Hayat veya Bedenini Bir Ekranın Arkasından İzlemenin Huzursuzluğu: Depersonalizasyon / Derealizasyon

Hiç günlük hayatınızın akışına bir ekranın arkasından dahil oluyormuş gibi hissetiniz mi? Ya da kendi bedeninizin dışına çıkmış kendinize, vücudunuza, davranışlarınıza dışarıdan bir gözle şahit oluyormuş gibi hissetiniz mi? Eğer bunu sık sık ya da sürekli deneyimliyorsanız sizin için çok rahatsız edici olabilir, kafanızın karışıyor ya da bu durum sizi korkutuyor olabilir. Bu gibi deneyimler psikolojik hastalıklar içinde dissosiyatif (ayrışma) bozuklukları altında incelenir ve Depersonilzasyon\ Derealizasyon olarak adlandırılır.

DEPERSONALİZASYON\ DEREALİZASYON BELİRTİLERİ NELERDİR?

Dissosiyatif (ayrışma) bozuklukları tanı kriterleri DSM 5 (American Psychiatric Association, 2013)’e göre şu şekilde belirlenmiştir:

 Kendine Yabancılaşma (Depersonalizasyon)/ Gerçekdışılık (Derealizasyon) Çözülmesi

A. Sürekli ya da yineleyici, kendine yabancılaşma, gerçekdışılık yaşantıları ya da her ikisinin birlikte olduğu yaşantıların varlığı:

1. Kendine yabancılaşma (depersonalizasyon): Kişinin düşünceleri, duygulan, duyumları, vücudu ya da eylemleriyle ilgili olarak gerçekdışılık, kendinden kopma ya da dışarıdan bir gözlemciymiş gibi olduğu yaşantılan (örn. algısal değişiklikler, zaman algısında çarpıklık, kendiliğin gerçek dışılığı ya da yokluğu, duygusal ve/ya da bedensel uyuşma).

2. Gerçekdışılık (derealizasyon): Çevredekilerle ilgili olarak gerçekdışılık ya da kopukluk yaşantılan (örn. insanlar ya da nesneler gerçekdışı, düşsel, sisli, cansız ya da görsel açıdan çarpık olarak yaşantılanır).

B. Bu kendine yabancılaşma ya da gerçekdışılık yaşantılan sırasında gerçeği değerlendirme bozulmamıştır.

C. Bu belirtiler, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.

D. Bu bozukluk, bir maddenin (örn. kötüye kullanılabilen bir madde, bir ilaç) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. katılmalar) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz. 

E. Bu bozukluk, şizofreni, panik bozukluğu, yeğin depresyon bozukluğu, akut gerginlik bozukluğu, örselenme sonrası gerginlik bozukluğu ya da başka bir çözülme bozukluğu ile daha iyi açıklanamaz.

DİSSOSİYATİF BOZUKLUK NEDEN ORTAYA ÇIKAR?

Ayrışma bozukluğundan muzdarip kişiler incelendiğinde çoğunlukla geçmiş yaşantıda ağır travmalar, organik hastalıklar, kazalar, alkol-madde kullanımı, psikiyatrik problemler, psikolojik ağır strese maruz kalma gibi pek çok olguya rastlanılmaktadır. Kimi psikolojik ekollere göre depersonalizasyon\ derealizasyon bir tür savunma mekanizmasıdır. Bize çok ağır gelen, yüzleşmekten korktuğumuz veya gücümüzün yetmediği durumlarda bireyin kendi dürtülerine karşı geliştirdiği bir bilinç hali, kendini koruma altına alma durumudur. Bütün sağlıklı bireyler hayatlarına en az bir kez bu durumu yaşayabilir. Bir bireyin dissosiyatif bozukluk yaşadığına kanaat getirmek için bireyin bu durumu sık sık veya sürekli olmak üzere günlük hayatının akışını bozacak ve işlevselliğine zarar verecek düzeyde ayrışmayı deneyimliyor olması gerekir.

DİSSOSİYATİF (AYRIŞMA) BOZUKLUĞUN TEDAVİSİ

Ayrışma bozuklukları, deneyimleyen kişi için çok zorlayıcı, kafa karıştırıcı ve korkutucudur. Kişinin işlevselliğini ve sosyal yaşantısını ciddi etkiler ve kişinin psikolojik sağlamlık ve mutluluğuna zarar verir.

Terapi süresince terapist, kişiyi zorlayan ve ayrışmasına sebep olan kişi için zorlayıcı ve çatışan duyguları, travmaları çalışır; kişinin tek başına başa çıkamadığı durum, duygu ve düşünceleri tanımasını ve anlamasını sağlar ve bu durumlar karşısında danışanı güçlendirerek danışanın bu durumlar karşısındaki bu savunma mekanizmasına geçiş yapmasının önüne geçmeyi hedefler.

Dissosiyatif bozukluk ne kadar zorlayıcı bir hastalık olsa da anlaması, yönetilmesi ve tedavi edilmesi mümkündür. Eğer sizde ayrışma bozukluklarını deneyimliyor ve bu durumdan dolayı stresli, çaresiz ve korkmuş hissediyorsanız bir terapistten uzman desteği alabilir ve psikolojik sağlamlık ve mutluluğunuz için ilk adımı atabilirsiniz.