Hastalık Hastası

‘İnsanlara yapılabilecek en büyük iyilik onlara akıllarını kullanmayı öğretmektir.’

Moliere

Gerçek adı; Jean Baptiste Poquelin olan Moliere, 15 Ocak 1622 de Paris’te doğmuş Fransız edebiyatının en büyük komedi yazarlarındandır. Eserlerinde toplumun gülünç ve hoş olmayan yanlarını komedi türünde verdiği eserlerle gözler önüne sererken; hem güldürmüş hem de gizliden gizliye toplumu eğitmeyi hedeflemiştir. ‘Hastalık Hastası’ komedisindeyse Moliere; kuruntu hastalığını yaşayan bireylerin, mesleğini kötüye kullanan; paragöz, sahtekâr hekim ve eczacılar tarafından nasıl sömürüldüğünü ele alırken; menfaate dayalı evliliklere de gönderme yapmıştır.

Le Malade İmaginaire - Hastalık Hastası

Ölümcül hastalığı olduğuna inanan cahil ve oldukça varlıklı Argan, bedenindeki en ufak belirtileri kötü bir hastalığın habercisi gibi yorumlarken her an ölümle burun buruna olmanın verdiği korkuyu iliklerine kadar hisseden biridir. Onun bu zaafından beslenen Doktoru Mösyö Purgon ve Eczacısı Mösyö Fleurant, mesleklerini kötüye kullanarak Argan’ın parasını sömürmenin en güçlü yolunu, onu kötü-ölümcül bir hastalığın eşiğinde olduğuna inandırarak bulmuşlardır. Latince kelimeler kullanarak Argan’a çok bilgili görünüp ona tedavi edilmesi gereken birçok hastalığının olduğunu söylemişler, verdikleri ilaçlarlaysa da onun beden ve ruh dengesini iyice bozmuşlardır (Kuşkuculuk Şeması aşırı telafi- Fırsatçı Mod; insanlar kötüdür inancının aşırı telafisinden biri insanların güvenini kötüye kullanmaktır). Ölümcül hastalığının derdine düşen Argan ise, bağırsaklarındaki hastalığın iyileşebilmesi için verilen ilaçları kusursuzca kullanarak yeteri kadar lavman yapma derdine düşmüştür. ( Argan’ın içinde bulunduğu bu durum; DSM-V’ te ‘Hastalık Kaygısı Bozukluğu’ olarak adlandırılmaktadır. Normal bedensel semptomların dahi kötü bir hastalığın habercisi olarak yorumlayan Argan da, sağlıkla ilgili konularda yüksek düzeyde kaygıya kapılır. Şema Terapi ise bu durumu daha çok karamsarlık ve tıbbi dayanıksızlık şemalarıyla açıklamaktadır. Karamsarlık şemasının buradaki etkisi; en kötü hastalığın kendi başına geleceğine dair inanç iken; Tıbbi-Dayanıksızlık Şemasının etkisiyse; korkulan hastalıklarla baş edemeyeceğine dair güçlü bir inanç ve çaresizlik hissidir.)

Toinette, evin iyi kalpli hizmetçisi ve oldukça zeki bir kadındır. Argan’ın yeterince hasta olmadığını, ikinci eşinin Argan'ın parası için onunla birlikte olduğunu, onu güzel tatlı sözlerle kandırdığını bilen, mizahi yönü kuvvetli sivri dilli biridir. Onun cesur sözleri ise Argan tarafından sürekli hakarete uğramasına neden olsa da Argan’ı içinde bulunduğu durumdan kurtarabilmenin çaresini arıyordur. Ayrıca Argan'ın biricik kızı Angelique’nin de en büyük sırdaşıdır.

