algısı kaygısı, içinde yaşanılan kültürle de doğrudan bağlantılıdır. Kültürün benimsediği güzellik algısı, bireyleri de buna uyumlu olmaya itecek şekilde etkilemektedir. Cohen & Herbert (1996) yaptıkları çalışmaya göre aşırı az veya aşırı çok yemek yeme alışkanlıkları beden algısı, benlik saygısını olumsuz yönde etkileyebiliyor fakat sosyal çevre ile olan ilişkisinde herhangi bir anlamlı sonuç bulunamamıştır.