Doktor aşığı Argan, biricik kızı Angelique’yi Doktoru Mösyö Purgon ve Eczacısı Mösyö Fleurant ile birlikte karar vermiş oldukları Mösyö Purgon’ un yeğeni Thomas Diafoirus ile evlendirmek isterler. Tam da bu süreçte Angelique, kalbini tiyatroda tanıştığı Cleante adında iyi kalpli soylu bir delikanlıya kaptırmıştır. Ne yazık ki Argan'ın kendi istek ve çıkarları kızının âşık olduğu adamla evlenmesine engeldir. Argan kızının kendi istediği kişiyle evlenmesini ister ve bunu şu sözlerle dile getirir: “Benim gayem şu: Ben hasta, özürlü bir adam olduğum için kendime bir doktor damat bulup, hekimlerle yakın akraba olarak hastalığıma karşı bilimden yardım sağlamak, vücuduma gereken ilaçların kaynağını evimde bulundurmak. Böylece de istediğim kadar muayene olup reçete yazdırmak istiyorum.”  (Dayanıksızlık Şemasının etkisiyle ortaya çıkan; Fırsatçı Mod- Haklılık şeması, kızını istemediği bir evliliğe zorlama.)

Argan'ın çok kıymet verdiği eşi Beline ise; tatlı, sıcak ve şefkat dolu sözleriyle Argan’a küçük bir çocukmuşçasına davranırken asıl arzusu ise onun tüm servetini kendi üstüne geçirmek olan; sahtekâr, içten pazarlıklı, para avcısı bir kadındır. Ancak gözleri aşkından bağlı olan Argan bunları göremez. Beline, hedeflerini rahatça gerçekleştirebilmek için Argan’dan tatlı sözlerle Angelique’nin bir an önce manastıra kapatılmasını ister.( Argan’ın hastalığı karşısında, Beline tarafından gördüğü sahte şefkat, onun hastalığından elde ettiği ikincil bir kazançtır. Böylece Argan, duygusal ihtiyacını giderebilmek için hastalığını öne sürüyordur. Duygusal yoksunluk şeması- aşırı telafi)

Argan'ın kendisine damat olarak seçtiği Thomas Diafoirus ise iki kelimeyi bir araya getiremeyen, babasının yoğun çabası sonucu doktor olmayı başarmış, ezberlediği yarım yamalak sözlerle Angelique’yi evliliğe ikna etmeye çalışan oldukça şapşal biridir. Angelique’nin aklındaysa tek biri vardır. Âşık olduğu Cleante.  Angelique, sırdaşı olan Toinette’ ye tüm kalp acısını açar. Toinette ise artık bir şeyler yapması gerektiğini fark eder ancak tek başına da tüm bunlarla mücadele etmeye gücü yetmez. Ta ki sahneye Argan'ın erkek kardeşi Beralde girene kadar. Beralde; zeki, bir o kadar iyi niyetli biridir. Hem yeğeninin âşık olduğu adama kavuşması hem de abisini hasta olduğuna inandırıp çokça ilaç vererek ekonomik olarak sömüren doktor ve eczacının pençesinden kurtarmak için Toinette ile iş birliği yapar. Argan, Angelique’ ye, ya Thomas ile evlenmeyi kabul etmesini ya da onu manastıra kapatmak istediğini söyler(kızının istediğini yerine getirmeme ihtimali onun içindeki Cezalandırıcılık Şemasının şema teslimini harekete geçirir). Beralde yeğeninin istemediği bir hayatı yaşamasına göz yumamaz ve şu konuşmayı yapar. “ Tanrı aşkına onu bir hekimin oğluna vermekten ne bekliyorsun?... Kendi işine yarayacak bir damat, kızının işine yaramaz kardeşim... İyi de sen bir ömrü billah doktor ve eczacı hastası olarak mı kalacaksın?... Tanıdığım adamlar arasında en az hasta olanı sensin. Senin kadar sağlıklı olsaydım başka hiçbir şey istemezdim. Turp gibi olduğuna dair kanıt istersen vereyim. Bugüne dek uyguladığın bütün sağaltımlara rağmen sağlığını bozmayı hala başaramadığın gibi sapa sağlamlığını da koruyorsun.”  ( Beralde, oyunun sağlıklı yetişkin sesidir). Bu sözlerin üzerine Argan doktorunun kendisine söylediklerini söyler: “Sana üç gün bakmazsam ölürsün.” dedi (hastalık hastalığı korkusuna teslim olup doktoruna tamamen güvenen Argan; Dayanıksızlık Şeması Teslimi- Kuşkuculuk Şeması, teslimiyetini yaşamaktadır). Beralde’ ye göre bu tür hekimler hastalıklardan değil edebiyattan ve insanları aldatmaktan anlarlar. Beralde ise şunları söyler: “Bünyeni kendi haline bırakırsan kendini aksayan yanından zamanla kurtarır. Her şeyi kötüleştiren bizim kendi kuruntumuz, telaşımız; neredeyse hiç kimse hastalıktan ölmez. Pek çokları kendi elleriyle içtikleri ilaçların kurbanı olurlar.” Argan kendi bünyesini o kadar dayanıksız bulur ki, Beralde’nin Moliere tiyatrosundan dahi konuşmasını istemez (Moliere burada kendisine savaş açan kişilere de değinmiştir) ve ona “Senin yüzünden hastalanacağım.”( Dayanıksızlık Şeması Teslimi) sözleriyle karşılık verir. Bunun üzerine Beralde, konuyu biricik yeğenine getirip, yeğeninin kendi özgür iradesiyle sevdiği kişiyle evlenmesi için abisine öğütler verirken bu esnada Eczacısı Mösyö Fleurant, Argan'a lavman ilacını getirmiştir. Beralde ise ilaçsız lavman yapabildiğini görebilmesi için ilacı kullandırtmamış bunun ardından Mösyö Fleurant, Argan'ın itaatsizliğini Dr. Mösyö Purgon’ a iletmiştir. O da bir hiddetle gelip itaatsizliğinden dolayı Argan’ a kızmıştır. Argan her ne kadar ilacı reddedenin kendisi olmadığını anlatmaya kalktıysa da Mösyö Purgon, akrabalık bağları da dâhil tüm bağlarını Argan’dan kopartmıştır. Argan durumu toparlamak için tedaviyi kabul etse de Mösyö Purgon sizi bu illetten kurtaracaktım. Mideniz, bağırsaklarınız temizlenecekti naraları atarak, verdiği ilaçların kullanılmamasının cezası olarak tedavi etmeyi bıraktığını 3-4 güne kalmaz da tedavi edilmeyecek noktaya geleceğini söyler ve gider. ( itaatsizliği karşısında Argan’ı cezalandırmak için Mösyö Purgon’un söylediği sözler: Cezalandırıcılık Şeması Şema teslimidir): Bunun üzerine Argan: “Yüce Tanrım! Öldüm, beni mahvettin, kardeşim!.. Katlanacak gücüm yok artık! Bilimsel tıbbın intikamını aldığını şimdiden hisseder gibiyim... Canım kardeşim duymadın mı adamın beni ne korkunç hastalıklarla korkuttuğunu?” ( Yaptığı hata karşısında cezalandırılmayı hak ettiğini düşünen Argan, Cezalandırıcılık Şemasına teslim olmuştur) Buna karşılık Beralde “ ... Senin sözüne bakan da hayatının adamın elinde de canı istediği gibi uzatıp kısaltılacağını sanır. Aklını başına al! Sana verilen vade kadar yaşarsın.” ( yine sağlıklı yetişkin sesiyle karşılık vermiştir).Bu konuşmaların üzerineyse Hizmetçi Toinette ve Beralde sahtekâr hekimlerin her söylediğinin doğru olmadığını göstermek için Argan’a bir oyun oynarlar. Toinette sahneye gezgin bir hekim olarak gelip Argan ile konuşur. Argan kendisindeki semptomları sayarken, Toinette de yeni hastalık isimleri türetir. Sonundaysa kollardan birinin ve gözlerinden birinin diğerinin besinini almaması için kesilmesi- alınması gerektiğini söyler. Bu Argan için ilk kez aşırı gelir. “Bir kolumu kesecek, bir gözümü çıkaracak, diğer kolumla diğer gözüm rahatlayacak!  Varsın diğer kolumla diğer gözüm o kadar rahat olmayı versin! Adam beni tek kollu tek gözlü bırakacak ne ameliyat ama!” der. (Bu, Argan’ın ilk sağlıklı yetişkin sesidir) Böylece Argan sahte doktorların her dediğini yapmamayı öğrenmiş olur.  Beralde, onu kandıran doktor ve eczacılardan ne kadar şikâyetçiyse karısından da şikâyetçidir. Çünkü karısının onu hoş sözlerle kandırdığını biliyordur. Bunun üzerine Toinette karısının onu ne kadar sevdiğini gösterebilmenin yolunu bulmuş ve Argan'ın da içinde olduğu bir oyun planlamıştır. Oyuna göre Argan ölü taklidi yapacak, Toinette ise bunu eşi Beline’ ye söyleyecektir. Argan'ın oyunu kabul etmesiyle Beline’nin kötü planları ayyuka çıkmış ve şunları söylemiştir: “Sana bin şükürler olsun Tanrım! Üzerimden bir yük kalktı. Sen ne budalasın Toinette, ölümün böylesine yazıklanılır mı?... Öldü de ne oldu sanki? Dünyada bir işe yaradığı mı vardı? Herkesin yaka silktiği rezil pisliğin tekiydi! Bütün gün ya ilaç ya lavman! Habire ya burnunu siler ya aksırıp ya öksürür, tükürür; sersem huysuz münasebetsiz, kimseye rahat huzur vermez...” Bu sözlerin üzerine Beline, Toinette’den üzerine geçirmek istediği paralar için yardım ister. Argan karısının kendisini sevmediğini anlar ve aklını başına toplar.( Argan karısına çok güvenmiş, ondan bu sözleri hiç beklememiştir. Bu durum da Kuşkuculuk Şemasının diğer aşırı telafisidir) Bunun üzerine Argan biricik kızına da aynı oyunu oynamak ister(Kuşkuculuk Şeması aşırı telafisi, kişiyi güven oyunlarına itebilir). Kızı bu haberle üzüntüsünden parçalanırken sahneye Cleante gelir. Cleante, sevdiğinin hüznüyle hüzünlenir. Argan’ı ikna etmek için geldiğini ancak karşılaştığı duruma çok üzüldüğünü anlatırken Argan, doktor olursan sana kızımı veririm diye yerinden kalkar. Cleante sevdiği Angelique için her şeyi yapacağını söylerken Beralde “Kardeşim sen kendin hekim olsan ya, hem hastayı hem de hekimi aynı bünyede toplamış olursun!” der. Argan'ı ‘Hekimlerin çoğu senin bildiklerini bilmiyor.’ diyerek yüreklendirir. Sonra kendi aralarındaki bir törenle Argan hekim olur. Bunun üzerine Argan gereksiz ilaçlardan, sahte doktorlardan kurtulurken Angelique ise sevdiğine kavuşur.

Hastalık Hastası oyununun en önemli özelliğinden biri de başrolü Moliere’in kendisinin canlandırmasıdır. Moliere, bu oyunda Argan rolünü canlandırırken; oyunun 4. perdesinde verem hastalığının etkisiyle öksürük krizine girse de oyunu tamamlamış, oyundan birkaç saat sonra ise tekrar gelen öksürük kriziyle ise evinde hayata gözlerini yummuştur. O, yaşamı boyunca toplumu hem güldürüp hem de eğitmeye gönül veren, tiyatronun koca bir çınarıdır.